عقب‌نشینی ترکیه از مواضع خود در سوریه
گروه جهان|
سیاست خارجی ترکیه این روزها بار دیگر به صدر اخبار جهان بازگشته است. چند روز پس از اعلام رسمی عادی‌سازی روابط با تل‌آویو، این‌بار مقام‌های ترکیه و روسیه از نامه عذرخواهی رجب طیب اردوغان به ولادیمیر پوتین بابت سرنگون کردن هواپیمای روسی خبر می‌دهند. نامه‌یی که رییس‌جمهوری ترکیه در آن برای چندمین بار خواستار از سرگیری روابط با مسکو شده است. علاوه بر دو شرط دیگر روسیه (یعنی جبران خسارت و تعهد سپاری برای تکرار نکردن چنین اقدامی از سوی ترکیه) این احتمال مطرح شده که بخشی از نامه اردوغان (که درباره آن صحبت نشده) در برگیرنده فرضیه‌های احتمال تغییر مواضع آنکارا درباره بحران سوریه است.
به نظر می‌رسد ترکیه این‌بار برخلاف پافشاری پیشین خود برای کناره‌گیری بشار اسد، از مواضع قبلی خود عقب‌نشینی کرده است. به گزارش کرملین، اردوغان در نامه خود به پوتین اعلام کرده که ترکیه برای تلاش مشترک با روسیه در امور منطقه‌یی ازجمله تروریسم آمادگی دارد که این بند می‌تواند بازتابی از واقعیت‌های تحولات در جبهه سوریه در آنکارا تفسیر شود. واقعیت این است که امروزه با توجه به همکاری ضدتروریستی روسیه و سوریه، دیگر هیچ کشوری از برکناری بشار اسد با استفاده از تروریست‌ها سخن نمی‌گوید.
خبرگزاری روسی اسپوتنیک می‌نویسد، در یکی دو ماه اخیر و پس از تغییر نخست‌وزیر ترکیه، سیاست کلی آنکارا دچار نوعی تغییر رویکرد اساسی شده، عادی‌سازی روابط با تل‌آویو و کانال زدن برای گفت‌وگو با دولت سوریه و درنهایت شاهد عذرخواهی اردوغان از پوتین بودیم. به نظر می‌رسد اردوغان تلاش دارد شرایط و روابط خود را به پیش از انقلاب‌های عربی برگرداند. زمانی که رابطه‌یی نزدیک با اسراییل و سوریه داشت و روسیه بزرگ‌ترین شریک تجاری این کشور به حساب می‌آمد.
تمام ماجرا از زمانی شروع شد که پس از انقلاب‌های عربی و خلأ قدرت در این کشورها اخوان‌المسلمین که تنها تشکیلات سازمان‌دهی شده در این کشورها بودند به راحتی توانستند قدرت را در دست گیرند و اردوغان که به هر حال دارای تعلقات اخوانی است فکر کرد زمان ایجاد خلافت اسلامی مدنظر اخوانی‌ها فرا رسیده و برای رهبری جنبش اخوانی پیشقدم شد و در همان زمان هم با سفری به تونس، لیبی و مصر پیشنهاد الگو گرفتن از سیستم موفق حکومت اخوان در ترکیه را مطرح کرد اما با مخالفت اخوان‌المسلمین عرب که خود را سر‌تر از اخوان‌المسلمین ترکیه می‌دانستند مواجه شد. ماجرای کشتی مرمره و درگیری میان ترکیه و اسراییل برای رساندن کمک به غزه نیز از همین جا نشأت گرفت که ترکیه تلاش داشت خود را به عنوان حامی مسلمانان جهان ازجمله فلسطینی‌ها نشان دهد.
در همان زمان ترکیه با تصور اینکه رهبر سوریه مانند رهبران لیبی، تونس و مصر با نخستین تلنگر از مسوولیت شانه خالی خواهد کرد، اخوان‌المسلمین سوریه که جزو فعال‌ترین تشکیلات اخوانی در کنار تشکیلات اخوان در مصر و اردن بودند را حمایت کرد تا در سوریه (در آن زمان روابطی بسیار صمیمی با ترکیه داشت) دست به شورش مسلحانه بزنند و از تسهیلاتی که دمشق برای اتباع ترکیه و دیگر کشورهای عرب برای ورود بدون ویزا به سوریه فراهم کرده بود سوءاستفاده کرد و تعداد زیادی جنگجو را از ترکیه به سمت سوریه سرازیر کرد تا پشتوانه اخوان‌المسلمین سوریه در جنگ علیه نظام حاکم باشند. نباید فراموش کرد که گروه‌های تندرو وابسته به القاعده نیز پس از حمله امریکا به عراق در مناطق مرزی سوریه و عراق که بیشتر قبیله‌نشین است و عموما از قبایل عرب‌سنی تشکیل شده‌اند، فعال بودند و با فراهم شدن این شرایط توسط ترکیه آنها نیز نیرو و مهمات به سوریه قاچاق کردند و از آن پس همه می‌دانند که چه شد و سوریه دچار چه جنگ خانمان‌سوزی شد. مساله‌یی که ترکیه و هم‌پیمانان آن (یعنی کشورهای عرب حوزه خلیج فارس) پیش‌بینی نمی‌کردند مقاومت بشار اسد و حمایت سرسختانه و پیش‌بینی نشده
متحدان سوریه از دولت این کشور بود، امری که همه نقشه‌ها را به هم زد که برنامه‌ریزی شده بود تا جنگ سوریه را طی 3ماه به پایان برسانند. دومین بدشانسی‌ای که ائتلاف وابسته به ترکیه آورد، تغییر سیاست روسیه از سازش با غرب به رویارویی با غرب در دوره دوم ریاست‌جمهوری پوتین بود. در این میان سوریه ازجمله هم‌پیمان سنتی روسیه بود که غربی‌ها تلاش داشتند از حوزه نفوذ مسکو خارج کنند و به همین دلیل روسیه این‌بار و بر اساس توافقات نظامی قبلی با این کشور با قدرت نظامی وارد عمل شد.
این در حالی است که ترکیه تصور می‌کرد با سرنگونی هواپیمای روسی یا روسیه را وادار به درگیری و به‌تبع ناتو را وادار به حمایت از خود خواهد کرد یا اینکه جنگنده‌های روسی را وادار به عقب‌نشینی هوایی خواهد کرد. در اینجا هم ترکیه دچار اشتباه استراتژیک محاسباتی شد. روسیه نه تنها عقب‌نشینی نکرد، بلکه با وارد کردن موشک‌های ضدهوایی «اس 400» و جنگنده‌های نسل پنجم و مستقر کردن کشتی‌های جنگی خود در آب‌های مدیترانه ترکیه و ناتو را وادار به عقب‌نشینی کرد. از آن زمان، این هواپیماهای ترکیه بودند که دیگر جرأت پرواز در حریم هوایی سوریه را نداشتند.
روسیه همچنین به جای برخورد مستقیم نظامی، از سلاح تحریم اقتصادی علیه ترکیه استفاده کرد. امسال در فصل گردشگری عمده هتل‌های ترکیه به التماس در تلاش بودند تا به هر قیمتی شده مشتری پیدا کنند تا از ورشکستگی نجات یابند و محصولات کشاورزی و کالاهای ترکیه که قبلا به روسیه صادر می‌شد روی زمین مانده و موجب نارضایتی کشاورزان و صنعتگران شد که حامیان عمده حزب عدالت و توسعه بودند. با این شرایط ظاهرا ترکیه تصمیم گرفته درنهایت سیاست خود را مجددا تغییر دهد و به پیش از جنگ سوریه برگردد. به‌طوری‌که در چند هفته اخیر اخباری نیز در مورد اعزام هیات‌های محرمانه از طرف ترکیه به سوریه جهت گفت‌وگو و مصالحه با دولت سوریه درز کرده، اما هنوز مشخص نیست که سوریه به یک عذرخواهی اردوغان از اسد اکتفا کند یا نه.
به هر حال این حرکت ترکیه نشان می‌دهد که جبهه مقابل حکومت سوریه از هم پاشیده است و عربستان سعودی همان‌گونه که امروزه پس از خروج امارات و مراکش و دیگر کشورهای هم‌پیمان از ائتلاف یمن در جنگ تنها مانده در سوریه نیز تنها خواهد ماند و باید تصمیم بگیرد که یک‌تنه می‌خواهد همه این جنگ‌ها را ادامه دهد یا اینکه این کشور هم دست به مصالحه خواهد زد و از دیگران عذرخواهی می‌کند.
