گروه دانش‌و‌فن مرجان محمدی
اینترنت را می‌توان بزرگ‌ترین دستاورد بشر دانست، فناوری‌ای که تا به امروز توانسته نه تنها نیازهای اساسی بشر را برطرف کند بلکه روز به روز بر بستر این فناوری تحقیقات جدیدی صورت می‌گیرد و بر دانسته‌ها افزوده می‌شود به طور مثال برخی از اینترنت برای افزایش آگاهی علمی خود استفاده می‌کنند. مساله‌یی که تا به امروز برای بسیاری از جوانان و نوجوانان امری طبیعی و عادی است. اما به نظر می‌رسد این فناوری شگفت‌انگیز که حجم وسیعی از اطلاعات را در خود جای داده است می‌تواند بر هوشمندی استفاده‌کنندگان آن تاثیر بگذارد، تاثیری که گاهی می‌تواند منفی باشد.
همه ما از محدوده وسیعی از دانش بهره می‌بریم که شامل حقایق، اعداد، قوانین و حتی روایت‌های گوناگون می‌شود که در طول سال‌های مختلف از زندگی به دست آورده‌ایم. ما با استفاده از این شبکه دانشی مسائل روزمره خود را حل می‌کنیم و در مواجهه با مسائل جدید و پیچیده راهی جدید برای آن پیدا و به گنجینه دانشی خود اضافه می‌کنیم. این شبکه بزرگ و تا حد زیادی سازمان‌یافته و یکپارچه است.
مطمئنا این خبر برای ما خوشحال‌کننده به نظر می‌رسد. با این حال ما هر روزه با سیلی از اطلاعات طرف هستیم که باعث می‌شود اطلاعات به صورت تکراری و پراکنده وارد مغز ما شود. تکراری بودن اطلاعات اهمیت زیادی دارد ولی بیشتر این اطلاعات یا اشتباه هستند یا ادراک ما از آنها اشتباه است.
با وجود کامپیوتر و امروزه گوشی‌های هوشمند دسترسی ما به اخبار چندین برابر شده است. حالا تمامی ما می‌توانیم منبع یک خبر باشیم و روی محیط اطراف خود تاثیر بگذاریم. این اتفاق همیشه مثبت نیست.
احتمالا با افزایش دسترسی به منابع خبری اطلاعات ما افزایش پیدا می‌کند و نسل آینده نسلی هوشمند خواهد بود. اما تحقیقات جدید دانشگاه ییل نشان می‌دهد که افراد دچار بد فهمی یا به عبارتی تصور غلط نسبت به دانش و میزان هوشمندی خود هستند.
ذهن ما آماده شنیدن اطلاعات غلط است. تحقیق سازمان جهانی اقتصاد نشان می‌دهد جریان دیجیتالی اطلاعات اشتباه، یکی از مخاطرات اصلی جامعه بشری در دهه‌های آینده به حساب می‌آید. تحقیقی روی ۵۰ سایت تغذیه انجام شده که بازگو‌کننده حقیقتی تلخ است. تنها ۳ وب‌سایت به دادن اطلاعات صحیح در مورد تغذیه درست و نادرست مشغول بودند و بقیه وب‌سایت‌ها تنها یک سری ویدیوی مربوط به روش‌های غلط لاغری را بازنشر می‌کردند. با این حال مردم نسبت به وقایع اطراف خود هوشیار هستند اما اطلاعات درستی از اطراف خود دریافت نمی‌کنند.
نتایج یک تحقیق دیگر در سال ۲۰۱۶ نشان می‌دهد که اینترنت نقش پررنگی در ایجاد و دامن زدن بر تئوری‌های توطئه دارد. حتما دیده‌اید که یک شایعه با چه سرعتی در فیس‌بوک و تلگرام پخش می‌شود. کاربران فضای مجازی همانقدر که پیگیر اخبار علمی و پیشرفت‌های دنیای علم و فناوری هستند به شایعات نیز اهمیت می‌دهند.
متاسفانه حجم اطلاعات در فضای مجازی به حدی زیادی است که تشخیص اخبار درست و غلط عملا کاری پیچیده به نظر می‌رسد. در جریان یک تحقیق علمی از شرکت‌کنندگان خواستند که به سوالاتی در مورد فیزیک، منطق و علوم مالی پاسخ دهند. افرادی که دانسته‌های خود را بر پایه اطلاعات غلط بنا نهاده بودند به بیشتر سوالات پاسخ غلط دادند. مشکل این دسته از افراد اعتماد به نفس بالا بود که فکر می‌کردند، اطلاعات آنها درست و جواب نهایی نیز صحیح است. در مرحله اول تفکر اشتباهی که اطلاعات غلط و درست از هم متمایز هستند را از خود دور کنید. درستی اطلاعات به راحتی قابل ارزیابی نیست. بنابراین اگر پیگیر ماجرای خاصی هستید از جست‌وجو در اینترنت شروع کنید ولی فقط در فضای اینترنت باقی نمانید، اینترنت جواب تمامی سوال‌های شما را ندارد. اگر فکر می‌کنید می‌توان به وسیله اطلاعات یک وب‌سایت خوددرمانی کرد اشتباه می‌کنید، هر پزشک هفت سال درس می‌خواند که جواب سوالات شما را بدهد.
در مرحله بعد طرز رفتار شایعه‌پراکنان را بشناسید. معمولا شایعات طوری طراحی می‌شوند که منطبق بر واقعیت‌های فضای واقعی باشند و حتی برای اثربخشی بیشتر از بعضی مستندات نیز استفاده می‌شود و در نهایت در شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شود. در نتیجه، فرد دچار خطا می‌شود و چون کاربران به دنبال منابع دیگر برای اثبات ادعای خبر نمی‌گردند، شایعات به سرعت منتشر می‌شود.
مطالعات علمی نشان می‌دهد، فرض خلاف یک ادعا یکی از بهترین راه‌های رسیدن به درستی ادعاست. بنابراین می‌توان به جای قبول کردن یک شایعه به دنبال راه‌هایی برای نقض کردن آن بود.
اطلاعات غلط البته فقط مربوط به اینترنت نیست. به عنوان مثال جمله‌یی مشهور از مارک تواین وجود دارد: «زیاد به کتاب‌های پزشکی اعتماد نکنید، شاید قسمتی از کتاب اشتباه چاپی داشته باشد و همان اشتباه شما را به کام مرگ بکشاند.» تحقیقات جدید و ریشه‌یابی ظهور این جمله نشان می‌دهد که فیزیکدان آلمانی، مارکوس هرتز، این جمله را برای نخستین بار گفته است. با حضور اینترنت و شبکه‌های اجتماعی هر یک از ما به منبعی برای انتشار خبر تبدیل شده‌ایم و حالا تشخیص اطلاعات درست و غلط پیچیده‌تر از قبل شده است. شاید راه درست این باشد که خود را از اطلاعات و دیدگاه‌های مختلف غنی و درستی هر کدام را بررسی کنیم، شاید هم بهتر باشد براساس منطق خود با اخبار روبه‌رو شویم. شاید بهتر باشد بعد از استفاده از اینترنت برای افزایش آگاهی علمی خود تحقیقات گسترده‌تری را انجام دهیم و با تامل بر داده‌های دریافتی از اینترنت و مقایسه آن از کتاب‌ها و دانسته‌های آن به ترویج آن بپردازیم یا به آن عمل کنیم.
