آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین معضلات شهر تهران در سال‌های اخیر بوده است که علاوه بر زیان‌های وارده بر سلامت شهروندان، تاثیرات اجتماعی و اقتصادی فراوانی را بر شهر تحمیل می‌کند. آلاینده‌های موجود در هوا عمدتا شامل محصولات احتراقی مانند مونواکسید کربن، هیدروکربن‌های نسوخته، ذرات معلق و اکسیدهای نیتروژن هستند. علاوه براین فلزات سنگین، مواد صنعتی نظیر آزبست و ریزگردهای فرامرزی نیز جز آلاینده‌های مهم هوا محسوب می‌شوند. حال سوال اساسی این است که عامل ایجاد چنین وضعیتی چیست؟ اگر قرار باشد مشکل هوای آلوده تهران با تصمیمات کارشناسی و تدابیر درست مدیریتی حل شود، مطمئنا یک‌شبه و بدون استفاده از آمارهای صحیح و واضح از عوامل ایجاد چنین وضعیتی میسر نخواهد بود.
عوامل زیادی در آلودگی هوای شهرهای بزرگ نقش دارند. اما مهم‌ترین عامل آلودگی هوای شهر منابع متحرک تولید آلودگی شامل خودروهای سبک و سنگین هستند. بر اساس آمارهای موجود بیش از 75 درصد آلودگی هوا در کلان‌شهر تهران حاصل همین منابع متحرک است.
میزان آلودگی هوا که توسط اتوبوس‌ها و کامیون‌ها و خودروهای سنگین تولید می‌شود، در مقایسه با دیگر خودرو‌ها بسیار ناچیز است. مجموع این آلودگی کمتر از3.5 درصد کل آلودگی هوای تهران است.
بر اساس آمار شرکت کنترل آلودگی هوای تهران، سهم شرکت واحد در آلودگی هوا تنها یک درصد است و ۳۵درصد آلودگی هوای تهران ناشی از تردد خودروهای سبک، ۲۵درصد سهم موتورسیکلت و 24.5درصد هم سهم وانت‌بار‌ها و سایر آلایند‌ه‌ها نیز 16.5درصد است. اما تمهیدات زیادی برای مهار آلودگی ناشی از تردد خودرو‌ها به کار گرفته شده است.
هر ساله در اواخر پاییز تا اواسط زمستان جریان هوا در تهران کند می‌شود. البته این ویژگی تنها مختص تهران نیست و در بسیاری از شهرهای جهان وجود دارد. وارونگی دما امکان گردش هوا را کاهش می‌دهد. در نتیجه انواع گازهای موجود در هوا به حالت ایستا باقی می‌ماند. لازم است، بدانیم که درصد زیادی از خودروهایی که در سطح کشور تردد می‌کنند، حتی پایین‌تر از استانداردهای یورو یک و یورو ۲ ساخته می‌شوند. از طرفی ما به تنهایی نمی‌توانیم در کاهش آلودگی هوا تاثیرگذار باشیم. این یک نکته مهم و فراگیر است. در واقع هیچ نهاد و مرکزی به تنهایی نمی‌تواند در این امر تاثیرگذار باشد. باید زنجیره‌یی شکل گیرد تا در کاهش آلودگی هوا بتواند تاثیر بگذارد. این زنجیره شامل حلقه‌هایی چون سوخت و موتور استاندارد است و بعد از آن کنترل کیفیت به این زنجیره اضافه می‌شود که معاینه فنی در این جایگاه قرار دارد.
به عنوان مثال اگر استانداردها در ساخت موتور رعایت نشود، نمی‌توانیم خودرو غیر استاندارد را به استاندارد تعریف شده برسانیم. چرا که آن خودرو کار معمول خود را از دست می‌دهد. موتوری که در مراحل ساخت نتواند بر اساس استانداردهای تعریف شده سازمان محیط زیست تولید شود و گازهای خروجی آن کنترل شود، مسلما در مراحل دیگر از جمله معاینه فنی نیز نمی‌تواند به یک خودرو استاندارد تبدیل شود.
ازسوی دیگر نتایج نشان می‌دهد، میزان آلودگی تولیدی منابع متحرک در حال تردد درشهر تهران سالانه 614هزار تن است. بررسی نتایج مربوط به آلاینده مونوکسید کربن نشان‌دهنده سهم 45، 19، 18 و 15درصدی ناوگان خودروهای سواری، موتورسیکلت، تاکسی و وانت‌های شهر تهران در انتشار این آلاینده در هوای شهر تهران است. همچنین در انتشار آلاینده ترکیبات آلی فرار، موتورسیکلت‌ها، خودروهای سواری، وانت‌ها و تاکسی‌ها به ترتیب با 38، 37، 11 و 10درصد بیشترین سهم را دارند. همچنین خودروهای سواری و کامیون‌ها با 33 و 19 درصد سهم بیشتری در انتشار اکسیدهای نیتروژن در شهر تهران دارند و پس از آن سایر ناوگان‌ها سهمی بین 6 تا 10درصد در انتشار اکسیدهای نیتروژن دارند. بررسی‌ها حاکی از این است که در انتشار آلاینده اکسیدهای گوگرد، خودروهای سواری و ناوگان دیزل نقش قابل توجهی دارند.
همچنین کامیون‌ها، خودروهای سواری، اتوبوس‌های واحد، اتوبوس‌های سرویس و مینی‌بوس‌ها به ترتیب با 30، 13، 13، 26 و 11درصد بیشترین سهم را درانتشار اکسیدهای گوگرد دارند. در مجموع کامیون‌ها با سهم 32درصدی بیشترین سهم را در انتشار ذرات معلق شهر تهران دارند. بررسی‌ها نشان از این دارد که خودروهای سبک شامل خودروهای سواری، تاکسی و وانت و همچنین موتورسیکلت‌ها بیشترین سهم را درانتشار مونواکسیدکربن دارند، از این رو انتشار این آلاینده در مناطق مرکزی و پر ترافیک شهر تهران بیشتر از سایر مناطق بوده است. در زمینه حمل و نقل، ساعت تردد و رفت وآمد نیز نقش مهمی در ایجاد آلودگی هوا دارد. اطلاعات ترافیکی محاسبه شده به وسیله شرکت مطالعات جامع حمل و نقل شهرتهران نشان از این دارد که کل پیمایش وسایل نقلیه در ساعات اوج ترافیک صبح در شهر تهران در حدود 8، 38میلیون کیلومتر است که در این میان خودروهای شخصی سواری بیشترین سهم را داشته و 67درصد کل پیمایش در شهر را شامل می‌شوند. تاکسی، موتورسیکلت، وانت، مینی‌بوس، اتوبوس و کامیون به ترتیب بیشترین سهم را در ساعات اوج ترافیک دارند. نتایج نشان می‌دهد که با کاهش سهم خودروهای شخصی بنزین سوز و افزایش حمل و نقل عمومی گازوییل‌سوز تناژ انتشار آلودگی هوای شهر تهران به‌شدت کاهش می‌یابد. از بابت گسترش 15درصدی سهم اتوبوس‌ها روزانه 575تن آلاینده کمتر منتشر شده و سالانه از انتشار 210هزار تن آلاینده جلوگیری می‌شود. همچنین از بابت کاهش مجموع سهم شخصی و موتور سیکلت 390هزار تن کاهش انتشار سالانه خواهیم داشت. با توجه به تفاوت در انتشار آلاینده‌های با منشا بنزین و گازوییل کم گوگرد و اینکه یک کیلومتر نفر پیمایش با خودرو شخصی 15برابر یک کیلومتر پیمایش با اتوبوس آلاینده منتشر می‌کند، صرفه‌جویی در انرژی با تغییر سهم سفر 15درصدی از وسایل شخصی به عمومی روزانه بیش از 600میلیون تومان و سالانه برابر 220 میلیارد تومان خواهد بود.
