از بیشتر استان‌های مرزی ما مثل کردستان، ایلام و کرمانشاه، افرادی به قصد اهدای عضو به کردستان عراق می‌روند. در آنجا و هنگام عمل، رضایت خانواده آنها شرط است و این طور نیست که عمل بدون رعایت ضوابط انجام شود. درواقع ظاهر قضیه این است که از افراد رضایت‌نامه هم می‌گیرند. من شخصا تا‌به‌حال 3نفر از این افراد را دیده‌ام و با آنها صحبت کرده‌ام
خرید‌و‌فروش اعضای بدن انسان در کشور، حداقل به‌صورت رسمی غیرقانونی نیست. جدا از تصویر سنتی دیوارنوشته‌های جلو بیمارستان‌ها که قیمت فروش کلیه و گروه خونی اهداکننده را در معرض دید خریداران قرار می‌دهند، این روزها پای سایت‌های خرید‌و‌فروش کلیه هم به فضای مجازی باز شده است. سر و کله دلالان کلیه هم مثل هر بازار نان‌و‌آب‌دار دیگری پیدا شده است که برای بیمار بخت برگشته کلیه پیدا می‌کنند و احتمالا از طرفین دهنده و گیرنده، کمیسیون دریافت می‌کنند. این تصویری ناراحت‌کننده و تامل‌برانگیز است از بازار «کالایی» که بسیاری خرید‌و‌فروش آن را اگر نه غیرقانونی، که غیراخلاقی می‌دانند. این روزها اما پدیده جدیدی نیز در این بازار نمایان شده است. مدیرکل دفتر مدیریت بیمارستانی وزارت بهداشت، خبر از پیگیری خروج عده‌یی از شهروندان ایرانی به خارج از مرزهای کشور برای فروش کلیه خود به خارجی‌ها را داده است. پیگیری‌های «تعادل» نشان می‌دهد که عده‌یی از مرزنشینان مناطق غربی کشور، برای فروش کلیه به عراق می‌روند.
مبلغی برای سپاسگزاری
12مارس هر سال، روز جهانی حمایت از بیماران کلیوی است و در ایران هم فعالیت‌ها برای حمایت از این دسته از بیماران، اوج گرفته است. انجمن حمایت از بیماران کلیوی، که از سال1359 فعالیتش را آغاز کرده، یکی از اصلی‌ترین پشتوانه‌های بیماران کلیوی و خانواده‌های آنهاست. مدیرعامل انجمن حمایت از بیماران کلیوی در گفت‌وگو با «تعادل» از مبلغی گفت که به‌صورت عرفی بین دهنده و گیرنده کلیه جابه‌جا می‌شود. «گیرنده‌ها در همه جای دنیا مبلغی را به‌عنوان سپاسگزاری از فرد دهنده به او می‌دهند و این عملی است که در ایران هم عرف شده است.» مصطفی قاسمی ادامه داد: «در ایران این رقم در سال جاری، 9میلیون تومان بود و در سال آینده ما رقم 15میلیون تومان را در نظر گرفته‌ایم.» به گفته او این پول را فرد گیرنده به فرد دهنده می‌دهد ولی اگر آنها توان مالی این کار را نداشته باشند انجمن حمایت از بیماران کلیوی، پول را در اختیار آنها قرار می‌دهد. قاسمی ادامه داد: «در کل کشور و البته بیشتر در تهران، عمل پیوند کلیه در خارج از بیمارستان‌های دولتی ممنوع است.»
وی گفت: کشورهای اروپایی با آموزش و پیشگیری تعداد بیماران کلیوی خود را کاهش دادند اما کشور ما با وجود اینکه 25سال است روز حمایت از بیماران کلیوی دارد نتوانسته موفق باشد چون مسوولان حمایت لازم را ندارند. بیماران هنوز با طرح تحول سلامت گشایشی در کارشان نمی‌بینند؛ 78هزار بیمار کلیوی داریم که بیمه‌ها در سال فقط یک‌بار آزمایش هپاتیتC آنها را پوشش می‌دهند در‌حالی‌که این آزمایش 600هزار تومان هزینه دارد و اگر پزشکی 3-2 بار آن را تجویز کند بیمه‌ها پروتکل درمانی را قبول نکرده و هزینه‌اش را نمی‌دهند.
مدیرعامل انجمن حمایت از بیماران کلیوی از انعقاد تفاهمنامه‌یی با بانک پارسیان برای ارایه تسهیلات به بیماران کلیوی خبر داد و گفت: در این تفاهمنامه از سوی انجمن حمایت از بیماران کلیوی، بیمارانی که نیازمند هستند معرفی می‌شوند و بانک پارسیان نیز کمک 6میلیارد ریالی به انجمن داشته و 4 استان کم‌برخوردار (لرستان، ایلام، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد) تحت حمایت قرار می‌گیرند.
فروش صادراتی؛ گران‌تر از فروش در داخل
از قاسمی درباره شایعه اهدای عضو ایرانیان در خارج از کشور می‌پرسم. «این شایعه متاسفانه صحت دارد. ما در این مورد گزارشی داریم و آن را در اختیار وزارت بهداشت و نهادهای مسوول قرار داده‌ایم.» قاسمی شماره فردی را در اختیار «تعادل» می‌گذارد که گزارش را تهیه کرده است و البته قصد ندارد نامش فاش شود. با او تماس می‌گیرم. مایل به همکاری است ولی تاکید دارد که چون ابعاد قضیه برای خودش هم چندان روشن نیست تنها به ذکر کلیات بپردازد. به گفته وی اکنون به‌دلیل شرایط نابسامان عراق و حضور داعش در این کشور، نظارت بر ورود و خروج‌هایی که به قصد انجام عمل‌های پیوند عضو صورت می‌گیرد کم شده است. «از بیشتر استان‌های مرزی ما مثل کردستان، ایلام و کرمانشاه، افرادی به قصد اهدای عضو به کردستان عراق می‌روند. در آنجا و به‌هنگام عمل، رضایت خانواده آنها شرط است و این طور نیست که عمل بدون رعایت ضوابط انجام بشود. درواقع ظاهر قضیه این است که از افراد رضایت‌نامه هم می‌گیرند. من شخصا تا‌به‌حال 3نفر از این افراد را دیده‌ام و با آنها صحبت کرده‌ام.» از او در مورد قیمت‌ها می‌پرسم. «حدس من این است که حدود 30 الی 40میلیون تومان بابت هر کلیه به‌دهنده‌ها
پول می‌دهند.» او مساله را به فرمانداری و نهادهای انتظامی هم اطلاع داده است ولی معتقد است که این افراد با آبروی کشور بازی می‌کنند و بهتر است جلو آنها گرفته شود.
مدیرکل دفتر مدیریت بیمارستانی وزارت بهداشت نیز اهدای کلیه به خارجیان را امری غیراخلاقی دانست.
سیداحمد تارا در یک نشست در پاسخ به این پرسش که گروه‌هایی، ایرانیان را برای اهدای کلیه به خارج از کشور اعزام می‌کنند، گفت: این گزارش‌ها را می‌توان به وزارت بهداشت و معاونت‌های درمان دانشگاه‌های علوم پزشکی ارسال کرد چرا که ما حتما موضوع را پیگیری می‌کنیم. وی ادامه داد: اما طبق قانون نمی‌توانیم در این مورد در خارج از کشور نظارتی داشته باشیم بلکه باید از قانون مالکیت فردی استفاده کرد. نمی‌توانیم به افراد بگوییم که در خارج از کشور چه کاری انجام دهند اما در ایران قانونی وجود دارد که طبق آن برخورد می‌شود. در هر صورت زمانی که می‌توان به مردم کشور خودمان کمک کرد کار شایسته‌یی نیست که اهدای کلیه در خارج از ایران انجام شود.
مدیرکل دفتر مدیریت بیمارستانی وزارت بهداشت ادامه داد: سالانه 10 تا 12درصد به بیماران مبتلا به نارسایی پیشرفته کلیه در کشور افزوده می‌شود و با تعداد 50هزار بیمار فعلی و پیش‌بینی رشد آن در سال1400 که به 90هزار نفر می‌رسد هزینه زیادی بر نظام سلامت ما تحمیل خواهد شد چرا که هزینه یک سال 28هزار بیمار دیالیزی 1500میلیارد تومان است. تارا ادامه داد: 5 تا 20درصد بودجه سلامت کشورها را بیماری پیشرفته کلیه می‌بلعد و هزینه یک بیمار دیالیزی در سال بیش از 50میلیون تومان است.
وی افزود: پرداخت هزینه از جیب این بیماران به کمتر از 8درصد رسیده است اما 70درصد مشکلات به خدمات سرپایی برمی‌گردد که نیاز به حمایت مالی بیشتری دارد به همین دلیل بسته حمایت از بیماران صعب‌العلاج به‌سمت داروها رفته چرا که هزینه نسخه داروی هر بیمار کلیه 500هزار تومان می‌شود. وی گفت: یک‌درصد بیماران کلیه به مرحله دیالیز و پیوند وارد می‌شوند و 99درصد به بیماری‌هایی مثل قلب و دیابت دچارند بنابراین باید بیمه‌ها در پیشگیری حوزه ثانویه اقدام کنند. تارا در‌مورد وضعیت دستگاه‌های دیالیز گفت: در کشور از 5200دستگاه دیالیز حدود 1700دستگاه فرسودگی جدی دارند و همین تعداد نیز فرسودگی نسبی دارند. وی افزود: باتوجه به این نیاز در 5سال آینده به ۵هزار دستگاه جدید نیازمند هستیم که تامین آن با کمک خیرین حل نخواهد شد بلکه برنامه بزرگ‌تری باید طراحی شود چرا که عقب‌ماندگی باعث انباشتگی نیاز شده است. مدیرکل دفتر مدیریت بیمارستانی وزارت بهداشت گفت: برای سال94، دوهزار دستگاه جدید نیاز داریم که 1200دستگاه برای گسترش و 800دستگاه برای جایگزین کردن دستگاه فرسوده است.
امکان اهدای عضو برای اتباع خارجی
تارا با اشاره به اینکه آمار دقیقی از میزان مرگ‌و‌میر بیماران کلیوی وجود ندارد گفت: 5 تا 10درصد بیماران دیالیزی ممکن است در سال فوت کنند. تارا در مورد وضعیت پیوند کلیه به اتباع خارجی گفت: در کشور ما آمار غیررسمی نشان می‌دهد 2 تا 3میلیون ساکن افغانی و طبق آمار رسمی 900هزار افغانی داریم که باید پاسخ درستی برای آن داشته باشیم بنابراین شورای عالی پیوند مصوب کرد فرد افغانی می‌تواند به افغانی دیگر کلیه اهدا کند و اکنون به‌صورت موردی وزارت بهداشت به آنها مجوز می‌دهد.
مدیرکل دفتر مدیریت بیمارستانی وزارت بهداشت افزود: برای سایر اتباع که تعدادشان کم است به‌شکل موردی کمیته‌هایی دیده شده که با شرایط سخت به‌نام بیمار مجوز داده می‌شود. وی افزود: در موارد گذشته که پیوند کلیه فرد ایرانی به اتباع خارجی انجام شده بود به کاهش اعتباربخشی دو بیمارستان متخلف و تعطیل‌شدن بخش منجر شد که اثر بازدارندگی خوبی داشت.
اعضای بدن، چهاردیواری اختیاری شخص هستند و تصویب قانونی برای جلوگیری از فروش آنها در داخل یا خارج از کشور ظاهرا ناممکن به‌نظر می‌رسد. در مقابل اما گویا کشورهای همسایه ایران در این سال‌ها علاوه بر جاذبه‌های توریستی، جذابیت‌های دیگری هم برای مرزنشینان شریف و احتمالا تنگدست ایرانی پیدا کرده‌اند. شاید باید فکری به حال آنها کرد.
