ریزگردها یک ابربحران است
استاندار خوزستان: وضعیت خوزستان ناشی از بی‌توجهی دولت گذشته است
گروه اقتصاد اجتماعی
از خوزستان تا قم و ارومیه، در سالی که گذشت، نفس‌ها سنگین بود. غبار بی‌سوار، خوره ریه‌های ایرانیان بود. خشکسالی و کم‌آبی‌های پیاپی در سال‌های گذشته و افزایش بی‌حساب مصرف آب در بخش‌های مختلف، آنقدر شیره جان طبیعت را کشید که خشمش را برانگیخت. ریزگردها نخستین‌بار، پراکنده و اندک در سال 82 به اهواز رسیدند، از سال 84 افزایش یافتند و بین سال‌های 87 تا 89 لگام گسیختند. هرچند میزبانان اهوازی انتظار چنین مهمانی را نمی‌کشیدند، اما آنچه از داده‌های موجود برمی‌آید، بحران ریزگردها ناگهانی رخ نداد. چیزی بین 1.5 تا 2 میلیون هکتار از 2.5 میلیون هکتار تالاب‌های عراق، پس از جنگ خلیج فارس خشک شدند. موضوع همان زمان هم به قدری جدی بود که سازمان ملل همان سال ۲ موضوع را بزرگ‌ترین فاجعه زیست‌محیطی جهان دانست؛ یکی، خشک شدن تالاب‌های بین‌النهرین بود. سال 86 خشکسالی به ایران خزید و بخش عمده‌‌یی از تالاب‌های شادگان و هورالعظیم را خشک کرد. هرچه که بود، پیداست که می‌شد مقابلش ایستاد و مانع وقوعش شد. غلامرضا شریعتی، استاندار خوزستان در گفت‌وگو با ایلنا گفت: «وضعیت محیط زیست در خوزستان و چالش‌های مرتبط آن ناشی از یک بی‌توجهی طولانی مدت
است. این مساله را که دولت قبل چه اقداماتی انجام داد یا اصولا این مساله برای آنها حایز اهمیت بود یا خیر، موضوع دیگری است. اما دولت تدبیر و امید برای حل بحران ریزگردها برنامه‌ریزی‌های مدونی انجام داده است که بخشی از آن داخلی و بخش دیگرش خارجی است. » او ادامه داد: «این یک کار بزرگ است که دولت شروع کرده است تا ۴۲ هزار هکتار اول که فوق بحرانی است در رأس فعالیت‌ها قرار بگیرد. ما ۳۵۰ هزار هکتار کانون فعال و ۱۰۰هزار هکتار کانون بحرانی داریم که مستعدند به بیابان تبدیل شوند. برنامه دولت این است که در سال ۹۶، نزدیک به ۴۲ هزار هکتار فوق بحرانی را زیر کشت نهال ببرد. کار عظیمی شروع شده و برنامه ما این بود که تا پایان فروردین امسال ۸ هزار هکتار را زیر کشت ببریم. اکنون ادامه برنامه به فصل پاییز موکول شده است. » او افزود: «ما همچنین یک کمیته فنی متشکل از اساتید دانشگاه شهید چمران، کارشناسان آب استان خوزستان و اساتید مرکز جنگل‌بانی تشکیل دادیم تا در بحث مبارزه با بیابان زدایی فعالیت کنند. دستگاه مجری این فعالیت وزارت کشاورزی است، جهاد نصر ناظر و استانداری و سازمان حفاظت محیط زیست استان، حمایت‌کننده این طرح هستند.» استاندار
خوزستان پیرامون مشکلات تنفسی و بحران‌های سلامتی که از پی پدیده ریزگردها رخ می‌دهند، گفت: «ما با وزارت بهداشت، ستاد اجرایی فرمان امام (ره) و صنایع فولاد خوزستان تفاهم کردیم که یک بیمارستان نیمه‌تمام را که متعلق به فولاد خوزستان است، تکمیل کنیم تا به بیمارستان بیماری‌های تنفسی تبدیل شود.» او ادامه داد: «از دیگر مسائلی که برای حل مشکل تنفسی شهروندان خوزستان انجام شده است، اقدامات فرهنگی و معرفی راه‌های جلوگیری از تشدید بیماری‌ها بوده است که تا حدود زیادی هم به موفقیت دست پیدا کرده‌ایم.» او افزود: «ما در سال‌های گذشته با باران‌های اسیدی که مشکلات تنفسی بسیاری برای شهروندان خوزستانی به وجود آورده بود، مقابله کردیم. ما با تحقیقات خود متوجه شدیم که عامل این بیماری‌ها گرده‌افشانی گیاهی به نام «کونوکارپوس» می‌تواند باشد که در سال دو بار گرده‌افشانی می‌کند. در بارندگی اول این گردها باعث حملات آسم می‌شد. پس از آن تصمیم گرفتیم قبل از گرده‌افشانی این درختان را هرس کنیم. برخی مسوولان شهری با این اقدام ما مخالفت کردند، اما ما با هرس درختان آمار مصدومان را کاهش دادیم.»
یک ابر بحران، این‌بار قم
دیروز همچنین همایش ملی بحران دریاچه نمک و پدیده گرد و غبار در حوضه مرکزی ایران، در تالار شیخ مفید دانشگاه قم آغاز شد و امروز به کار خود پایان می‌دهد. اکنون قمی‌ها نیز نگران بحران غبار و ریزگردها هستند؛ غبار و ریزگردهای دریاچه نمک قم. دریاچه نمک در ناحیه شرقی استان قم و در حد فاصل سه استان قم، سمنان و اصفهان قرار گرفته و بزرگ‌ترین دریاچه فصلی و فراشور کشور است که حدود 200 هزار هکتار وسعت دارد و یک سوم آن در محدوده جغرافیایی استان قم قرار گرفته است. این دریاچه در دهه‌های گذشته از طریق رودخانه‌های کرج، جاجرود، شور، قمرود و قره چای سیراب می‌شد اما اکنون با قطع حقابه‌ها، خشکسالی مستمر و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی که باعث پیشروی آبهای فراشور در سفره‌های زیرزمینی به سمت دشت‌ها و نابودی پوشش گیاهی و اکوسیستم منطقه شده، به یکی از کانون‌های فعال ریزگردها در منطقه تبدیل شده است. رییس سازمان مدیریت بحران کشور، دیروز و در همایش ملی بحران دریاچه نمک و پدیده گرد و غبار در حوزه مرکزی ایران در تالار شیخ مفید دانشگاه قم، گفت: «دولت یازدهم برای رفع مشکل ورود ریزگردها با منشأ خارجی به داخل ایران از طریق وزارت امور
خارجه، مذاکرات خوبی با کشورهای کانون ریزگردها انجام داده است.» اسماعیل نجار ادامه داد: «بحث ریزگردها به عنوان ابربحرانی مطرح است که جان و سلامت مردم را تهدید می‌کند. به همین دلیل دولت تمام تلاش خود را در مجامع بین‌المللی به کار می‌گیرد تا با کشورهای کانون این بحران که در اطراف ایران قرار دارند، مذاکرات موثری انجام دهد. » او افزود: «حتی عربستان و قطر هم از جمله کشورهای تولیدکننده ریزگردهای وارد شده به ایران هستند. وزارت امور خارجه و سازمان محیط زیست، از طریق مذاکره و تعامل با کشورهای همسایه پیگیر رفع منشأ خارجی ریزگردهای وارد شده به ایران هستند. اما حل این مساله در زمان کوتاه امکان پذیر نیست و نتیجه بخش بودن این تلاش‌ها نیاز به راهبردهای بلندمدت دارد.» نجار گفت: «کشورهای همسایه ایران، همچون عراق و سوریه، مشکل امنیتی دارند و به دنبال آن طبیعی است که مسوولان این کشورها اهتمام چندانی به حل مساله ریزگردها نداشته باشند و گرد و غبار تولید شده در مناطق بیابانی آنها وارد ایران شود. » او افزود: «سدهایی که ترکیه در مسیر رودخانه‌های مرزی ایجاد کرده نیز باعث شده است بسیاری از مناطق اطراف ایران به بیایان و منشأ تولید
ریزگردها تبدیل شود. سد آتاتورک تنها یکی از سدهایی است که ترکیه روی رودهای دجله و فرات زده و ۴۸ میلیارد مترمکعب آب ذخیره کرده که معادل نیمی از آبهای تجدید شونده کشور است. درحالی که در گذشته این آب‌ها به عراق می‌آمد و دشت‌ها را سیراب می‌کرد. » او خاطرنشان کرد: «اینک بیابان‌های لم یزرع ترکیه نیز با کانال‌های انتقال آب زیرکشت هستند. با توجه به مشکلات امنیتی که عراق دارد این مسائل برایش مطرح نیست و بخش‌هایی از منشأ ریزگردها هم در اختیار داعش است. » او تاکید کرد: «بنابراین مذاکرات بین‌المللی برای حل پدیده ریزگردها با منشأ خارجی، چند وجهی و با دشواری‌های خاصی همراه است.»
در حال احتضار
رییس سازمان مدیریت بحران کشور در ادامه با اشاره به اقداماتی که برای حل پدیده ریزگردها با منشأ داخلی انجام شده است، گفت: «بسیج استان‌های مرکزی برای مقابله با ریزگردها، تدوین سند ملی منشأ گرد و غبار با استفاده از نقشه‌های هوایی و ماهواره‌یی، شناسایی منشأ گرد و غبار در 26 استان کشور و تشکیل کمیته‌های استانی به ریاست استاندار از جمله اقداماتی است که برای رفع منشأ گرد و غبار‌های داخلی مورد توجه قرار گرفته است. » او ادامه داد: «تغییر اقلیم واقعیتی است که با آن رو به رو هستیم. افزایش گازهای گلخانه‌یی و گرم شدن زمین، تاثیرهای فراوانی بر محیط زیست ایران که در کمربند گرم و خشک زمین قرار دارد، داشته است. نزدیک به ۳۵۰هزار چاه غیرمجاز در کشور وجود دارد و با توجه به اینکه در دو سه استان مسوولیت داشتم، معتقدم حتی یک حلقه چاه هم مسدود نشده است. کار به جایی رسید که بسیاری از دولت‌ها و مجالس گفتند که باید به بخشی از چاه‌های غیرمجاز مجوز داد. » او افزود: «خشکسالی پیوسته که در 20 سال گذشته در کشور ادامه یافته، باعث شده با وجود 100 میلیارد متر مکعب آب تجدیدشونده‌یی که در اختیار است، در بخش‌های مختلف با کمبود آب مواجه
باشیم.»
نجار با اشاره به تغییر میزان و نوع بارش و پراکندگی گفت: «البته در یکی دو سال اخیر مقداری وضع بهتر شده و در بارندگی‌های اخیر معادل حدود ۱۰ سال آب به دریاچه ارومیه اضافه شد. اما امروز دریاچه‌ها در کشور از هامون تا پریشان وضعیت ناراحت‌کننده‌یی دارند و دریاچه نمک هم در حال احتضار است. » او با اشاره به گسترش بیابان در کشور ادامه داد: «ادامه این روند و ایجاد گرد و غبار نمکین برای سلامتی مردم تهدید جدی است.» او افزود: «در خوزستان نزدیک به ۲۶ هزار نفر در یک دوره بسیار کوتاه به دلیل مشکلات تنفسی به بیمارستان مراجعه کرده‌اند. اقتصاد مردم نیز در این شرایط به مخاطره افتاده و فلج شده است. گرد و غبار موجب می‌شود گرده‌افشانی در باغات انجام نشود و محصولات ضعیف شوند.
راه‌حل
نجار با اشاره به لزوم مدیریت برداشت آب از سفره‌های زیر زمینی، گفت: «ممنوع کردن برداشت آب در دشت‌های مختلف کشور، ممکن است منجربه کاهش شدید محصولات کشاورزی و به خطر افتادن امنیت غذایی مردم شود.» او ادامه داد: «در کنار موضوع مدیریت برداشت آب از چاه‌های مجاز، باید به وجود چاه‌های غیرمجاز نیز اشاره کرد که برخی بدون محدودیت در طی شبانه روز به دنبال برداشت آب از منابع زیرزمینی هستند و مقابله با آنها نیز تاکنون در حد انتظار، موفق نبوده است. » او با اشاره به اقداماتی که برای مدیریت و کنترل چاه‌های بهره‌برداری در کشور انجام شده است، افزود: «در برخی مواقع چاه‌های غیرمجاز با پرداخت جریمه مجاز شمرده شدند، که این نشان می‌دهد، اقدامات در این زمینه تاثیرگذاری لازم را نداشته است.» تهیه طرح‌های کاهش آسیب‌پذیری، ایجاد زیرساخت‌ها برای بهره‌گیری از تجارب، توسعه ترسیب کربن در استان‌های درگیر و مشارکت با جوامع محلی از دیگر اقداماتی بودند که رییس سازمان مدیریت بحران کشور به آن اشاره کرد. او سپس گفت: «همه باید تلاش کنند که راندمان و بهره‌وری در زمینه آب افزایش پیدا کند. خوشبختانه بارندگی‌های اخیر در احیای برخی از تالاب‌های کشور
موثر بوده و باعث شده است به اندازه 10 سال بارش، آب به دریاچه ارومیه اضافه شود.» او ادامه داد: «تبدیل شدن دشت‌های کشور به مناطق کویری می‌تواند منشأ تولید ریزگردهای نمکین باشد که برای سلامتی شهروندان بسیار مخرب است. » او با اشاره به اینکه برای مدیریت بهینه مصرف آب در کشور همه قشرهای اجتماعی باید بسیج شوند، افزود: « الان در بهترین حالت بهره‌وری آب ۳۵ درصد است و این امکان وجود دارد که ۳۰ برابر بهتر از آب در کشاورزی استفاده کنیم. نباید اجازه دهیم دریاچه‌های طبیعی و دشت‌های کشور تبدیل به بیابان شود که در این صورت همه بخش‌های اجتماعی کشور از جمله سلامت و اقتصاد به خطر می‌افتد.»
