نام‌های رنگ به رنگ، کارکردهای تکراری
گروه تشکل‌ها|
کلمه تشکل‌های اقتصادی کلمه‌یی عام است که چند سالی است در ادبیات اقتصادی ایران جا باز کرده است. هر یک از این تشکل‌ها با نامی خود را مورد خطاب قرار می‌دهند. برخی از کلمه انجمن در عنوان خود استفاده می‌کنند و برخی از کلمه اتحادیه. اما تنوع اسم‌گذاری این تشکل‌ها به چند اسم محدود نمی‌شود.
از سندیکا و شورا تا کانون فدراسیون و چندین عنوان دیگر در لیست عنوان‌های تشکلی وجود دارد با این وجود حتی برای فعالان تشکلی مشخص نیست که تفاوت این اسم‌گذاری‌ها در چیست، چرا هر یک از اسم متفاوتی استفاده کرده‌اند و حیطه وظایف با انتخاب این اسامی متفاوت چه تغییری می‌کند؟ این سوالی بود که بارها به عنوان یک روزنامه‌نگار اقتصادی از فعالان تشکلی پرسیدم ولی اکثر فعالان این حوزه نتوانستند جواب صحیحی به این سوال بدهند. به همین دلیل به فکر تعریف کردن تفاوت این نامگذاری‌ها افتادم.
سندیکا و جو انقلابی
نخستین تشکل‌های اقتصادی و بخش خصوصی در ایران از عنوان سندیکا استفاده می‌کردند. جنبش سندیکایی و اتحادیه‌یی ایران در دوران انقلاب مشروطیت توسط کارگرانی که در باکو و عشق‌آباد کار کرده و به وطن بازگشته بودند بنا نهاده شد. این کارگران که عموما با افکار سوسیال دموکراسی آشنا بودند، تاثیر عمیق خود را روی دیگر کارگران ایرانی نیز گذاشتند. در سال ۱۲۸۴ در چاپخانه‌یی کوچک در تهران نخستین اتحادیه کارگری با عنوان سندیکا تاسیس شد. همزمان با اتحادیه کارگران چاپخانه‌ها در دیگر کارخانه‌ها نیز این امر رو به نضج نهاد تا اینکه کارگران مشهد، تبریز، انزلی و دیگر نقاط کشور را هم در بر گرفت.
در حقیقت مثل بسیاری از پدیده‌های وارداتی، سندیکا نیز نه با مفهوم اصیل آن بلکه با مفاهیم سیاسی به ایران وارد شد. همین موضوع، موضع‌گیری‌های وسیعی علیه سندیکا را در بدنه دولت ایجاد کرد. دیدگاه‌های چپی که در آن دوران در سندیکاها وجود داشت، باعث شد که هنوز هم تشکل‌ها کمتر علاقه‌یی به استفاده از نام سندیکا برای تشکل خود داشته باشند و در افکارعمومی سندیکا با مسائل سیاسی عجین شود. در نهایت آن‌قدر این کلمه و اصطلاح سندیکاییسم بار سیاسی پیدا کرد که به مرور کلمه اتحادیه جایگزین آن شد و امروز به نسبت اتحادیه‌ها، بسیار کم با اسم سندیکا برای تشکل‌های جدید روبه‌رو می‌شویم.
اتاق بازرگانی و تفکیک سندیکا و اتحادیه
نخستین تلاش‌ها برای نظام‌مند کردن تشکل‌ها در اتاق بازرگانی پیش از انقلاب صورت گرفت. پس از ایجاد اتاق صنایع و مشکلاتی که بین اتاق بازرگانی و اتاق صنایع پیش آمد، شاهد ادغام این دو اتاق و شکل‌گیری اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران بودیم. در آن دوران مسوولان تشکلی و همچنین مجلس وقت تلاش‌هایی برای تعریف نام تشکل‌ها و تفکیک اسامی انجام دادند که این تلاش‌ها به تعریف تشکل‌ها در قانون اتاق منجر شد. همین تعریف پس از انقلاب اسلامی و تصویب قانون در سال 69 نیز مورد استفاده قرار گرفت و در اصلاحات سال 73 قانون شاهد تغییر در آن نبودیم. در نتیجه با وجود آنکه کسی به معنی این بندقانونی در قانون اتاق بازرگانی توجه نمی‌کند ولی این بند به خوبی تشکل‌های ثبت شده در اتاق را تعریف کرده است.
ماده 11 قانون اتاق بازرگانی می‌گوید: «هیات نمایندگان اتاق ایران از منتخبان اتاق‌های سراسر کشور و نمایندگان اتحادیه‌ها و سندیکاهای وابسته به اتاق تشکیل می‌شود.» همچنین در ماده 5 همین قانون یکی از وظایف اتاق تشکیل این تشکل‌ها به شرح زیر ذکر شده است: «تشکیل اتحادیه‌های صادراتی و وارداتی و سندیکاهای تولیدی در زمینه فعالیت‌های بازرگانی، صنعتی، معدنی و خدماتی طبق مقررات مربوط»
با نگاهی به ماده 5 به خوبی مشخص می‌شود که قرار بود، اصطلاح اتحادیه برای بحث تجارت و اصلاح سندیکا برای تولید استفاده شود. همچنین این قانون تاکید دارد که اتحادیه تنها در بحث تجارت خارجی موضوعیت دارد.
مراکز ثبت متفاوت و اسامی متفاوت
حضور پررنگ تشکل‌ها در مباحث سیاسی باعث شد که پس از انقلاب دولت روی خوشی به این تشکل‌ها نشان ندهد. ملی شدن بسیاری از صنایع و در اختیار دولت قرار گرفتن آنها مزید بر علت شد تا تشکل‌ها تا حد زیادی محدود باشند. یکی از این محدودیت‌ها الزامات گسترده برای ثبت تشکل‌ها بود. از سوی دیگر رقابتی بین نهادهای مختلف برای در اختیار گرفتن تشکل‌ها شکل گرفت. شورای اصناف زیرنظر وزارت بازرگانی اتحادیه‌های صنفی را به ثبت می‌رساند. وزارت کشور با استدلال اینکه تشکل‌ها نوعی NGO هستند و بر اساس قانون NGOها زیر نظر وزارت کشور و بخش سمن‌ها قرار دارند تشکل‌های زیادی را به ثبت رساند. از همین زمان شاهد شکل‌گیری انجمن‌ها در اقتصاد کشور بودیم. نام انجمن یک نام عمومی است که نیازی نیست در آن به بعد تولید‌کننده یا مصرف‌کننده یا کارشناس بودن فعال اقتصادی اشاره شود. به همین دلیل شاهد حضور هر فردی در انجمن‌ها هستیم. وزارت صنعت، معدن و تجارت با توجه به اینکه از این قافله عقب نماند و از اسم‌های دیگری برای تشکل‌های زیرمجموعه خود استفاده کرد. بر این اساس انجمن‌های همگن شکل گرفتند و پس از آن خانه‌های صنعت ایجاد شدند. هرچند که گفته می‌شد این تشکل‌ها
قرار است در مقابل اتاق بازرگانی قرار گیرند.
کانون‌های وزارت کار
اما ابتکار وزارت کار نیز برای ایجاد اسامی جدید جالب بود. وزارت کار با ایجاد کانون عالی کارفرمایی و کانون عالی کارگری، شرایط را برای ایجاد کانون‌های مختلف کارفرمایی و کارگری آماده کرد. این مدل که از سوی ILO مورد تایید بود، امروز استفاده می‌شود. بر این اساس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارفرمایی ایران در اجرای ماده ۱۳۱ قانون کار مصوب سال۱۳۶۹ برای ایجاد هماهنگی در فعالیت‌های انجمن‌های صنفی کارفرمایی و کانون‌های کارفرمایی سراسری و استانی و هدایت و راهنمایی آنان در زمینه‌های مختلف صنعتی، حرفه‌یی و خدماتی ایجاد شد و پس از چند سال فعالیت غیررسمی، سرانجام با تاکید سازمان بین‌المللی کار به دولت ایران در سال ۱۳۷۸ به عنوان یک تشکل فراگیر کارفرمایی غیرانتفاعی و غیرسیاسی به‌طور رسمی تاسیس شد.
کانون عالی انجمن‌های صنفی کارفرمایی ایران از اتحاد بین انجمن‌های صنفی کارفرمایی و کانون‌های کارفرمایی سراسری به وجود آمده است و به موجب قانون در راس هرم تشکیلات کارفرمایی کشور قرار دارد و جهت حمایت از کارفرمایان بخش‌های مختلف اقتصادی به عنوان تنها نماینده بخش کارفرمایی، در مذاکره با دولت و سازمان‌های داخلی و بین‌المللی مرتبط با حقوق و قوانین کار و تامین اجتماعی و سایر مسائل مرتبط با منافع کارفرمایان فعالیت می‌کند.
اتاق بازرگانی و قبضه کردن انواع تشکل
در نهایت اما ابتکار عمل تشکلی را اتاق بازرگانی با قانون بهبود مستمر محیط کسب و کار بر عهده گرفت. بر اساس قانون بهبود مستمر فضای کسب و کار اتاق وظیفه ساماندهی به تشکل‌ها بر عهده گرفت.
بر این اساس اتاق به همه تشکل‌های مختلف اعلام کرد که حاضر است در صورتی که تشکل‌ها آیین‌نامه و اساسنامه اتاق را بپذیرند آنها را در اتاق به ثبت برساند.بر همین اساس امروز شاهد حضور نزدیک به 180 تشکل در اتاق بازرگانی هستیم.
بیشترین تعداد تشکلی که در اتاق بازرگانی به ثبت رسیده است، انجمن‌ها هستند. 107 انجمن در اتاق بازرگانی حضور دارند که موضوعات کاری مختلفی در آنها وجود دارد. دومین تشکل فراوان در اتاق بازرگانی اتحادیه‌ها هستند. در این بخش نیز شاهد انواع تشکل تجاری و تولیدی هستیم. در حال حاضر 18 سندیکا در اتاق بازرگانی حضور دارد که تقریبا همه آنها تولیدی-صنعتی محسوب می‌شوند. در اتاق بازرگانی 4 شورای ملی وجود دارد. این عنوان از ابتکارات سازمان توسعه تجارت بود که بر اساس اختلافاتی که در بخش زعفران میان فعالان آن حوزه در بخش‌های مختلف وجود داشت در نهایت شورای ملی زعفران را تاسیس کردند که نتیجه آن شورای ملی نخود یا زیتون بود. همچنین 18 تشکل با عنوان‌های دیگر در اتاق حضور دارند. عنوان‌هایی مانند مجمع مانند مجمع عالی واردات و جامعه مانند جامعه مدیران و متخصصین صنعت کفش ایران از همین موضوع ایجاد شدند.
فدراسیون‌ها و کنفدراسیون‌ها
در دوره جلال‌پور تعداد این اسامی افزایش چشم‌گیری یافت. طرح هرمی تشکل‌ها باعث شد که در این دوره شاهد شکل‌گیری فدراسیون‌ها و کنفدراسیون‌هایی همچون فدراسیون حمل ونقل و لجستیک ایران، فدراسیون واردات ایران، فدراسیون صنعت آب ایران و فدراسیون صادرات انرژی و صنایع وابسته ایران بودیم. این در حالی است که بر اساس قانون فقط اتحادیه‌ها و سندیکاها حق حضور در هیات نمایندگان اتاق بازرگانی را دارند اما در حال حاضر بسیاری از آنها در کسوت هیات نمایندگان حضور دارند.
