تهدید فیلیپین برای سیاست‌های امریکا در آسیا
گروه جهان طلا تسلیمی
رودریگو دوترته رییس‌جمهور فیلیپین، چهارشنبه در سفر سه روزه خود به ژاپن اعلام کرد که می‌خواهد همه نیروهای خارجی در زمانی (شاید حدود دو سال) کشورش را ترک کرده باشند و اینکه می‌خواهد توافقنامه‌های مربوط به استفاده امریکا از پایگاه‌های نظامی در فیلیپین، لغو شوند.
شاید بتوان این اظهارات را که در جمعی از تجار ژاپنی و فیلیپینی در توکیو بیان شدند، شفاف‌ترین اشاره رییس‌جمهور جدید فیلیپین به خواسته‌اش مبنی بر مذاکره مجدد در مورد توافقنامه سال2014 با امریکا دانست. این توافقنامه که میان دولت پیشین در مانیل با واشنگتن به امضا رسیده بود، امکان استفاده پنتاگون از پنج پایگاه نظامی فیلیپینی را فراهم می‌آورد. این توافقنامه را همچنین می‌توان یکی از اجزای اصلی برنامه دولت اوباما برای تقویت نفوذ امریکایی در آسیا، دانست.
نیویورک‌تایمز می‌نویسد، دوترته در توکیو در مورد نیروهای امریکایی در کشورش گفت: «می‌خواهم بیرون بروند.» وی همچنین از تمایل خود برای بازنگری در توافقنامه‌های پیشین سخن گفت و ادعای اخیرش را مبنی بر اینکه در هیچ رزمایش نظامی مشترکی با امریکا شرکت نمی‌کند، تکرار کرد.
هفته پیش نیز دوترته در چین گفته بود که خواستار «جدایی» از امریکاست، اما اندکی بعد اظهاراتش را تعدیل کرد و با حضور در توکیو که یکی از متحدان اصلی واشنگتن در آسیا محسوب می‌شود، گفت که با مقامات چینی تنها در مورد مسائل اقتصادی گفت‌وگو کرده است و نه مسائل امنیتی و نه در مورد دیگر متحدانش. وی افزود: «می‌خواهم این مساله را آشکارا اعلام کنم که ما علیه دوستان و همسایگان‌مان وارد نزاع و درگیری نمی‌شویم.» با این حال، سفر دوترته به ژاپن که بزرگ‌ترین شریک تجاری فیلیپین محسوب می‌شود، توکیو را در وضعیت حساسی قرار داده چراکه مجبور است برای حفظ توازن در منطقه‌یی در خطر بروز تنش، تلاش کند و این درحالی است که در مورد گرایش بیشتر کشورهای منطقه به سمت پکن هم نگرانی‌هایی دارد. ژاپن پیش‌تر از اظهارنظرهای تند دوترته در چین در ارتباط با امریکا و اینکه مانیل به دنبال جدایی از واشنگتن است، انتقاد کرده بود. حال که به نظر می‌رسد فیلیپین و امریکا در روابط خود دچار مشکلاتی شده‌اند، بسیاری منتظرند تا ببینند ژاپن در بازگرداندن این مناسبات به مسیر عادی، چه می‌کند.
مقامات امریکایی و ژاپنی هر دو اکنون در تلاش هستند تا دریابند دوترته که رهبری محبوب در فیلیپین است، از اظهاراتش در مورد روابط امریکایی دقیقا چه منظوری داشته است، چراکه این اظهارات اندکی ضد و نقیض به نظر می‌رسند. وی سه‌شنبه‌شب به محض رسیدن به توکیو در واکنش به انتقادهای امریکا از سیاست‌هایش در مقابله با موادمخدر، از الفاظی رکیک استفاده کرده بود و در جمع تجار در توکیو هم خروج نیروهای خارجی از کشورش را خواستار شده بود؛ اما چندی پیش هم گفته بود که نمی‌خواهد اتحاد نظامی با امریکا را که در حال حاضر 100نیرو در جزیره میندانائو در جنوب فیلیپین دارد، لغو کند.
تحلیلگران می‌گویند که ژاپن به عنوان یک متحد برای فیلیپین که ترس‌ها و نگرانی‌های مشابهی از حضور نیروهای امریکایی در کشورش دارد، می‌تواند گوشی شنوا برای شکایت‌های دوترته باشد و با او ابراز همدردی کند. جفری هورنانگ یکی از اعضای برنامه امور خارجی و امنیتی در موسسه تحقیقاتی ساساکاوا در واشنگتن در این باره می‌گوید: «ژاپن و به‌ویژه شینزو آبه، نخست‌وزیر این کشور، اکنون در موقعیتی هستند که می‌توانند اهمیت امریکا را به دوترته گوشزد کنند و در عین حال می‌توانند شرایطی را فراهم آورند که وی تا اندازه‌یی ناراحتی و خشمش را خالی کند.»
دولت ژاپن که بزرگ‌ترین واردکننده کالا و خدمات از فیلیپین و در مقابل، بزرگ‌ترین فراهم‌کننده کمک‌های مالی و سرمایه‌گذاری برای این کشور محسوب می‌شود، مکررا حمایت جدی خود را از حکم دادگاه بین‌المللی لاهه در ماه جولای در مورد مناقشه میان فیلیپین و چین در دریای چین جنوبی، اعلام کرده است. این حکم به نفع فیلیپین بود، اما دوترته هفته پیش اعلام کرد که قصد تحت‌فشار گذاشتن چین با این حکم را ندارد و می‌خواهد مذاکرات میان مانیل و پکن از سر گرفته شوند. ژاپن اخیرا دو کشتی گارد ساحلی خود را برای کمک به فیلیپین در محافظت از منافعش در دریای چین جنوبی، در اختیار این کشور گذاشته است و در چنین شرایطی موضع‌گیری جدید دوترته که می‌تواند به افزایش قدرت دریایی چین در منطقه منجر شود، برای ژاپن مشکل‌ساز خواهد شد، چراکه توکیو سعی کرده در سیاست کلی مقابله با پکن، روابط خود با دیگر دولت‌های جنوب شرق آسیا از جمله مانیل را تقویت کند. ژاپن بر سر مسائل تاریخی و ارضی اختلافات زیادی با چین دارد و در شرایط کنونی، به‌ویژه نمی‌خواهد که در مناقشات با چین بر سر مجمع الجزایر در دریای چین شرقی که در ژاپن سنکاکو و در چین دیائو خوانده می‌شوند، پس‌روی
کند.
روبرت دوجاریک، رییس موسسه مطالعات آسیایی معاصر در دانشگاه تمپل توکیو، در این باره گفت: «ژاپن اساسا به عنوان بخشی از سیاست‌گذاری‌ها برای مهار چین، زمان زیادی را در فضای نظامی و سیاسی در جنوب شرق آسیا سرمایه‌گذاری کرده است. فکر می‌کنم آنها هم همانند دیگران امیدوارند که جنوب شرق آسیا در مقابل چین، طرف آنها را بگیرند. از این رو، بدیهی است که شرایط با وجود اظهارات آقای دوترته بد است؛ برای اینکه او مدام موضع خود را تغییر می‌دهد.»
در حالی که برخی ناظران دوترته را در پی اظهارات پوپولیستی و تحریک‌کننده‌اش با دونالد ترامپ نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا از حزب جمهوری‌خواه مقایسه می‌کنند، برخی دیگر می‌گویند که این اظهارات ترامپ در مورد متحدان امریکا در کمپین انتخاباتی بوده که سبب شده رهبران آسیایی مانند دوترته، در مورد روابط با امریکا احساس ناامنی کنند.
یویچی فوناباشی، رییس موسسه تحقیقاتی ابتکار بازسازی ژاپن در توکیو، در اشاره به ادعای مکرر ترامپ در مورد اینکه امریکا دیگر نقش محافظ جهان را ایفا نخواهد کرد، گفت: «در کشورهای آسیایی نوعی ناراحتی در ارتباط با زمان اعتبار تعهد راهبردی امریکا به منطقه وجود دارد. اما اگر مانیل بخواهد اتحادش با واشنگتن را ابطال کند، چنین مساله‌یی تاثیرات فاجعه‌آمیزی در ثبات منطقه‌یی خواهد داشت.»
کارشناسان سیاست خارجی می‌گویند که اظهارات احساسی دوترته باید واشنگتن را به ارزیابی مجدد رفتارها با متحدانش ترغیب کند. سوزان شرک رییس مرکز چین قرن 21 در دانشگاه کالیفرنیا گفت: «این مساله باید سبب شود که نوعی نگاه انتقادی به خود داشته باشیم و فقط به گفتن اینکه (دوترته) دونالد ترامپ فیلیپین است، اکتفا نکنیم؛ بلکه باید کمی هم خود را مورد بررسی قرار دهیم تا ببینیم آیا می‌توانسته‌ایم در برخورد با متحدان‌مان راه‌های بهتری را در پیش بگیریم یا خیر.»
در عین حال، برخی فیلیپینی‌هایی که دوترته را در این سفر همراهی می‌کنند، گفته‌اند که وی هنوز در حال توسعه شیوه ارتباطی بین‌المللی خود است. یاسوکو تاکاگی استادیار مطالعات سیاسی در توکیو در این باره گفت: «رییس‌جمهور هنوز در حال یادگیری است. فکر می‌کنم برای اینکه دولت وی را مخالف امریکا یا موافق چین توصیف کنیم، خیلی زود است. چنین کاری ساده‌انگارانه است.»
