فولاد صنعتی استراتژیک است که بهدلیل بهکارگیری محصولات آن در کارخانههای مختلف، اساس توسعه بسیاری از صنایع دیگر را در تمام دنیا فراهم کرده است. ایران با وجود ذخایر غنی سنگآهن بهعنوان ماده اولیه تولید فولاد و از سوی دیگر برخورداری از صنعت خودروسازی، لوازم خانگی، انبوهسازی ساختمان و مصرف بالای جهانی جایگاه مناسبی برای رشد و توسعه صنعت فولاد در کشور دارد. اما ایجاد واحدهای تولید فولاد بهدلیل تکنولوژی پیشرفته، مصرف بالای آب و انرژی و ظرفیت بالای لازم برای تولید بهآسانی امکانپذیر نیست و در طرح توجیهی احداث کارخانه فولاد باید عوامل مختلف را بررسی کرد. بهدلیل سطح اشتغال بالا و ظرفیت کم تولید این صنعت بیش از هر صنعت دیگری مورد توجه دولت نهم و دهم قرار گرفت و مجوزهای تولید فولاد در مناطق مختلف کشور و با ظرفیتهای کمتر از استانداردهای جهانی صادر شد. در این زمان معادن سنگآهنی که وظیفه اصلی آنها تولید و صادرات سنگآهن بود، پا به عرصه تولید فولاد گذاشته و زنجیره صنعت فولاد بهجای توسعه متوازن و تکمیل خلأها وارد رقابت ناسالم با یکدیگر شدند.
صنعت فولاد، ماکارونی و کاشی نیست
سرمایهگذاری در صنعت فولاد، همچون ماکارونی و کاشی نیست که امکان تولید آن در هر منطقه و بهوسیله هر گروهی احداث شود بنابراین رقابت بدون استراتژی مشخص در صنعت فولاد کشور هر دو بخش صنعتی و معدنی را تهدید خواهد کرد. در کشورهای توسعهیافته سرمایهگذاری براساس مزیتهای هر منطقه مدیریت میشود و به صرف ایجاد اشتغال و رشد تولید هر شخص حقیقی یا حقوقی اجازه سرمایهگذاری و کسب مجوز نمییابد. محمود اسلامیان، عضو هیاترییسه اتاق بازرگانی ایران در گفتوگو با «تعادل» اظهار داشت: در دنیا برای سرمایهگذاری، قوانینی وجود دارد که از سرمایهگذاری بهصورت غیرتخصصی جلوگیری بهعمل میآید. وی ادامه داد: ایران در صنعت و معدن و بهطور کلی نقشه راه مطلوبی ندارد و از اینرو در دورهیی شاهد افزایش صدور مجوز در صنایعی مانند ماکارونی، کاشی و سرامیک و آبمعدنی بودیم که مازاد تولید آنها در بلندمدت آسیبهای فراوانی به بخش صنعت وارد کرد. اسلامیان تشریح کرد: در هر صنعتی یک ظرفیت استانداردی برای تولید وجود دارد که اگر در راهاندازی واحدهای تولید به آن استاندارد توجه نشود آن واحد در بلندمدت توجیه اقتصادی خود را از دست خواهد داد. اکنون چین
واحدهای فولادسازی با حداقل تولید 5میلیون تن فولاد در سال احداث میکند زیرا کمتر از این ظرفیت تولید، فاقد توجیه اقتصادی است اما در دولت نهم و دهم مجوز فولادسازی با ظرفیتهای 800هزار تنی نیز صادر شد که با وجود انتظار در دولت فعلی نیز این روند ادامه دارد.
صنعت فولاد در بلندمدت
به زمین میخورد
مدیرعامل اسبق فولاد مبارکه اصفهان درباره ورود معادن سنگآهن به صنعت فولاد نیز گفت: نتیجه سرمایهگذاری معادن دولتی یا نیمهدولتی مانند گلگهر و چادرملو در صنعت فولاد وابستگی فولادسازها به واردات سنگآهن در بلندمدت را افزایش خواهد داد. این کارشناس صنعتی تصریح کرد: ذخایر سنگآهن در ایران یک مزیت برای سرمایهگذاری و توسعه فولاد در کشور بهشمار میرود و اگر این مزیت نتواند عامل توسعه باشد در آینده نزدیک، فولادسازیهای بزرگ نیز توجیه اقتصادی خود را از دست خواهند داد. افزایش واردات گندله و کنسانتره آهن در سال گذشته و جاری بهوسیله فولادسازهای بزرگ نتیجه خروج معادن سنگآهن از حوزه تخصصی خود و سرمایهگذاری در صنعت فولاد است. در سالهای آینده پیشبینی میشود ناگزیر به واردات 20میلیون تن گندله برای شرکتهای فولادی باشیم که بیش از 4میلیارد دلار ارز را از کشور خارج میکند. عضو هیاترییسه اتاق بازرگانی ایران ادامه داد: شرکت بیاچپیبیلیتون در استرالیا یکی از 10 شرکت بزرگ تولیدکننده سنگآهن در جهان بهشمار میرود که میلیونها تن تولید در طول سال دارد اما این شرکت هرگز به صنعت فولاد ورود پیدا نکرده است. برخلاف
رویکرد تخصصی به موضوع معدن در جهان، معادن سنگآهن ایران در حال احداث واحد فولادسازی در کنار خود هستند با وجود آنکه معادن سنگآهن بیشتر در مناطق دور و کویری واقع شدهاند و با کمبود شدید منابع آبی و انرژی مواجه هستند. صنعت فولاد نیاز وافری به مصرف آب و انرژی دارد بنابراین، این معادن هم در تامین انرژی و آب همچنین ظرفیت پایین تولید فاقد توجیه اقتصادی هستند. اسلامیان از ادامه این روند سرمایهگذاری ابراز نگرانی کرد و گفت: در آینده نزدیک قدرت رقابتی صنعت فولاد با واردات سنگآهن و افزایش قیمت تمامشده برای صادرات کاهش خواهد یافت و این صنعت به زمین میخورد.
عوارض صادراتی مشوق سنگآهنی برای ورود به صنعت فولاد
ورود سنگآهنیها به صنعت فولاد نتیجه شرایط گمرکی کشور است. بهرام شکوری، نایبرییس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگآهن ایران در این باره به «تعادل» گفت: دولت با وضع عوارض صادراتی و افزایش حقوق دولتی معادن، سنگآهنیها را تشویق به سرمایهگذاری در صنعت فولاد کرده است. این فعال معدنی ادامه داد: افزایش هزینههای معادن سنگآهن و کاهش قیمت جهانی موجب شد تا آنها بهدنبال راهکارهای جدید برای سودآوری باشند و از اینرو ایجاد یک واحد کوچک فولادسازی در کنار خود را باتوجه به کاهش هزینه تامین مواد اولیه و حملونقل دارای توجیه اقتصادی تشخیص دادهاند. شکوری تشریح کرد: ما ذخایر سنگآهن زیادی در کشور داریم اما در دستیابی به هدف 54میلیون تن فولاد در سال بسیار عقب هستیم و دولت نیز فقط بهدنبال افزایش تولید فولاد است و اینکه معادن وارد عرصه تولید شوند یا فولادسازها ظرفیت خود را افزایش دهند برای دولت فرقی نمیکند. نبود یک استراتژی مناسب در زنجیره فولاد، معادن سنگآهن و صنعت فولاد را در بلندمدت به چالش خواهد کشید.
معادن سنگآهن نگران فروش محصول تولیدی و فولادیها نگران تامین مواد اولیه هستند و هیچکدام هم براساس یک سند ملی و استراتژیک سرمایهگذاری نمیکنند بلکه هر یک براساس سود و منفعت شخصی اقدام کردهاند. نایبرییس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگآهن ایران عملکرد انجمنها و اتحادیههای صنعتی را نیز مورد انتقاد قرار داد و گفت: انجمنهای صنفی صنعتی باید ارتباط موثر و کارآمدی با یکدیگر داشته باشند و براساس منافع ملی و برد- برد زنجیره تامین شرکتها را هدایت کنند.
نیاز به برقراری زنجیره ارزش
در تولید محصول فولاد
زنجیره ارزش در صنعت ایران موضوعی جدید بهشمار میرود که عامل بسیاری از چالشهای کنونی صنعت و معدن نیز هست. مهدی حقیقیکارنامه کارشناس مسائل اقتصادی در گفتوگو با «تعادل» اظهار داشت: برقراری زنجیره ارزش در تولید محصول فولاد مستلزم ایجاد ارتباطی هماهنگ و برنامهریزیشده بین محصول تولیدشده و مواد اولیه مورد استفاده است. وی تقویت زنجیره ارزش در صنعت فولاد را در رعایت سه نکته دانست و گفت: نخست بایستی ذخایر محلی سنگآهن با کیفیت و کک مورد استفاده ازنظر دستیابی و هزینه حمل مورد ارزیابی قرار گیرد و در مرحله دوم میزان تقاضای جهانی مواد اولیه مورد نیاز بررسی شود و در مرحله سوم نیز برای کاهش هزینه حمل، گسترش کارخانجات تولید فولاد در خطوط ساحلی کشور انجام گیرد. این کارشناس اقتصادی افزود: سرمایهگذاری شرکتهای فولادی در سنگآهن و بالعکس در دنیا نیز رواج دارد که نمونه مطرح آن شرکت آرسلورمیتال است اما این نوع سرمایهگذاریها فقط با محاسبه سود توجیه اقتصادی نمییابد بلکه اسناد بالادستی یک شرکت و کشور در بلندمدت نیز معیار سرمایهگذاری قرار میگیرد. حقیقیکارنامه گفت: در زنجیره ارزش و زنجیره تامین یک صنعت باید عوامل موثر
مختلف بررسی شود تا شرکتهای فعال در آن صنعت ناگزیر به رقابت و آسیب با هدف منافع شخصی نشوند بلکه برای کسب سود بیشتر و کاهش هزینهها در راستای هم و مکمل یکدیگر قدم بر دارند.
معدنیها فقط در معدن سرمایهگذاری کنند
پس از بررسی دیدگاههای کارشناسی و فعالان صنفی اظهارات فعالان صنعت فولاد و معادن سنگآهن نیز بهعنوان کسانی که از نزدیک شاهد رویدادهای صنایع خود هستند اهمیت دارد. بهرام سبحانی، مدیرعامل فولاد مبارکه اصفهان در گفتوگو با «تعادل» پیرامون این موضوع گفت: به نظر من معدنیها فقط باید در حوزه معدن و فرآوری محصولات معدنی فعالیت داشته باشند. وی ادامه داد: معادن سنگیآهنی که اکنون در صنعت فولاد در حال سرمایهگذاری هستند در مناطق کویری و کمآب قرار دارند و این با نیازهای صنعت فولاد تناسب ندارد. سبحانی صنعت فولاد را در زمینه آب بسیار پرمصرف برشمرد و افزود: این نوع فولادسازیهای کوچک کمکی به رشد تولید فولاد نخواهد کرد و باتوجه به ظرفیت تولید پایین بهسادگی توجیه اقتصادی خود را از دست خواهند داد و از سوی دیگر تامین سنگآهن مورد نیاز صنعت فولاد را نیز با مشکل مواجه میشود. مدیرعامل فولاد مبارکه اصفهان تصریح کرد: شرکتهای سنگآهن اگر روی استخراج و فرآوری سنگآهن و رشد تولید آن سرمایهگذاری کنند باتوجه به نیاز بالای کشور به این محصول و طرحهای توسعه فولادسازهای بزرگ کشور کمک بزرگی به صنعت فولاد میکنند.
سرمایهگذاری معدنیها با مطالعه
انجام گرفته است
گروه دیگر مورد بررسی معادن سنگآهن هستند. سنگآهنیها با وجود برخورداری از عنوان سهامی عام بخش بزرگی از سهام آنها در اختیار دولت قرار دارد. ورود سنگآهنیها به صنعت فولاد جدا از چالشهای صنعت فولاد یک سرمایهگذاری دولتی برخلاف اصل44 نیز بهشمار میرود. محمد نوریان، مدیرعامل معدن چادرملو این شرکت را خصوصی خواند و گفتوگوی خود با «تعادل» را با یک سوال آغاز کرد؛ اگر هنوز فولاد به ظرفیت مورد نیاز کشور دست پیدا نکرده است چرا ما در این صنعت سرمایهگذاری نکنیم؟ و اگر ظرفیت فولاد کشور تکمیل شده پس هیچ بخش و گروهی نباید در این صنعت سرمایهگذاری کند. وی در مورد موضوع کمبود آب در مناطق نزدیک معادن سنگآهن جهت راهاندازی فولادسازی نیز گفت: سرمایهگذاری معدن چادرملو براساس مطالعه و محاسبات اقتصادی انجام گرفته و تدابیر لازم در این زمینه اندیشیده شده است. مدیرعامل معدن چادرملو ضمن اعلام خبر بهرهبرداری از واحد فولادسازی این معدن تا پایان امسال اظهار داشت: فولادسازیها نگران تامین مواد اولیه خود هستند اما آنها میتوانند درصورت هرگونه مشکلی مواد اولیه را وارد کنند اما اگر معادن سنگآهن که اکنون قادر به صادرات نیستند نتوانند محصول خود را در داخل بفروشند ورشکست خواهند شد بنابراین این سرمایهگذاری معدنیها تصمیمی استراتژیک است.