اردن به‌دنبال گشایش گفت‌وگوهای ایرانی- عربی
گروه ایران اردشیر پشنگ
سفر تقریبا غیرمنتظره معاون نخست‌وزیر اردن- که در عین حال وزیر امور خارجه این کشور نیز به‌شمار می‌رود- به تهران، یکی از مهم‌ترین تحولات دیپلماتیک منطقه طی روزهای اخیر است. سفری که باتوجه به وضعیت روابط دو کشور در سال‌های اخیر، جایگاه منطقه‌یی اردن و نیز آغاز ریاست این کشور در اتحادیه عرب، مذاکرات در حال جریان هسته‌یی و روندهای مبارزه با داعش از اهمیت بسزایی برخوردار است. حتی برخی رسانه‌های منطقه‌یی ازجمله شرق‌الاوسط این سفر را تاریخی خوانده و به نقل از ناصر جوده گفته‌اند: اردن در تلاش است دروازه‌های گفت‌وگوی ایرانی- عربی را در اتحادیه عرب بگشاید.
روابطی پرفراز و فرود
ایران و اردن طی سال‌های اخیر دارای روابط بسیار پرفراز و فرود و عمدتا سردی بوده‌اند، شاید اظهارنظر پادشاه این کشور درخصوص تشکیل هلالی شیعی با محوریت ایران در خاورمیانه و تهدیدآمیز خواندن آن سرآغاز سرد شدن روابط دو کشور در دهه اخیر بوده است. سیاست رقابتی دو کشور در قبال عراق و سپس سوریه این سردی و به‌نوعی تنش را بیشتر از قبل کرد. اردن حامی اهل سنت عراق بود و در حلقه منطقه‌یی که با حضور کشورهایی نظیر عربستان‌سعودی و ترکیه در 2010 تشکیل شد از قدرت‌گیری ائتلاف العراقیه حمایت می‌کرد در این سال‌ها اردنی‌ها به‌طور مداوم نیز سیاست‌های منطقه‌یی ایران به‌خصوص قدرت‌گیری فزاینده شیعیان را به باد انتقاد می‌گرفتند. مذاکرات هسته‌یی ایران با گروه 1+5 هم عامل دیگری شد تا برخی کشورهای عربی ازجمله اردن از توافقی احتمالی میان ایران و امریکا احساس خطر کنند لذا با برخی دیگر از مخالفان این توافق در مسیری گام بردارند که مانع از چنین توافقی شوند!
علت تغییر رفتار اردن چیست؟
برای بررسی چرایی تغییر رفتار اردن و تحلیل سفر وزیر خارجه این کشور به ایران درست 48ساعت قبل از آغاز ریاست دوره‌یی این کشور بر اتحادیه عرب می‌توان دلایل و عوامل مختلفی را بر شمرد:
عبور تنش‌ها از سطح کنترل: یکی از مهم‌ترین دلایل این سفر از منظر استراتژیک به ورود بحران‌های مختلف خاورمیانه به مرحله و سطحی است که دیگر کنترل آن چندان ساده نبوده و تبعات و پیامدهایش پیش‌بینی نشده و برای همه کشورها زیانبخش است. یکی از علل چنین وضعیتی عدم تعامل قدرت‌های منطقه‌یی با یکدیگر است.
دشمن مشترکی به‌نام داعش: شاید برخی تحلیل‌ها و اخبار و گزارش‌ها وجود داشته باشد که حاکی از حمایت صریح یا ضمنی برخی کشورهای منطقه ازجمله اردن از داعش باشد یا دست‌کم این کشورها با اغماض با این پدیده تروریستی و خشونت‌گستر مواجه شده‌اند. اما رشد قارچ‌گونه و سریع داعش به‌نحوی بوده که اینک این پدیده به خطری برای همه منطقه تبدیل شده است. این مهم برای اردن به‌خصوص پس از سوزانده شدن خلبان اردنی توسط داعش بیشتر جلوه کرده است.
پررنگ شدن احتمال توافق هسته‌یی: به‌نظر می‌رسد کشورهای مختلف عربی ازجمله اردن کم‌کم به این جمع‌بندی رسیده‌اند که نهایتا ایران و کشورهای 1+5 بر سر پرونده هسته‌یی به توافق خواهند رسید. این چشم‌انداز احتمالی باعث می‌شود که رویه‌های پیشین این کشورها که عمدتا حول محور بازدارندگی در راه توافق یا سخت‌تر کردن آن باشد، دیگر کارکرد خود را از دست بدهد و راهکاری جدید که همانا مواجه شدن با این واقعیت محتمل است را در پیش بگیرند.
دیپلماسی فعال منطقه‌یی: آغاز ریاست اردن بر اتحادیه عرب که از دیروز شروع شده است و تلاش این کشور برای ایفای یک نقش منطقه‌یی پررنگ و موثر از طریق حل اختلافات و مشکلات موجود ازجمله تنش در روابط ایران و اعراب می‌تواند انگیزه دیگری برای تغییر رفتار امان در قبال تهران محسوب شود.
گشایش گفت‌وگوی ایرانی- عربی
در چنین فضایی است که ناصر جوده پس از دیدار با مقامات کشورمان خبر داده که اردن تلاش خواهد کرد تا به‌نوعی گفت‌وگوهای ایرانی- عربی را جهت کاستن از تنش در منطقه و نزدیک‌تر کردن کشورهای مهم در پیش بگیرد. وزیر خارجه اردن در همین زمینه ضمن اعلام حمایت کشورش از توافق محتمل هسته‌یی گفته است: «معتقدیم جمهوری اسلامی ایران همسایه بسیار مهمی برای جهان عرب محسوب می‌شود و باید مسایل مهم منطقه از طریق مذاکره و گفت‌وگو حل‌وفصل شود.»
