گروه اقتصادکلان|
توزیع عادلانهتر ثروت در میان جامعه یکی از مهمترین سرفصلهای اقتصادی دولت بود که در جریان انتخابات ریاستجمهوری هم بسیار به آن پرداخته شد. هر چند قرار بود یکی از مهمترین دستاوردهای اجرای قانون هدفمندی یارانهها بازتوزیع عادلانه ثروت باشد اما آمار رسمی نشان از ناکامی پرداخت یارانه نقدی در توزیع عادلانه ثروت بود. شاید بر همین اساس بود که روحانی از وعده افزایش یارانه اجتناب کرد و ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی را راهکاری برای بهبود معیشت مردم همراه با حفظ کرامت آنها عنوان کرد. بررسی آثار اجرای قانون هدفمندی یارانهها در توزیع درآمد نشان از موقتی بودن اثر این سازوکار در بهبود توزیع درآمد دارد. کارشناسان هم در این زمینه بر این باورند که با توجه به اینکه یارانه در میان تمام افراد جامعه توزیع شد، آثار آن پس از مدت کوتاهی معکوس شد و در نهایت قانون هدفمندی از دستیابی به یکی از مهمترین اهداف خود ناکام ماند. آمار ضریب جینی طی سالهای قبل و بعد از اجرای قانون هدفمندی یارانهها هم بر این گزاره صحه میگذارد که هر گونه بهبود توزیع درآمد ناشی از توزیع یارانه نقدی در میان تمام افراد جامعه تنها نقش مسکن را خواهد داشت و
درمانی بر توزیع ناعادلانه ثروت نخواهد بود.
بهبود موقتی ضریب جینی
بررسی عملکرد شاخص ضریب جینی طی دوره 1384 تا 1391 حاکی از آن است که این شاخص در کل کشور از 0.411 در سال 1388 به 0.3659 رسیده و در مناطق شهری و روستایی نیز به ترتیب از 0.389 به 0.354 و از 0.382 به 0.335 در سال 1391 کاهش یافته که بیانگر بهبود در وضعیت توزیع درآمد در کشور است. متوسط ضریب جینی طی دوره سالهای 1388 تا 1391 به ترتیب برای کل کشور 0.39، در مناطق شهری 0.37 و در مناطق روستایی 0.365 است.
نگاهی به روند تغییرات این شاخص طی سالهای یادشده نشان میدهد هر چند از سال 1387 روند کاهشی این شاخص به صورت بطئی شروع شده، اما کاهش عمده آن در سال 1390 رخ داده است. قانون هدفمندی یارانهها از دی ماه 1389 اجرا شد و کاهش ضریب جینی و در نتیجه بهبود وضعیت توزیع درآمد در کشور، ناشی از تاثیر مستقیم پرداخت یارانه نقدی به سرپرستان خانوارها در کشور است.
آثار توزیع یارانه رنگ باخت
باید به این نکته هم توجه کرد که از سال 1392 روند ضریب جینی نسبتا صعودی شده است. با این حال، متوسط دوره 1392 تا 1394 پایینتر از متوسط آن در چهار ساله قبل از دولت یازدهم است. نکته حایز اهمیت در اینجا این است که آثار هدفمندی یارانهها در کاهش ضریب جینی و متعادلتر شدن توزیع درآمد به صورت آهسته، تاثیر خود را طی زمان از دست میدهد و لازم است که سیاستگذاران کشور در کنار سیاستهای رشد و توسعه اقتصاد ملی حتما مساله توزیع درآمد را نیز مد نظر قرار دهند و با بازتوزیع ثروتها از طریق ابزار مالیات و گسترش فرصتهای برابر برای همگان به ویژه طبقات درآمدی پایین اجازه ندهند که روند توزیع درآمد به مانند سالهای قبل نابرابرتر شود.
در برنامه ششم توسعه دستیابی به ضریب جینی 0.34 هدفگذاری شده است. این رقم در حالی پیشبینی شده که در حال حاضر فاصله زیادی با هدف تعیین شده وجود دارد و تا زمانی که سازوکاری برای بازتوزیع عادلانه درآمد تعبیه نشود، نمیتوان به کاهش ضریب جینی امیدوار بود. در عین حال، گفته میشود که ارائه یارانه نقدی تنها در صورتی اثرگذار خواهد بود که اقشار پردرآمد از لیست دریافتکنندگان یارانه حذف شوند. با این وجود، تاکنون مکانیسم دقیقی برای حذف یارانه دهکهای بالای درآمدی هم ارائه نشده است. علاوه بر این، حذف یارانه نقدی بخشی از جامعه هرچند به این یارانه نیازی نداشته باشند، میتواند حاشیههای فراوانی به همراه بیاورد.
بازتوزیع درآمد با ایجاد اشتغال پایدار
در چنین شرایطی آنچه به عنوان راهکاری اثربخش در توزیع عادلانه درآمد پیشنهاد میشود، ایجاد اشتغال پایدار است. این موضوع بهطور قطع با توجه به شرایط نامساعد اشتغال در کشور، یکی از مهمترین چالشهای دولت در چهار سال پیشرو خواهد بود.
در همین رابطه رییس کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی بر این باور است که برای کاهش پایدار ضریب جینی باید به دنبال ایجاد درآمد پایدار بود و پرداخت یارانه نقدی نمیتواند در بلندمدت نظام توزیع درآمد را متعادل کند.
غلامرضا تاجگردون درگفتوگو با خانه ملت گفت: «اقداماتی مانند پرداخت سهام عدالت و بهبود زیرساختهای اشتغال پایدار به توزیع عادلانه ثروت کمک میکند.»
وی همچنین با اشاره به ضرورت اثرگذاری بلندمدت روشهای پیشنهادی برای کاهش ضریب جینی در خصوص توزیع عادلانه درآمد گفت: «برای توزیع درآمد بهصورت عادلانه یا به عبارتی کاهش ضریب جینی در کشور دو نوع رویکرد کوتاهمدت و بلندمدت وجود دارد.»
یارانه تنها یک مسکن بود
طبقهبندی کوتاهمدت و بلندمدت روشهای کاهش ضریب جینی در حالی از سوی تاجگردون مطرح شده است که برخی بر این باورند با توزیع درآمد در کوتاهمدت و با ارائه مسکنی مانند یارانه میتوان ضریب جینی را کاهش داد.
این نماینده مجلس به راهکاری بلندمدتتر برای کاهش ضریب جینی اشاره کرد و توضیح داد: «برخی از اقتصاددانان معتقد هستند که باید ثروت عادلانهتر توزیع شود و به واسطه درآمد حاصل ضریب جینی کاهش یابد که البته اجرای این استراتژی دشوارتر است اما تداوم آن بیشتر خواهد بود.» تاجگردون همچنین به اثربخش نبودن توزیع یارانه نقدی در کاهش پایدار ضریب جینی اشاره و اظهار کرد: «در سال 1389 پرداخت یارانه نقدی باعث شد ضریب جینی یک تا دو سال با کاهش روبهرو شود اما بعد این شاخص رشد کرد.»
وی ادامه داد: «رشد دوباره ضریب جینی بعد از گذشت حدود دو سال از پرداخت یارانه نقدی به این دلیل است که میل نهایی به مصرف فقرا و اقشار کم درآمد بالاست و با کسب منابع مالی این اقشار به سرعت منابع را خرج میکنند که البته این منابع به جیب صاحبان سرمایه میرود و در نهایت به فقیرتر شدن جامعه منجر میشود.»
تاجگردون اقداماتی مانند پرداخت سهام عدالت و بهبود زیرساختهای اشتغال پایدار را روشهایی برای توزیع عادلانه ثروت خواند و یادآور شد: «باید تلاش شود درآمدهای حاصل برای یک خانوار از میزان هزینههای ضروری آن بیشتر شود که انجام این مهم با تولید ثروت با راهکار صحیح ممکن میشود.»
از ابتدای سال جاری دولت یارانه افراد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی را سهبرابر کرد. این اقدام در حالی انجام شد که تاکنون اقدامی در راستای حذف دهکهای بالای درآمدی از لیست دریافتکنندگان یارانه نقدی صورت نگرفته است. همین امر شائبات متعددی را در رابطه با روش تامین منابع افزایش یارانه نقدی تحت پوششان کمیته امداد و بهزیستی ایجاد کرده است. باید دید دولت روحانی مستقل از توزیع یارانه نقدی چه راهکاری برای بهبود ضریب جینی و دستیابی به هدفگذاریهای برنامه ششم توسعه ارائه خواهد داد.