گروه راه و شهرسازی آزاده کاری
بعد از حادثه پلاسکو که یکی از نخستین ساختمانهای بلند تهران بود، اهمیت ساختمانهای بلندمرتبه و ایمنی آنها به بحث داغ رسانهها تبدیل شد. بعد از این حادثه بود که آمارهای مختلفی در خصوص برجهای ناایمن تهران ارائه شد. محمد مهدی تندگویان نایب رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر عنوان کردکه حدود 40 درصد از برجها اصلا سیستم اطفای حریق داخلی ندارند ودر صورت بروز آتشسوزی نمیتوانیم آنها را اطفا کنیم. معصومه آباد رییس کمیته ایمنی شورای شهر نیز از ضعف ایمنی در ساختمانهای بلندمرتبه خبر داد. شناسایی این نوع ساختمانها از موضوعات مهمی است که بر آن تاکید شده است. محمد سالاری رییس کمیسیون شهرسازی شورای شهر در گفتوگو با «تعادل» آماری در خصوص تعداد ساختمانهای بلندمرتبه تهران ارائه کرد.
سالاری با بیان اینکه یک آمار رسمی متقن که قابلیت تصمیمگیری در خصوص ساختمانهای بلندمرتبه را فراهم کند وجود ندارد، اظهار کرد: البته بعد از اتفاقاتی که درشهر افتاد، شهرداری یکسری ماموریتها برای سازمانهای زیرمجموعه خود تعریف کرد و آنها آماری را دراین زمینه احصاء کردهاند.
وی ادامه داد: در جلسه کمیته فنی شورای شهر عنوان شد که حدود 3هزار ساختمان ناایمن در شهر تهران وجود دارد. دبیرخانه شورای عالی وزارت راه و شهرسازی نیز آماری در جلسه اخیر مدیریت بحران ارائه کردند که متاسفانه بر اساس این آمار بیش از 275 ساختمان بلندمرتبه در شهر تهران وجود دارد که هیچ گونه نقشه و مشخصاتی از آنها در شهرداری وجود ندارد. ساختمان پلاسکو هم یکی از این ساختمانها بود و اگر نقشه ساختمان موجود بود میتوانستیم برای نجات افرادی که زیر آوار محبوس شده بودند اقدام کنیم.
وی با اشاره به اینکه حادثه پلاسکو هزینه بسیار سنگینی بود که شهر ما پرداخت کرد، گفت: قطعا ابعاد پیدا و پنهان این حادثه در طول زمان بیشتر مشخص میشود اما شهدای آتشنشان با اهدای خون خود فرصتی را برای نظام، دولت، مجلس و نیز شورای شهر ایجاد کردند تا مسائل مربوط به ایمنی مورد توجه قرار بگیرد. همانطور که شاهد بودیم بعد از فاجعه پلاسکو کمیتههای مختلفی برای بررسی ساختمانهای نا ایمن تشکیل شد تا این ساختمانها شناسایی شوند و نقشههای آنها مشخص شود. امیدوارم بتوانیم در اینده در فرآیند اعمال مدیریت بحران از این تجربیات بهره بگیریم.
سالاری افزود: همچنین از نتیجه این تجربیات باید به یکسری قوانین و دستورالعملها برسیم. باید تکالیفی برای حوزه مدیریت شهری و دیگر سازمانها و نهادها تدوین شود و نیز اعتبارات مورد نیاز برای این موارد تخصیص یابد.
231برج بدون مشخصات فنی
رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر در ادامه آماری در خصوص ساختمانهای بلندمرتبه تهران ارائه کرد وگفت: آمار ساختمانهای بلندمرتبه بر اساس طبقات به این شرح است؛ 563 ساختمان کمتر از 15 طبقه، 277 ساختمان بین 16 تا 20 طبقه، 103 برج بین 21 تا 25 طبقه و 28 ساختمان بین 26 تا 30 طبقه و 8 برج بیشتر از 30 طبقه در تهران وجود دارد.
سالاری در ادامه در خصوص سال ساخت ساختمانهای بلندمرتبه اظهار کرد: اطلاعات 231 برج را نداریم و معلوم نیست سال ساختش چه زمانی است. 13 ساختمان بسیار قدیمی است همچنین در سالهای 50 تا 59 تعداد 24ساختمان، از سال60 تا 69 سه ساختمان، بین سالهای 70تا 79 تعداد 225 ساختمان و از سال 80 تا 89 ,216 و از 90 تاکنون نیز 267 برج در تهران ساخته شده است.
وی همچنین در خصوص عرض معابری که این برجها در آن ساخته شده است نیز گفت: در عرض کمتر از 6 متر 3 برج، عرض 6 تا 12 متر 275 برج و در عرض 12 تا 20 متر 291 ساختمان، در عرض 20 تا35 متر 116 ساختمان و در عرض بیشتر از 35 متر 94 ساختمان بلندمرتبه وجود دارد.
به گفته وی، اکثر این ساختمانها مبتنی بر مفاد طرح جامع و طرح تفصیلی شهر تهران نیست و بر اساس سلایق شخصی مدیران تصمیمگیری شده است. وی ادامه داد: یکی از مواردی که ما همواره به آن اعتراض داشتهایم در خصوص تدوین ضوابط بلندمرتبهسازی است که هنوز نهایی نشده است. ضوابط بلندمرتبهسازی باید مبتنی بر مطالعات جامع باشد و با امکان سنجی مشاوران ذیصلاح در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گیرد این ضوابط باید در همان سال اول ابلاغ طرح تفصیلی به عنوان یکی از لایحهها ابلاغ میشد و بحثهایی مانند تونل باد و بارگذاریهایی محلی مورد بررسی قرار میگرفت.
سالاری ادامه داد: اما متاسفانه تکالیف طرح تفصیلی از جمله تدوین ضوابط بلندمرتبهسازی هنوز انجام نشده است، قسمت عمده ساخت و سازها در این زمینه طی 10 سال اخیر مبتنی بر سلائق شخصی بوده و به صورت موردی وارد کمیسیون ماده 100 هم شده که در اینجا نیز بیشتر رویکرد شهرداری درآمدزایی بوده است و مجوزها فقط به این دلیل که برای شهرداری درآمدزایی داشته، داده شده است.
به گزارش «تعادل»، سال 86 در طرح جامع تهران مقرر شد که شهرداری ظرف مدت سه ماه ضوابط بلندمرتبهسازی را تهیه و به تصویب کمیسیون ماده 5 برساند و به شورای عالی شهرسازی پیشنهاد دهد. تا سال 92 هنوز این اتفاق نیفتاده بوده و تعداد زیادی برج در تهران مجوز ساخت گرفتند. بعد از این بود که شورای عالی شهرسازی روند بلندمرتبهسازی را متوقف کرد. همان زمان شهرداری با عنوان اینکه حدود 50 پروانه ساخت در حال بررسی است به شکل محدود به کار خود ادامه داد. نگاه شورای عالی شهرسازی این بود که بلندمرتبهسازی در همه مناطق شهر ممنوع است مگر پهنههایی که در طرح جامع مجاز شدهاند اما نگاه شهرداری خلاف این بود یعنی بلندمرتبهسازی در همه نقاط شهر مجاز است به غیر از پهنههایی که ممنوع اعلام شده است که این دو خروجی کاملا متفاوت داشت.
این موضوع با مسوولان شهرداری مورد بحث قرار گرفت و اعضای کمیته فنی اظهار کردند که اطلاعاتی دراین خصوص ندارند و شهرداری نیز اطلاعات لازم را دراختیار شورای عالی و کمیته فنی قرار نمیداد بنابراین آنها از ورود به این عرصه خودداری کردند تا اینکه بالاخره شهردار اطلاعاتی از تعداد ساختمانهای بلندمرتبه در اختیار شورای عالی قرار داد و این آمار در اختیار روزنامهها و سایتها نیز قرار گرفت.
براساس این آمار که دراین گزارش نیز به آن اشاره شد، مشخص شد که طی این مدت مجوز بلندمرتبهسازی در حریم گسل و در معابر باریک داده شده است و به جای اینکه این بحران کنترل شود به آن دامن زده شده و در دوره حاضر معادل تمام شهرداریهای قبل و بعد از انقلاب بلندمرتبهسازی انجام شده است.
در حال حاضر ضوابط و قوانین بلندمرتبهسازی در شورای عالی شهرسازی و معماری در حال تدوین است و بهانه انجام چنین کاری، بلندمرتبهسازی در تهران است اما برای همه شهرهای کشور که امکان توسعه افقی ندارند و به این ضوابط نیاز دارند، نیز امکان استفاده از ضوابط بلندمرتبهسازی وجود دارد. اینکه چه اولویتهایی باید در تدوین ضوابط بلندمرتبهسازی مورد توجه قرار گیرد سوالی است که از پویا علاءالدینی متخصص برنامهریزی شهری و دانشیار گروه برنامهریزی مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران تهران پرسیدیم.
علاءالدینی در گفتوگو با «تعادل» با تاکید بر اینکه ساختمانهای بلندمرتبه تهران از ایمنی لازم برخوردار نیستند، اظهار داشت: طبق آمارهای ارائه شده درصد زیادی از ساختمانهای بلندمرتبه تهران پایان کار ندارند. تعدادی از آنها در معابر باریک ساخته شدهاند و علاوه بر اینکه از نظر سازه مقاومت خوبی نداشته پله فرار هم ندارند. بنابراین کسانی که میخواهند ضوابط جدید را تدوین کنند باید به این نکته توجه کنند که چرا ضوابط گذشته به درستی اجرا نشدهاند و چطور میتوان از وقوع مجدد این تخلفات جلوگیری کرد.
این متخصص برنامهریزی شهری با بیان اینکه تعداد ساختمانهای بلندمرتبه تهران چندان زیاد نیست، اظهار داشت: به همین دلیل تدوین قوانین و مقررات برای این ساختمانها چندان کار پیچیدهیی نیست و باید نظارتها را دقیقتر کرد تا جلوی تکرار تخلفات را گرفت.
وی با اشاره به اینکه در تدوین ضوابط جدید باید به اقتصاد سیاسی شهر نیز توجه کرد، گفت: اگر بدون توجه به اقتصاد سیاسی شهر فقط به دنبال تدوین ضابطه باشیم به نتیجه دلخواه نمیرسیم و مانند سالهای گذشته این ضوابط رعایت نمیشود. اینکه شاهد هستیم ساختمان 15 طبقه در معبر کمتر از 6 متر ساخته شده بدین معناست که اتفاقاتی خارج از قانون رخ داده و نتیجه اهمال یا فساد مسوولان ذی ربط بوده است.
علاءالدینی تصریح کرد: تدوین ضوابط بلندمرتبهسازی باید واقعگرایانه باشد و قبل از آن تحلیل کند که چرا تا امروز این اتفاقات در سطح شهر رخ داده است و ضوابط موجود به درستی اجرا نشدهاند.
این کارشناس حوزه شهری در پاسخ به اینکه گفته میشود شهر تهران به لحاظ احداث ساختمانهای بلندمرتبه اشباع شده است، گفت: نحوه استفاده از این ساختمانها در اشباع یا عدم اشباع شدن تهران بسیار تاثیرگذار است. ببینید! در برخی مناطق تهران به سبب ساخت ساختمانهای بلندمرتبه که از 6 طبقه شروع میشود میزان تراکم بسیار بالاست و این موضوع مشکلات فراوانی برای شهروندان به وجود آورده است. از جمله اینکه در برخی معابر عملا پیادهرو وجود ندارد و تردد شهروندان با مشکل مواجه است. پارکینگها از دیگر مشکلاتی است که ساخت برجها به وجود آورده است. راهکار شهرداری برای حل مشکل ماشینها این است که در تمام ساختمانها باید پارکینگ ساخته شود و تصور میکند این راهکار درست و موفقیت آمیز است در صورتی که اینگونه نیست. راه درست این است که تعداد پارکینگهای عمومی افزایش یابد و حتی برای پارکینگ منازل هم عوارض تعیین شود. زیرا کسی که ماشین را از پارکینگ خانه بیرون میآورد میخواهد آن را در جای دیگری پارک کند.
وی با بیان اینکه تراکم تهران در مقایسه با دیگر نقاط دنیا چندان بالا نیست، تصریح کرد: تفاوت تراکم تهران با دیگر شهرها به نوع مدیریت شهری و نیز مقاومت سازهها برمیگردد. در واقع خود تراکمسازی چیز بدی نیست اما نوع و شیوه آن در تهران اصولی نیست و جای نقد بسیار دارد. تهران شرایط خاص خودش را دارد. از یک طرف در برخی مناطق با تراکم و بلندمرتبهسازی مواجه هستیم و از سوی دیگر شهر به لحاظ افقی نیز در حال توسعه است و به اصطلاح پخش و پلا شده است. بلندمرتبهسازی باید در پهنه مناسب انجام شود. یعنی مکان مربوطه نباید روی گسل قرار داشته باشد. دسترسیهای مناسب داشته و ترافیک ایجاد نکند. قطعاً بلندمرتبهسازی در معابر کمعرض و قطعات کوچک امری اشتباه است و نباید دیگر این خطا را مرتکب شویم چراکه به ایجاد مزاحمت برای شهروندان منجر میشود.
وی ادامه داد: اکنون منطقه 22 در حال گسترش است. یعنی عرض و طول شهر تهران رو به توسعه است و این موضوع هزینههای شهر را بالا میبرد. توسعه شهر قطعا نیازمند توسعه بزرگراههاست و این کار شهر را نابود میکند. البته تراکم منافعی برای شهرداریها دارد و پولهای زیادی برای تراکمسازی جابهجا میشود. برای همین در ابتدای صحبت هایم عنوان کردم که باید به اقتصاد سیاسی توجه شود. من حکم قطعی نمیدهم اما نگرانم مبادا اتفاقات دیگری در شهر روی دهد.
وی افزود: یک عده به امکانات شهری دسترسی دارند و از طریق رانت و فساد هر روز بر ثروتشان افزوده میشود و درمقابل عدهیی هر روز فقیرتر میشوند. اصلا دلیلی ندارد که این رانتهای بزرگ در اختیار یک عده قرار گیرد.
این کارشناس برنامهریزی شهری در ادامه تاکید کرد که تراکم تهران باید به درستی مدیریت شود، سازهها مقاوم ساخته شوند، راههای ارتباطی و خدمات رسانی مورد توجه قرار گیرد تا نیاز به احداث بزرگراهها و اتوبانها نباشد. در این صورت تراکم بالا مشکلی برای شهر ایجاد نمیکند همانطور که در بسیاری ازشهرهای بزرگ دنیا مانند نیویورک تعداد ساختمانهای بلندمرتبه بالاست اما میزان مخاطرات بالا نیست و کیفیت زندگی مردم هم در سطح قابل قبولی است.
خط آسمان خیابانها حد فوقانی تاج ساختمانها و فصل مشترک کالبد خیابان با آسمان است. این عنصر کالبدی شامل مجموعه احجامی است که در ترکیب بام بناها با ابنیه بلندتر مستقر در پشت جداره دیده میشود.
وجود خط آسمان زیبا و منظم، شاید تاثیرگذارترین عامل در نظم دهی به فضاهای شهری باشد، عاملی که امروز به ندرت در نماهای تهران میبینیم و حتی آنجا که در گذشته خط آسمان قابل قبولی وجود داشته، ساختمانهای جدیدی که بدون توجه به این مساله ساخته شدهاند، آن را از بین بردهاند. این در حالی است که در خیابانهای جدیدتر تهران هیچ تلاشی در جهت ایجاد خط آسمان متناسب دیده نمیشود و گویا ضوابط خاصی در این باره وجود ندارد. به گفته بسیاری از کارشناسان، تهران به دلیل وجود ساختمانهای کوتاه و بلند خط آسمان منسجمی ندارد. علاءالدینی معتقد است صحبت درباره خط آسمان تهران در شرایطی که این شهر از حداقل زیبایی شهری برخوردار است کمی تعجبآور است و این موضوع در پایینترین سطح اولویتهای تهران قرار دارد. ساختمانهای تهران در سمت غرب و شرق نما ندارند و زشتی آنها همه شهر را تحت تاثیر قرار داده است.
وی ادامه داد: بنابراین مساله مهم، زشتی ساختمانها و خط آسمان تهران نیست. بلکه توجه به ایمنی این ساختمانها و نیز افزایش کیفیت سطح زندگی شهروندان موردی است که به دلیل عدم برنامهریزی مدیریت شهری رو به تنزل است. زمانی که گفته میشود یک چهارم ساختمانهای بلندمرتبه حتی جواز پایان کار ندارند نمیتوان انتظار داشت که ایمنی آنها رعایت شده باشد. در حالی که صاحبان این واحدها آدمهای سرشناسی هستند که رابطههای بسیار دارند و با استفاده از روابط و رانت کار خود را پیش میبرند.
به گفته علاءالدینی ساختمانهای نا ایمن زیادی در سطح شهر وجود دارد که رسیدگی به آنها فقط نیازمند برنامهریزی است. باید برنامههای میان مدت و بلندمدت برای این ساختمانها تدوین کرد. در بسیاری از شهرهای دنیا عمر ساختمانهای بلندمرتبه به 100 سال میرسد و در ایران ساختمانها 20 یا 30 سال عمر میکنند. امپایر استیت که تا دهه 1970 میلادی بلندترین ساختمان جهان بود ساخت آن به دهه 1930 میلادی برمیگردد که هنوز پابرجاست. البته با توجه به پیشرفت تکنولوژی به ویژه در زمینه ایمنی ساختمان ساختمانهای قدیمی نیازمند باسازی و بازنگری هستند تا تجهیزات آنها به روز شود.
وی ادامه داد: برخی ساختمانهای قدیمی تهران نیز دیگر کارایی خود را از دست دادهاند و باید تخریب و بازسازی شوند.