گروه انرژی نادی صبوری، حمید مظفر
خیابان A1010 وین، دیروز باز هم میزبان نشستی نفتی بود. 15 سال پس از توافق اوپک و غیر اوپک در سال 2001 میلادی در روزهای سرد وین، شهر زیبایی که اکنون رنگ و بوی کریسمس به خود گرفته است، غیر اوپکیها به مقر این سازمان در این خیابان رفتند تا بر سر سهم خود از کاهش سطح تولید نفت خام چانهزنی کنند. چانهزنیای که در نهایت به کاهش 612هزار بشکهیی تولید از سوی این کشورها منجر شد.در ادامه عنوان شد که این توافق558هزار بشکه را شامل میشود. روسیه همانطور که پیش از این وعده داده شده بود متعهد به کاهش 300هزار بشکه از تولید خود شد و مکزیک نیز با 100هزار بشکه سهم از کاهش، دومین کشور غیراوپکی با بیشترین سهم از کاهش لقب گرفت. به این ترتیب بازار جهانی در سال 2017 میلادی در کنار کاهش اوپکیها با یکمیلیون و 812هزار بشکه در روز کاهش عرضه شروع میشود. کاهشی که تولیدکنندگان امیدوارند، بتوانند قیمتها را به سطوحی قابل قبولتر و نزدیک به 60دلار در هر بشکه برسانند. اما تاریخچه همکاری این دو بخش از تولیدکنندگان چه بوده است؟ اوپک و غیر اوپک در 2دهه اخیر حداقل 3 تلاش مهم برای همکاری مشترک داشتند. تلاشهایی که موفقیتآمیزترین شکل آن
توافق دسامبر سال 2001 است. روزهایی که از چند جنبه به روزهای فعلی شباهت دارند. روسیه اما سابقه چندان درخشان و خوشایندی در این همکاریها نداشته است. همین سبب میشود رویکرد روسها در اجرایی کردن توافق روز گذشته با اما و اگرهایی روبهرو شود. گزارش اختصاصی «تعادل» از تاریخچه همکاری اوپک و غیر اوپک در 3 بحران مهم نفتی و همچنین وقایع روز گذشته و نشست تاریخی سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام با 12 کشور غیر عضو این سازمان را در ادامه میخوانید.
نشست اعضای اوپک و کشورهای تولیدکننده غیراوپکی روز گذشته به اتمام رسید و نتیجه آن کاهش حدود 600هزار بشکهیی از تولید کشورهایی است که خارج از دایره شمول سازمان کشورهای صادرکننده نفت به حساب میآیند.
فضای پیش از برگزاری این نشست بهطور
قابل ملاحظهیی مثبت و سازنده بود و کمتر کسی انتظار رخداد نتیجهیی غیر از آنچه دیروز اتفاق افتاد را میکشید. بیژن زنگنه که برای شرکت در این نشست به وین سفر کرده بود در توصیف این فضا اظهار کرد که در طول فعالیت 20ساله خود در صنعت نفت هیچگاه چنین سطحی از همکاری را در اوپک ندیده است.
نشستی که مطابق سنت همیشگی اوپکیها با سخنرانی محمد الساده وزیر انرژی قطر و رییس کنونی سازمان کشورهای صادرکننده نفت آغاز شد. الساده صحبتهای خود را با قدردانی از مشارکت غیراوپکیها برای ایجاد تعادل در بازار نفت آغاز کرد. وی همچنین بهطور ویژه از تعهد وزیر انرژی فدراسیون روسیه، الکساندر نواک قدردانی کرد تا بدین نحو تریبون را به نواک بدهد تا در اتفاقی نادر، وزیر یک کشور غیراوپکی سخنران آغازین نشستی در مقر اوپک در وین باشد.
نواک صحبتهای خود را به گونهیی آغاز کرد که گویی نتیجه مذاکرات از همان ابتدا مشخص است. اعلام خرسندی نواک از مشارکت کشورهای غیراوپکی در کاهش 600هزار بشکهیی از تولید نفت به نحوی این مطلب را به ذهن متبادر میکرد که اوپکیها و غیراوپکیها پیش از این با یکدیگر به توافق رسیدهاند و این نشست تنها جنبه اعلام رسمی این توافق است. اعلامی که در این سطح میتواند به خودی خود برای کوتاهمدت، تکانهیی جدی برای افزایش قیمتها در بازار نفت خام محسوب شود.
هرچند زنگنه پیش از آغاز نشست بر خلاف نظر همتایان عراقی و سعودی خود که با اطمینان از نتیجه نشست سخن میگفتند به برخی خبرنگاران حاضر در محل اعلام کرد که سهمیه کشورهای غیراوپکی هنوز نهایی نشده است.
ضربه روسیه از نشست دوحه
به نظر میرسد، خاطرات نشست دوحه در فروردینماه سال جاری محال است که از یاد نواک برود. وی روز گذشته و در آستانه توافق با اوپکیها مجددا یادی از آن نشست کرد و آن را مایه شرمساری و مسالهیی دردناک برای بازار خواند. صحبتهایی که قطعا به مذاق نمایندگان عربستانسعودی حاضر در نشست خوش نیامده است. عربستان کشوری است که با وجود چندین ماه مذاکره با روسیه و دیگر کشورها، طرح فریز نفتی ماه آوریل را در آخرین لحظات به علت عدم حضور ایران به شکست کشاند.
در آن زمان سکان وزارت انرژی عربستان بر عهده علی النعیمی کهنهکار بود که چند ماه بعد جای خود را به خالد الفالح داد. روند مذاکرات کاهش تولید نفت با روی کار آمدن الفالح روند منطقیتری به خود گرفت. به گونهیی که نواک در صحبتهای روز گذشته خود بر نقش اساسی وزیر انرژی عربستان در کنار ایران و عراق برای دستیابی به این توافق تاکید کرد.
با اتمام سخنان نواک و در حوالی ساعت 14 به وقت تهران نشست مشترک اوپک و غیراوپک طبق روال همیشگی به پشت درهای بسته رفت تا برای ساعاتی خبرنگاران و فعالان حوزه نفت چشمانتظار نتیجه نشست باشند. انتظاری که اینبار همراه با استرس زیادی همراه نبود و تنها انتظار برای برگزاری کنفرانس خبری بود که کاهش 600هزار بشکهیی تولید نفت را به صورت رسمی تایید کند.
در حالی که انتظار میرفت، کنفرانس خبری این نشست حوالی ساعت 18 به وقت تهران برگزار شود، خبرهای حاکی از حصول توافق بسیار زودتر از آنچه توقع میرفت، منتشر شد. در حوالی ساعت 16 نخستین زمزمههای مربوط به دستیابی به توافق در فضای مجازی منتشر شد.
پس از این ساعت، به مرور اخباری مختلف درباره نشست منتشر میشد، در این بین اعدادی مختلف از جمله 550هزار بشکه، 612هزار بشکه و 562هزار بشکه به عنوان سطح تولیدی که کشورهای تولیدکننده غیراوپک حاضر به کاهش آن خواهند بود، مطرح شدند، اما در ساعت 18:15 دقیقه به وقت تهران اخبار نشان میداد، هنوز عدد دقیق مشخص نشده و مذاکرات در حال ادامه یافتن است. رویترز در گزارشی پیش از آغاز نشست نوشت که احتمالا مهمترین نکات مذاکرات این خواهد بود که برای کشورهایی مانند مکزیک و آذربایجان که در سال 2017 با افت طبیعی تولید مواجه خواهند شد، این افت بخشی از کاهش تولید در نظر گرفته میشود یا آنها متعهد به کاهشی خارج از این سطح افت خواهند بود. در این بین نگاهی به تاریخچه همکاریهای اوپک و غیراوپک به ویژه همکاریها در سال 2001 که این روزها از آن نام برده میشود، حاکی نکاتی جالب توجه است.
فلشبک به 15سال قبل
به گزارش «تعادل» 17 ژانویه 2001 اعضای اوپک در نشستی در وین تصمیم میگیرند تا سهمیه تولید اعضا را تا یکمیلیون و 500هزار بشکه در روز کاهش دهند. این حرکت پاسخی از سوی اعضا در مقابل کاهش قیمتهای جهانی نفت بود. در نهایت در 17 مارس اوپکیها تصمیم گرفتند که از ابتدای ماه بعدی میلادی 2001 یعنی از اول آوریل بهطور موثر، تولید خود را معادل 4درصد یا یکمیلیون بشکه در روز کاهش دهند. در نشست 5ژوئن همان سال اعضای اوپک تصمیم میگیرند سهمیهبندی موجود را حداقل تا یکماه دیگر و تا زمان برگزاری نشست اضطراری در 3جولای تمدید کنند. در آن زمان انتظار میرفت که اعضای اوپک سهمیهبندی خود را تا پایان ماه سپتامبر دستنخورده باقی بگذارند. اما حتی آن موقع نیز عراق معضلی به حساب میآمد. در آن زمان عراق به علت اجرای برنامه صادرات نفت در برابر غذا که در 3ژوئن همان سال به تصویب رسیده بود، موجب ایجاد نااطمینانی در بازار شده بود.
در نشست اضطراری که در سوم جولای 2001 برگزار میشود، اعضای اوپک توافق میکنند تا سهمیه موجود خود را حفظ کنند. وزرای کشورهای اوپک در آن زمان اعلام کردند که در صورت بازگشت نفت عراق به بازار، آنها از تولید خود به میزان بیشتری خواهند کاست تا سقف تولید این سازمان خدشهدار نشود. در 11جولای خبرهای منتشر شده نشاندهنده ادامه افزایش صادرات نفت عراق بود. اوپکیها در 25جولای و با توجه به ادامه روند کاهش قیمت نفت تصمیم میگیرند از ابتدای ماه سپتامبر سهمیه تولید خود را معادل 4درصد یا یکمیلیون بشکه کمتر کنند. این تصمیم با هدف حفظ قیمت سبد نفتی اوپک در سطح 25دلار اتخاذ شد.
حدود 2هفته پس از وقوع حوادث تروریستی 11سپتامبر، اوپکیها در 27سپتامبر در وین گردهم میآیند تا در نشستی 2روزه در وین مجددا درمورد سقف تولید این سازمان مذاکره کنند. درنهایت اعضا تصمیم میگیرند باوجود افت بیسابقه قیمت از سال 1999، تولید خود را در سطح 23میلیون و 200هزار بشکه در روز حفظ کنند. در آن زمان قیمت نفت در حوالی 22دلار در هر بشکه نوسان داشت.
پس از تمام این فعل و انفعالات نهایتا و در ماه نوامبر سال 2001 اوپک اعلام میکند در صورتی که کشورهای غیراوپکی معادل 500هزار بشکه از تولید خود بکاهند این کارتل از ابتدای سال 2002 یکمیلیون و 500هزار بشکه از تولید خود خواهد کاست.
در آخرین روزهای سال 2001 و در 28دسامبر، وزرای اوپک در قاهره گرد هم میآیند تا چهارمین کاهش تولید خود در سال 2001 را اعلام کنند؛ کاهشی که پس از اخذ تعهد از کشورهای غیراوپک مبنی بر کاهش 462هزار و 500 از تولید روزانه خود اعمال شد. در آن زمان پنج کشور روسیه، عمان، آنگولا، نروژ و مکزیک طرف معامله اوپک بودند.
در 6مارس سال 2002، وزرای نفت مکزیک و نروژ در کنفرانسی مشترک اعلام کردند که بنا دارند به کاهش تولید و صادرات خود تا پایان سهماهه دوم سال 2002 ادامه دهند. در همان روز، عمان نیز اعلام کرد این کشور تمایل دارد به کاهش اندک نسبتی تولید خود تا پایان سال ادامه دهد. در 15مارس نیز وزرای اوپک در نشست خود در وین اعلام کردند که کاهش سهمیهبندی خود را تا پایان سهماهه دوم سال 2002 ادامه خواهند داد. در تاریخ 20مارس نیز میخاییل کازیانوف نخستوزیر روسیه اعلام کرد که این کشور به کاهش داوطلبانه 150هزار بشکهیی نفت خود تا پایان سهماهه دوم سال 2002 ادامه خواهد داد.
17مه سال 2002 تاریخی بود که همکاری اوپکیها و غیراوپکیها کمرنگ شد. نخستوزیر روسیه در این تاریخ اعلام کرد که کشورش کاهش 150هزار بشکهیی تولید را در سهماهه سوم سال تمدید نخواهد کرد. در 20ژوئن نیز نروژ اعلام کرد که کاهش تولید این کشور وارد نیمه دوم سال نخواهد شد. البته مکزیک در تاریخ 27ژوئن اعلام کرد که به توافق خود با اوپک مبنی بر ادامه محدودیت صادرات در سهماهه سوم سال پایبند خواهد بود. عمان نیز پس از مکزیک پایبندی خود به توافق با اوپک را اعلام کرد.
مارس 1998
در ماه مارس سال 1998 میلادی و همزمان با روزهای پایانی دهه 70 شمسی در ایران، دولت اصلاحات آخرین ماههای دور اول خود را پشتسر گذاشته و در حال آماده شدن برای دور جدید انتخابات بود. روزهایی که شاید از منظر تاریخی، بیشترین شباهت را به دوره فعلی و توافق مشترک اوپک و غیراوپک دارد. قیمت نفت خام در این سال از 22دلار در سال 1997 به 11دلار کاهش یافته و همین سبب شد که اوپکیها تصمیم به کاهش 2میلیون و 600هزار بشکه از سطح تولید خود بگیرند. در این بین روسیه موافقت کرد که 61هزار بشکه از صادرات 2میلیون و 400هزار بشکهیی خود بکاهد. درنهایت تولید نفت خام روسیه با 70هزار بشکه کاهش مواجه شد اما طبق آمار، روسها صادرات خود را 100هزار بشکه در روز افزایش دادند.
مارس 1999
تصمیم سال 1998 اوپک با عدم همراهی مناسب ازسوی غیراوپک بهویژه روسیه، بینتیجه مانده و قیمتها به 10دلار در هر بشکه رسید. همین سبب شد اوپک تصمیم بگیرد با همکاری روسیه، مکزیک و عمان که در آن زمان عمده تولیدکنندگان غیراوپک به حساب میآمدند، معادل 2میلیون بشکه دیگر از سطح تولید جهانی بکاهد. مکزیک و عمان متعهد میشوند که روی هم 300هزار بشکه تولید را کاهش دهند و روسیه هم قول کاهش 100هزار بشکهیی را به طرفین میدهد. در عمل اما باوجود کاهش 70هزار بشکهیی صادرات روسیه، تولید نفت خام این کشور در سال 1999 معادل 50هزار بشکه در روز افزایش پیدا میکند.
دسامبر 2008
در این سال، در نتیجه بحران اقتصاد جهانی اعضای اوپک تصمیم به کاهش سطح تولید میگیرند. تصمیمی که تا نشست 30نوامبر امسال دیگر تکرار نشد. توافق اوپک برای کاهش سطح تولید در سال 2008 «بزرگترین توافق تاریخ» این سازمان بود چراکه 4میلیون و 200هزار بشکه از سطح تولید میکاست. روسیه در مقابل چنین سطح کاهشی ازسوی اوپک، حاضر شد تنها 300هزار بشکه از تولید خود بکاهد، کاهشی که روسها حاضر به ارائه هیچ تعهدی برای انجام آن نشدند.