اشتباه هواشناسی در پیش‌بینی موج جدید سرما
گروه انرژی نادی صبوری
برف برای همه به معنای آدم‌برفی و قدم‌زدن زیر درختان سفیدپوش نیست. چند سالی است که برف و کاهش دمای متعاقب آن، برای بخش بزرگی از شهروندان ایرانی، به معنای ایستادن در صف‌های طولانی نفت سفید است. تصویری که شاید در دهه 60 عادی و همگانی بود اما حالا محرومیت عده زیادی از یک حق عمومی را به رخ می‌کشد. حسن روحانی رییس‌جمهوری ایران به تازگی و در مراسم افتتاح 3 میدان نفتی در غرب کارون عنوان کرد که امسال 100میلیون مترمکعب به ظرفیت تولید گاز ایران افزوده شده است، افزایشی که با ادامه یافتن در سال آینده مشکل تامین گاز زمستانی را حل خواهد کرد. اما موج سرمای متفاوت امسال نسبت به سال‌های گذشته، قطعی گاز را زودتر برای خانه‌های مردم به همراه آورد.
خطه شمالی ایران همواره نخستین قربانی افزایش مصرف گاز بوده است. به همین واسطه ایران در سال‌های اخیر اقدام به واردات گاز از ترکمنستان کرد. قراردادی که ترکمنستان را متعهد می‌کرد تا سال 2018 سالانه 7میلیارد مترمکعب گاز طبیعی به ایران صادر کند. این کشور اما در سال 86، با قطع ناگهانی صادرات گاز به ایران، خاطره‌یی بسیار تلخ برای شمال‌نشینان رقم زد. در این سال ایران 75درصد از صادرات گاز خود به ترکیه را برای تامین نیاز داخلی کاست اما در نهایت تلفات زیادی روی دست کشور باقی ماند. تلفاتی که ابعاد دقیق آن هیچ‌وقت مشخص نشد. ایران طی سال‌های گذشته همواره از ترکمنستان گاز وارد کرده است. وارداتی که حدودا 40میلیون مترمکعب بوده است و امسال زمزمه‌های عدم وابستگی به آن نیز شنیده می‌شد. شروع ماه آذر اما آب پاکی را روی این خیال ریخت و شبکه سراسری گاز به واسطه افت دمای ناگهانی با چالشی جدی روبه‌رو شد. چالشی که مثل همیشه مردم ساکن خطه شمال از جمله شهرهای بابل و آمل، نخستین کسانی بودند که با تبعات آن رو در رو شدند.
1470کیلومتر، فاصله بین پایتخت گازی ایران تا شهر آمل، یکی از شهرهایی است که آمارها نشان می‌دهد 70درصد مردم آن در چند روز گذشته با قطعی گاز مواجه شده‌اند. این فاصله به معنای نیاز به ایستگاه‌های تقویت فشار، خطوط لوله تقویت فشار و در نهایت تغییر آرایش شبکه در مواقع ضروری، برای توزیع منظم گاز را ایجاب می‌کند. وجود مشکل و کاستی در هر یک از این قسمت‌ها، در کنار مصرف افسارگسیخته گاز در ایران در نهایت روزهایی سخت و سرد را برای چندین شهر در شمال ایران رقم زد.
این اتفاق سبب شد تا با مجید بوجارزاده سخنگوی شرکت ملی گاز ایران تماس تلفنی برقرار کرده و از او درباره ریشه‌های این چالش پرس‌و‌جو کنیم. بوجارزاده در پاسخ به این پرسش «تعادل» که آیا این سطح از افزایش مصرف و کاهش دما پیش‌بینی نشده و برای مدیریت آن برنامه‌ریزی نشده بود، عنوان کرد: «هواشناسی به ما اعلام کرده بود که دمای کشور به‌طور متوسط یک درجه کاهش خواهد یافت، در حالی که در عمل دما 3 درجه کاهش یافت و 23 تا 26 استان را به دمای زیر صفر برد.» سخنگوی شرکت ملی گاز در ادامه عنوان کرد: «ما روی مصرف 450میلیون مترمکعب حساب و برنامه‌ریزی کرده بودیم اما مصرف در 2روز به 550میلیون مترمکعب در روز رسید.»
شدت سرمای روزهای گذشته، اوج مصرف در تمام کشور را به ثبت رساند. برخلاف سال‌های گذشته آمار استان‌های درگیر با کاهش دمای شدید رو به افزایش رفت و در نهایت استان مازندران به واسطه خواص و ویژگی‌های خود و اینکه در انتهای سرشاخه شبکه سراسری گاز واقع شده است، با افت فشار و در نهایت قطعی گاز در شهرهای مختلف خود روبه‌رو شد. اما آیا هیچ روشی برای جلوگیری از بروز چنین حوادثی وجود ندارد؟ آیا در حالی که چالش افت فشار و قطعی گاز در استان‌های شمالی چند سالی است که خود را نشان داده است، راهکاری برای آن در نظر گرفته شده است؟ مجید بوجارزاده در این باره اظهار می‌کند: «ایستگاه‌های تقویت فشار به این منظور در مسیر وجود دارد اما گاز از جنوب باید مسیری 1400 کیلومتری را طی کند و به واسطه کوهستانی بودن استان مازندران با چالش‌هایی مواجه می‌شود.» سخنگوی شرکت ملی گاز ادامه می‌دهد: «باید خطوط لوله تقویتی وارد شبکه شود که اکنون برنامه احداث 2 خط لوله در دست پیگیری است. یکی از این خطوط تابستان سال آینده به بهره‌برداری می‌رسد و خط دیگر که خط لوله فوری است و از لاکان به رشت می‌رود، عملیات خود را از شهریور آغاز کرده و تا یک‌ماه دیگر به نتیجه
می‌رسد. با وارد شدن این 2خط حجم مشکلات کاهش خواهد یافت.»
سیکل معیوب قطعی گاز نیروگاه‌ها
با قطع گاز شبکه خانگی، صنایع و نیروگاه‌ها باید از سوخت پاک صرف‌نظر کرده و با سوخت مایع اوقات خود را سپری کنند. در حالی که در سال‌های گذشته این اتفاق دیرتر رخ می‌داد؛ آذرماه امسال با گذر از روزهای به‌شدت آلوده تهران، دروازه جدیدی را برای افزایش آلاینده‌ها گشود. دیروز محسن طرزطلب مدیرعامل شرکت تولید نیروی برق حرارتی در گفت‌وگو با ایرنا عنوان کرد که گاز تحویلی به نیروگاه‌ها از 85 تا 88 میلیون مترمکعب در روزهای گذشته به 60میلیون مترمکعب کاهش یافته است. کاهشی که برای تامین نیاز خانوارهای ایرانی است. چنین اتفاقی به معنای ورود درصد زیادی از آلاینده‌ها به آسمان شهرهای صنعتی ایران است که خود از دل چالش قطعی گاز، چالشی جدید ایجاد می‌کند. دولت یازدهم از ابتدای روی کار آمدن تلاش فراوانی برای جایگزینی سوخت نیروگاه‌ها با گاز انجام داد که چنین رخدادهایی تمام رشته‌ها را حداقل برای مدتی پنبه می‌کند. مجید بوجارزاده در این باره می‌گوید: «اکنون در کشور 700میلیون مترمکعب گاز تولید می‌شود. مصرف گاز خانگی نیز به 550میلیون مترمکعب رسیده است. این تمام توان ایران برای توزیع گاز است که باید در بخش‌های مختلف تقسیم شود. صنایع و
نیروگاه‌ها در مواقع اینچنینی، سوخت خود را با سوخت مایع جایگزین می‌کنند تا نیاز شبکه خانگی تامین شود.»
نجات مرکبات و دام‌ها
اتفاق‌های چند روز گذشته و مشاهده تصاویر از مردمی که از دسترسی به ابتدایی‌ترین نیاز خود، جایی گرم برای زیستن برای ساعت‌های طولانی محروم مانده بودند، ناگوار و متاثر‌کننده بود، اما آن‌طور که دلاور حیدرپور رییس جهاد کشاورزی استان مازندران دیروز به ایرنا گفته است به دلیل آمادگی قبلی در احتمال قطع گاز واحدهای تولیدی و تامین سوخت جایگزین توسط شرکت نفت مشکلی در وضعیت تولید گلخانه‌ها، مرغداری‌ها و گاوداری‌ها به وجود نیامده است. مشکلی که در زمستان‌های 92 و 93 خساراتی را برای این واحدها به دنبال داشت.
مجید بوجارزاده نیز در گفت‌وگوی خود با «تعادل» بر این مساله تاکید کرد که عملا از یک‌ماه گذشته این احتمال که افت فشار گاز در استان مازندران در پیش است، داده شده و به همین منظور مانوری از سوی شرکت ملی گاز برگزار شده بود. مانوری که بعد از آن سوخت دوم در اختیار بخش‌های خدماتی برای توزیع در شرایط خاص قرار گرفته بود. او در پاسخ به این پرسش که چرا با وجود این پیش‌بینی، مردم مجبور به ایستادن در صف برای دریافت سوخت دوم شدند و راهکاری که مردم را ملزم به ایستادن طولانی در خیابان در هوای سرد نکند در نظر گرفته نشده بود، اظهار می‌کند: «وزارت نفت اساسا وظیفه در اختیار قرار دادن سوخت به مردم را دارد و در استان‌های شمالی نیز سوخت دوم پیش‌بینی شده بود اما چگونگی و زمان این توزیع از سوی بخش‌های خدماتی انجام شده و شرکت ملی گاز در آن نقشی نداشته است.»
در حالی که هنوز از گوشه و کنار خبر قطع بودن گاز در برخی روستاهای شمالی می‌رسد، سخنگوی شرکت ملی گاز عنوان می‌کند که خانه همه تا عصر روز جمعه گرم خواهد شد. گرمایی که مشخص نیست چند روز یا چند ماه دوام بیاورد. محمد اسماعیل ابراهیم‌زاده مدیرعامل شرکت گاز استان گلستان نیز ظهر دیروز عنوان کرد: «به دلیل افت فشار، هنوز گاز 9هزار مشترک خانگی در مناطق روستایی آمل و 32هزار مشترک خانگی بابل که فاصله زیادی با لوله اصلی دارند، وصل نشده است.» مشترکانی که ابراهیم‌زاده وعده داد، بتوانند تا عصر روز جمعه گرما را حس کنند.
گاز پردردسر
مهم‌ترین انتقادی که اکنون از سمت مردم بر متولیان توزیع گاز وارد می‌شود، این نکته است که چطور ایران دارای یکی از بزرگ‌ترین ذخایر گازی دنیاست اما مردم نمی‌توانند از آن بهره ببرند؟ خواسته‌یی که ریشه ایجاد آن به سیاست‌های کلان در سال‌های اول انقلاب باز می‌گردد. تامین انرژی مورد نیاز خانوار جز گاز راهکارهای دیگر و معقول‌تری مانند برق نیز داشته است. اما دسترسی به خط لوله گاز در ایران و در گذر سال‌ها به خواسته‌یی اجتماعی تبدیل شد که عملا هیچ دولتی توان مقابله با تبعات سیاسی و اجتماعی تغییر در این کلیشه همیشگی را ندارد.
تولید 700میلیون مترمکعب گاز در عسلویه علاوه بر مشتریان خانگی، خواستگاران زیادی مانند پتروشیمی‌ها، نیروگاه‌ها، کارخانه‌های تولید سیمان و کشورهای همسایه ایران دارد، در نهایت اما تامین نیاز خانگی به سبک فعلی در ایران، یکی از پردردسرترین روش‌ها برای مصرف این سوخت پاک در ایران است. دردسری که می‌توانست با رویکردی هوشمندانه اکنون دیگر وجود نداشته باشد.
مازندران بدون گاز؛ گیلان بدون برق
برف سنگین روزهای گذشته علاوه بر چالش‌های فراوانی که در قطعی گاز ایجاد کرد، سبب قطعی برق در استان گیلان نیز شد. چهارشنبه و پنج‌شنبه 8هزار مشترک در فومن، شفت، صومعه‌سرا، رستم‌آباد، امامزاده هاشم و حوزه رشت محدوده لاکانشهر و شهرک صنعتی پیام نور به خاموشی فرو رفتند. همچنین طبق گزارش‌های رسیده به «تعادل» آب برخی از این روستاها نیز قطع شد. در نهایت ظهر روز گذشته مدیر روابط عمومی شرکت توزیع نیروی برق گیلان اعلام کرد که برق تمام روستاها وصل شده است. فرماندار فومن نیز اعلام کرد که با توجه به بارش برف، برق بیش از 30روستای فومن قطع شده بود که با تلاش نیروهای امدادی اعزام شده از شرکت برق گیلان و نیز این شهرستان، در زمان حاضر مشکل قطعی برق بیش از 80درصد این روستاها برطرف شده است.
