مسوولان در توان تولید برنج اغراق می‌کنند
تردید در توانایی دولت برای افزایش تولید برنج با توجه به منابع محدود آبی و انحصار کشت به 2 استان
کشت برنج ایرانی که به طعم و عطر مطبوعش معروف است، چندان ساده نیست. مشکلات زیادی بر سر راه تولید برنج قرار دارد. مشکلاتی که باعث شده رقیبان خارجی جرات عرض‌اندام در مقابل این محصول قدر را داشته باشند. به تازگی برای افزایش بهره‌وری و میزان تولید برنج، طرحی در وزارت کشاورزی مطرح شده که قرار است خوداتکایی برنج را افزایش دهد. اما واردکنندگان برنج که رقیبان اصلی تولید داخلی این محصول محسوب می‌شوند، معتقدند که دولتی‌ها در تخمین توان صنعت برنج که طرح خوداتکایی بر مبنای آن نوشته شده است، اغراق کرده‌اند. «تعادل» در گفت‌وگو با مدیرکل دفتر غلات و محصولات اساسی معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی و نایب‌رییس انجمن واردکنندگان برنج این طرح را بررسی می‌کند.
بین واردکنندگان و تولیدکنندگان برنج همواره نوعی کشمکش و درگیری وجود داشته است. برنج ایرانی محصولی با کیفیت و مطبوع طبع است. اما قیمت بالای آن موجب شده برنج وارداتی که کیفیت پایین‌تری دارد و عمدتا از کشورهایی مانند هند و پاکستان وارد می‌شود، توان رقابت با برنج ایرانی را پیدا کند. این رقابت تا جایی پیش رفته که بیم به خطر افتادن تولید داخل، به خاطر عرضه بیش از حد برنج خارجی در بازار می‌رود. به تازگی، برای جلوگیری از این اتفاق، دولت از جزییات طرحی پرده برداشته که قصد ایجاد خود اتکایی در تولید برنج را دارد. طبق طرح خود اتکایی برنج، با اقداماتی نظیر تمرکز کشت بر استان‌های شمالی و بخش کوچکی از استان گلستان، افزایش کارایی مصرف آب در شالیزارهای کشور با توجه به بحران آب موجود، افزایش بهره‌وری با تاکید بر جلوگیری از تغییر کاربری شالیزارها، کاهش هزینه تولید و افزایش درآمد کشاورزان از طریق افزایش عملکرد و مکانیزه کردن عملیات کشاورزی و کاشت ۱۰۰درصد مکانیزه برنج و برداشت با کمباین، ظرف ۱۰سال عملکرد تولید این محصول از ۴۸۰۰کیلوگرم در هکتار به ۶۶۰۰کیلوگرم در هکتار می‌رسد.
«تعادل» برای آگاهی بیشتر در مورد این طرح، با مجری آن تماس گرفت. کاوه خاکسار مدیرکل دفتر غلات و محصولات اساسی معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی به «تعادل» گفت که ضریب خوداتکایی در این طرح 65درصد در نظر گرفته شده است. به این معنا که 65درصد از نیاز کشور به برنج داخل کشور تولید شود. این تولید متکی به ضریب دیگری است: ضریب تولید که همان میزان تبدیل شلتوک به برنج است. خاکسار می‌گوید که برخلاف نظر برخی منتقدان، ضریب تولید برنج در کشور نیز رقمی معادل 65درصد است که با اجرای طرح خوداتکایی برنج افزایش می‌یابد. به گفته او اصلاح کارخانجات شالی‌کوبی و حرکت به سمت مکانیزه شدن، موجب کاهش ضایعات برنج خواهد شد و این مساله بهره‌وری تولید برنج را افزایش خواهد داد.
ضریب تولید 55 درصد است، نه 65درصد
اگر بپذیریم که میان واردکنندگان و تولیدکنندگان برنج نوعی جنگ برقرار است، می‌توان گفت که وزارت کشاورزی با این طرح در جبهه تولیدکنندگان و در مقابل واردکنندگان قرار گرفته است. اما نظر واردکنندگان درباره این طرح چیست؟ نایب‌رییس انجمن واردکنندگان برنج اظهارات جالبی در این زمینه دارد. مرتضی شاه‌حسینی به «تعادل» می‌گوید که مسوولان در توان صنایع برنج ایران اغراق می‌کنند. به گفته او، برنج ایرانی در بهترین شرایط می‌تواند به بهره‌وری 55درصد برسد. یعنی 55درصد از شلتوک به برنجی تبدیل شود که خرده و شکسته و گرد ندارد. شاه‌حسینی با لحنی تند به مسوولان اعتراض می‌کند و می‌گوید: « باکدام ساختار می‌خواهید بهره‌وری را افزایش دهید؟» در حال حاضر، کشت برنج در ایران با معضلات زیادی روبه‌روست. زمین‌ها در قطعه‌های کوچک هستند، ماشین‌آلات کهنه و فرسوده‌اند و از همه مهم‌تر، بحران آب، مانند همه بخش‌های دیگر کشاورزی، کشت برنج را تهدید می‌کند. اما مشکل تنها این نیست؛ به اعتقاد شاه‌حسینی، به خاطر ماهیت برنج ایرانی و ویژگی‌های ارقام برنج تولید ایران، امکان افزایش ضریب تولید وجود ندارد. مگر به کمک راهکار‌هایی مانند سله کردن برنج. در این
راهکار برنج را قبل از پوست کندن نیم‌پز می‌کنند که منجر به تثبیت نشاسته برنج و تبدیل آن به ژلاتین می‌شود. بعد از این فرآیند، تعداد دانه‌های شکسته و خرد شده برنج کاهش می‌یابد. نایب‌رییس انجمن واردکنندگان برنج معتقد است که برنج سله شده هندی ضریب تولیدی معادل 64درصد دارد، بنابراین رقم 65درصد برای برنج سله نشده ایرانی غیر واقعی است.
فرسودگی، دشمن کشت مکانیزه
یکی از بنیان‌های طرح خود اتکایی برنج، حرکت به سمت مکانیزه کردن کشت و فرآوری برنج است. اما معضلی این بنیان را به لرزه می‌اندازد: کیفیت پایین ماشین‌آلات صنعتی. در حال حاضر، فرآیند کشت و فراوری برنج در بسیاری از نقاط کشور سنتی است. تنها 2کارخانه برنج به صورت تمام‌اتوماتیک اداره می‌شوند و این 2کارخانه هم، از برنجی استفاده می‌کنند که به صورت سنتی کشت و برداشت شده است. اما چرا کشت سنتی مانده است؟ شاه‌حسینی می‌گوید: ماشین‌آلات کشت، داشت و برداشت صنعتی موجود، فرسوده شده‌اند. البته فرسودگی تنها مشکل نیست؛ بسیاری از ماشین‌آلات تازه خریداری شده نیز بی‌کیفیت‌اند.کشاورزان هم به این موضوع اعتراض دارند و حتی گفته‌اند که دیگر از این ماشین‌آلات استفاده نخواهند کرد. این یعنی کشت صنعتی هم سنتی خواهد شد. شاه‌حسینی کمباین را مثال می‌زند، کمباین‌های بی‌کیفیتی که بخش عمده محصول را هنگام برداشت به هدر می‌دهند.
ایرانی‌ها توانایی خرید برنج ایرانی را ندارند
یکی از موضوعاتی که باعث می‌شود واردات برنج مورد بحث باشد، ضدیتش با تولید داخل است. منتقدان واردات عقیده دارند که محصول وارداتی، جای برنج داخلی را در سبد خرید خانوار‌های ایرانی می‌گیرد و این مساله به تولید ملی ضربه می‌زند. اما شاه‌حسینی با این موضوع مخالف است. به گفته او، اختلاف قیمت برنج داخلی و خارجی که در برخی نمونه‌ها به 4هزار تومان می‌رسد، باعث شده که مصرف‌کنندگان این دو نوع برنج متفاوت باشند و بازارشان همپوشانی نداشته باشد. شاه‌حسینی می‌گوید که مصرف‌کنندگان برنج ایرانی که به نوعی، کالای لوکس محسوب می‌شود، دهک‌های درآمدی 6 و 7 و 8 جامعه‌اند. در حالی که خریداران برنج وارداتی، دهک‌های پایین‌ترند که قدرت خرید برنج داخلی را ندارند. قیمت بالای برنج ایرانی در مقایسه با رقیب خارجی، این شائبه را به وجود می‌آورد که در صورت جایگزینی واردات برنج با محصولات داخلی، این محصول استراتژیک از دسترس بخشی از جامعه ایرانی خارج شود. البته خاکسار، نداشتن توانایی دهک‌های پایین درآمدی برای خرید برنج ایرانی را رد می‌کند. به گفته او، در حال حاضر بخش بزرگی از سطح زیرکشت برنج متعلق به ارقام پرمحصول‌اند که از طرفی اختلاف کیفیتشان
با برنج کیفی ایرانی تنها 10 درصد است و از طرف دیگر با قیمتی نزدیک به 5000تومان درهر کیلو به فروش می‌رسند که برای اکثر خانواده‌های ایرانی قابل دسترس است. وی همچنین می‌گوید که قیمت برنج کیفی نیز ثابت نیست و در مواقع آغاز کشت با قیمت پایین‌تر به فروش می‌رسد. به‌طوری که پارسال و بعد از جهش قیمتی سال 92، قیمت برنج رقم هاشمی در فصل برداشت برنج کیلویی 5900 تومان بوده است.
از طرف دیگر، از آنجا که یکی از اهداف طرح خوداتکایی برنج کاهش هزینه‌های تولید است، این طرح می‌تواند قیمت نهایی این محصول را پایین آورد و امکان خرید آن را برای تعداد بیشتری از ایرانیان فراهم کند. برنج از جمله محصولاتی است که استراتژیک تلقی می‌شود، چراکه تامین‌کننده بخش بزرگی از غذای ایرانی‌هاست. خوداتکایی در تولید این کالای اساسی می‌تواند نقش مهمی را در تامین امنیت غذایی شهروندان ایرانی بازی کند. اما با توجه به بهره‌وری پایین نهاده‌های تولید در کشت برنج و سایر معضلاتی که این صنعت با آن روبه‌روست، به نظر می‌رسد راه درازی تا رسیدن به این خوداتکایی در پیش است.
