گروه تعاون مهشید خیزان- سپیده پیری
انگیزه اصلی و هدف نهایی تمام تلاش‌ها و تحولات جوامع بشری ارتقا و تامین سلامت انسان است. دستیابی به مراقبت‌های بهداشتی و درمانی حق طبیعی هر انسانی است و جلوگیری از مرگ‌ومیر یکی از ارکان عدالت اجتماعی جوامع بشری است. در اغلب کشورها به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه مراقبت‌های اولیه بهداشتی توسط بخش دولتی ارایه می‌شود. در نتیجه به دلیل محدودیت منابع، پایین بودن کیفیت خدمات و بالا بودن هزینه‌های درمانی دولتمردان و سیاست‌گذاران را به مشارکت فعالانه بخش خصوصی سوق داد. در همین راستا در سال 1993 مجمع سازمان بهداشت جهانی راهکار ترغیب و حمایت تمام سازمان‌های غیر دولتی و خصوصی را در پروژه بهداشت جهانی به کار گرفت. در بسیاری از کشورها بخش خصوصی سهم زیادی در ارایه خدمات دارد و برای مثال در ایالات متحده امریکا بخش خصوصی بیش از 57 درصد واکسیناسیون کودکان را بر عهده دارد.
در همین راستا پژوهشی در شهر تبریز به صورت یک مطالعه تحلیلی انجام شد که در مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی به چاپ رسیده است به مقایسه دستاوردهای ارایه خدمات و مراقبت‌های اولیه بهداشتی در میان مراکز بهداشتی- درمانی دولتی و تعاونی پرداخت. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می‌دهد که مراکز خدماتی بهداشتی تعاونی در ارایه خدمات بهداشتی به‌ویژه کودکان یک تا 6 سال، مراقبت زنان باردار، خدمات تنظیم خانواده، صدور کارت سلامت، ایمن‌سازی و ویزیت‌های سرپایی و... عملکرد بسیار موفق‌تری در مقایسه با بخش دولتی داشته‌اند.
با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، دکتر حسن روحانی اعلام کرد که مهم‌ترین تلاش خود را برای مهندسی بهداشت ایران خواهد گذاشت. به همین سبب دکتر هاشمی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی طرحی را به نام «طرح تحول سلامت» در دستور کار خود قرار داد. طرح تحول سلامت باعث شد کسانی که از نظر مالی با مشکل روبه‌رو بودند از حمایت دولت برخوردار شوند. با اجرای این طرح بهداشت در ایران راه ارتقا را در پیش گرفت.
ورود تعاون به حوزه بهداشت
در تاریخ 23 / 10 / 1367 تفاهمنامه‌یی میان وزارت تعاون وقت با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با موضوع تشکیل تعاونی‌های خدمات بهداشتی و درمانی به امضا رسید. بر این اساس تعیین شد تا از دانش‌آموختگان رشته‌های مختلف علوم پزشکی و غیرپزشکی با حیطه کاری درزمینه ایجاد مراکز بیمارستانی، درمانگاهی، موسسات آمبولانس خصوصی، ویزیت در منازل، ارایه خدمت پرستاری در منازل و تاسیس موسسات پاراکلینیکی و تولید و توزیع واردات و صادرات دارو و تجهیزات پزشکی و ارایه خدمات مشاوره‌یی آموزشی و بیمه‌یی استفاده شود. همچنین دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی هر استان برای به کارگیری و استفاده بهینه از ظرفیت‌های بلااستفاده و خالی در ارایه خدمات بهداشتی درمانی می‌توانند با شرکت‌های تعاونی براساس مجوزهای قانونی قرارداد همکاری به صورت مشارکت اجاره، به شرط تملیک و بیع اقساطی منعقد کنند. همچنین در آخرین اصلاحات قانون بخش تعاون که در خردادماه سال گذشته به تصویب رسید در ماده 71 آن وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف شده‌اند نسبت به توسعه گرایش‌ها، رشته‌ها و گروه‌های علمی مرتبط با تعاونی اقدام
کنند.
سازمان بین‌المللی تعاونی سلامت
سازمان بین‌المللی تعاونی سلامت بخشی از سازمان بین‌المللی تعاونی جهانی است. به عنوان یک سازمان جهانی برای تعاونی‌ها در بخش مراقبت سلامت، برای آن 4 هدف کلیدی تعبیر شده است:
راه‌اندازی مکانی برای بحث و تبادل‌نظر درباره مباحث با اعضا؛
راه‌اندازی اطلاعات برای سازمان ملل، دولت‌های ملی و رسانه‌ها در مورد ماهیت و نقش تعاونی‌های بهداشت؛
افزایش مشارکت‌های تعاونی‌های سلامت
همکاری با سازمان‌های بخش دیگر و کمیته‌های موضوعی سازمان تعاونی جهانی
این سازمان به عنوان سازمان تعاونی سلامت منطقه آسیا- اقیانوس‌آرام شناخته شده است و نماینده منطقه آسیا- اقیانوس‌آرام در سازمان تعاونی‌های سلامت است. سازمان تعاونی سلامت منطقه آسیا- اقیانوس آرام یک سازمان داوطلبانه از مصرف‌کنندگان است- صاحبان تعاونی‌های سلامت که به دنبال فراهم کردن کیفیت بالا و مراقبت درمانی مقرون به صرفه از تولید‌کنندگان هستند، صاحبان تعاونی‌های سلامت که بر پایه شرایط کار اخلاقی و سازمان تعاونی سلامت به وجود آمده‌اند.
تعاونی‌های سلامت کانادا
تعاونی‌ها نقش مهمی در بخش بهداشت و خدمات اجتماعی در کانادا ایفا می‌کنند. در تاریخ 5 فروردین ماه سال جاری نمایندگان تعاونی‌های سلامت، به اعضای همه تعاونی از همه بخش‌های احزاب دولتی در کانادا گزارشی را ارایه کردند. در راستای این اتفاق، جین‌پیرجرارد تولیدکننده لیپوپلی ساکارید (ترکیب مهمی از دیواره باکتری‌های گرم منفی و اندوتوکسین) یک پژوهش جامع که مهارت‌های بخش تعاونی‌های بهداشت را امتحان می‌کند. این مطالعه که توسط سازمان بین‌المللی بهداشت تعاونی‌ها انجام گرفت، نشان می‌دهد که بیش از 81میلیون نفر در حال استفاده از امکانات تعاونی‌ها در بخش بهداشت هستند. بر طبق این بررسی‌ها، بیش از 4 هزار و 961 تعاونی و 14هزار و 806 نفر عضو در حال فعالیت در بخش بهداشت و مراقبت‌های اجتماعی هستند.
دیگر سخنران در مورد این واقعه، مایکل بلاند عضو تعاونی کانادا بررسی اجمالی از تعاونی‌های بهداشت در ایالت کبک در شرق کانادا فراهم و همچنین این بخش خدمات سلامت، مراقبت‌های خانگی و پیراپزشکی را ایجاد کرده است. تعاونی‌های فعال در مراقبت‌های خانگی حدود 100هزار نفر را در این ایالت و 7هزار و 800 نفر در دیگر استان‌ها خدمت‌رسانی می‌کنند. در ایالت کبک 52 تعاونی وجود دارد که خدمات درمانی به 178هزار متقاضی همراه با 60هزار عضو ارایه می‌دهند. این تعاونی‌ها 130دکتر و 50دستیار را استخدام کرده‌اند. ونسا هاموند رییس فدراسیون تعاونی‌های مراقبت سلامت در کانادا (فدراسیون تعاونی مراقبت از سلامت کانادا)، همچنین شرکت‌کننده در مذاکرات است. وی فعالیت‌های متفاوتی را در کشور همراه با توجه به مراقبت در منزل و پشتیبانی افراد استخدام شده انجام داده که موانع مختلف و خدمات بهداشتی تلفن همراه را نشان داده است.
تعاونی‌ها همچنین این اطمینان را به افراد می‌دهند که در 25 زبان مختلف دسترسی به خدمات فرهنگی و زبانی مناسب را داشته باشند. آنها مراکزی را نیز برای انجمن خدمات بهداشتی، جسمانی، سلامت روانی و آموزشی را در کیفیت‌های عالی به مردم ارایه می‌دهند. خانم هاموند در این زمینه می‌گوید: «افزایش تعاون و همکاری در فدرال و در سطح ایالتی می‌تواند به رشد سهم بیشتر تعاونی‌ها کمک کند.»
نیازهای اجتماعی و پاسخ تعاونی‌ها
اعضای تعاونی‌ها به عنوان شهروندان، احتیاجات و آرمان‌های خود را در قالب یک سرمایه‌گذاری اصلی در حل مشکلات و نیازهای جامعه به صورت مشارکتی بیان می‌کنند. به عنوان مثال سلامت، آموزش، خانه‌داری، محیط‌زیست، خدمات اجتماعی و ادغام کارگران برای شهروندان غیر مفید. همه این موارد نیازهای ساده جهان اطراف خود را دارند. در بیش از چند سال اخیر جنبش تعاونی‌ها، از بین جمعیت‌های اعضا محور و دموکراتیک که توسط تجارت جهانی کنترل می‌شوند، چالش‌های راضی‌کننده را از طریق شیوه فشرده‌یی در طی ملاقات‌هایی بیان کردند که در نهایت مشارکت اقتصادی، استخدام مناسب و پیوستگی اجتماعی در جامعه از دستاوردهای این ملاقات بود. علاوه بر این آنها با کیفیت بالاتر و بهتر هزینه بهره‌وری را در مقایسه با سایر الگوها، با توجه به تعدادی از مطالعات تحویل دادند. برای اینکه این واقعیت شناخته شود، سازمان CINCOPA، شاخه‌یی از اتحادیه بین‌المللی تعاونی است که به ترویج تعاونی کارگری می‌پردازد، سازمان بین‌المللی صنعتی و تعاونی خدماتی، سازمان تعاون بین‌المللی بهداشت، در حال راه‌اندازی مبارزات انتخاباتی «نیازهای اجتماعی، پاسخ تعاونی ها» تحت نظر یک کارگاه در
آفریقای‌جنوبی در چارچوب اتحادیه سازمان کنفرانس بین‌المللی تعاونی در سال 2013 هستند.
تعاونی‌های بهداشت در ایران
شبکه‌های بهداشت و درمان در جمهوری اسلامی ایران از سال 1364 برای ارایه خدمات بهداشت اولیه در راستای هدف کلی و جهانی بهداشت برای همه تا سال 2000 با طراحی و اجرای طرح‌های گسترش واحدهای بهداشت و درمان قدم‌های بزرگی برداشته است. تحت پوشش قراردادن حدود 85 درصد خانواده‌های روستایی، کاهش شدید مرگ‌ومیر کودکان، کنترل رشد جمعیت، کنترل بیماری‌های واگیر و... مخصوصا در روستاها از جمله دستاوردهای عظیم شبکه‌های بهداشت و درمان کشور است.
این اقدام باعث شد، بیمارستان‌ها و درمانگاه‌های مجهز و حتی درمانگاه‌های کوچک و خانه بهداشت توسط تعاونی‌ها فعالیت خود را در سراسر ایران آغاز کرده و از بیمارستان‌های دولتی پیشی بگیرند.
در کنار نقاط مثبت فراوان، این سیستم با محدودیت‌ها، موانع و مشکلات مهمی مانند ایجاد و گسترش مراکز بهداشتی درمانی شهری به خاطر محدودیت در استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی و ساخت و تجهیز مراکز، پایین بودن انگیزه کارکنان مراکز بهداشتی درمانی، بهره‌وری پایین در مقایسه با عملکرد و هزینه، وجود بروکراسی زیاد در اداره مراکز بهداشتی درمانی همراه است.
برای حل این مشکلات از یک طرف و ایجاد رابطه مناسب با بخش خصوصی و تشویق آنها جهت حرکت در راستای سیاست‌های کلان دولت در ارتقا سلامت از طرف دیگر، مسوولان دانشگاه علوم پزشکی تبریز از نیمه دوم سال 1377 با همکاری وزارت وقت تعاون اقدام به تشکیل تعاونی‌های بهداشتی درمانی از میان پزشکان، کارشناسان و کاردان‌های جویای کار کردند و جمعیت مشخصی را جهت ارایه خدمات پیشگیری و مراقبت بیماری‌های واگیر و غیرواگیر تحت‌پوشش هر تعاونی قرار دادند تا با روش پرداخت سرانه از سوی دانشگاه علوم پزشکی نسبت به ارایه خدمات با بسته خدمتی مشخص اقدام کنند.
