سبک زندگی نامطلوب، اعتبارات رفاه اجتماعی را می‌بلعد!
عبدالرحیم تاج‌الدین
مدیر کل دفتر حمایتی و توانمندسازی وزارت کار
سبک زندگی یک سیستم و نظام خاص زندگی است که به یک فرد، خانواده یا جامعه هویتی خاص می‌بخشد این نظام، هندسه کلی رفتاربیرونی است که افراد خانواده‌ها وجوامع را از یکدیگر متمایز می‌کند و هویت‌های متمایز می‌بخشد باتحولات رخ داده در دنیا به ویژه ازسده 18میلادی به بعد با گسترش جوامع انسانی در ابعاد گوناگون فرهنگی اجتماعی اقتصادی وسیاسی شاهد دگرگونی عمیق درسبک زندگی افراد و جوامع می‌باشیم دردهه اخیر بدون سبک زندگی وهویت اجتماعی یعنی بدون چارچوب‌های مشخصی که شباهت‌ها و تفاوت‌ها را آشکار می‌سازد افراد یک جامعه امکان برقراری ارتباطی معنادار و پایدار میان خود نخواهند داشت. سبک زندگی یک ابزار نرم و فرهنگی برای مدیریت اجتماعی محسوب می‌شود سبک زندگی راه شناخت هویت خودی از بیگانه است که موقعیت فرد را درجامعه برای دیگران مشخص می‌کند. آشنایی و حساس شدن به مفهوم سبک زندگی به دولت‌ها و حکومت‌ها کمک می‌کند تا در راه مطلوب کردن شرایط عینی زندگی و واقعیت‌ها گام بردارند و به فرد نیز امکان می‌دهد که در قلمرو نفوذ خویش مدیریت کیفیت زندگی خویش را در دست بگیرد.
عوامل تاثیرگذار بر سبک زندگی و متاثر از آن:
سبک زندگی افراد بسته به شرایط سنی، جنسیتی، قومیت، نژاد، تحصیلات، سطح درآمد، پایگاه اجتماعی و اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، اعتقادات مذهبی، میزان دسترسی به تکنولوژی‌های نوین، بسترهای روانی و خانوادگی و... متفاوت خواهد بود و این سبک متفاوت زندگی نیز به نوبه خود بر بسیاری از عوامل ذکر شده تاثیر متقابل خواهد داشت.
رفاه اجتماعی و شاخص‌ها و مولفه‌های آن رابطه متقابلی با سبک زندگی اقشار جامعه دارد. به گونه‌یی که از یک سو بنا بر برخی تعاریف، رفاه اجتماعی دو بُعد مادی و معنوی زندگی را در برمی‌گیرد. بعد مادی بر تامین نیازهای اساسی، خوراک، پوشاک، شغل، مسکن و بهداشت و درمان تاکید دارد و بعد معنوی را هم می‌توان شامل سواد و آموزش، سلامت، حمایت قانونی از عموم مردم و برخورداری از حقوق انسانی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دانست. از این رو رفاه اجتماعی را می‌توان واژگانی دانست که با مفاهیمی چون «حمایت اجتماعی»، «تامین اجتماعی»، «خدمات اجتماعی» و «بهزیستی»، پیوستگی معنایی نزدیکی دارد که گاهی بر قلمروی مفهومی مشترکی هم اشارت دارد.
از سوی دیگر می‌توان اثر سبک‌های زندگی حاکم بر جامعه را در اتخاذ سیاست‌های رفاه اجتماعی به وضوح مشاهده کرد. به عنوان مثال رویکردهای حاکم بر این سیاست‌ها بسته به اینکه ساختار سنی جمعیت پیر باشد یا جوان، که در نتیجه آن با انواع مختلف سبک‌های زندگی روبه‌رو هستیم، متفاوت خواهد بود.
رفاه اجتماعی دارای چهار الگوی؛ بعد زیستی شامل سلامت جسمی (در مقابل معلولیت و بیماری)، سلامت روانی (ترکیب جمعیت، هرم سنی، امید به زندگی، تغذیه و...)، بعد حقوقی؛ شامل قوانین حمایت از گروه‌های آسیب‌دیده و آسیب‌پذیر، قوانین مربوط به کودکان، نوجوانان و زنان، قوانین کیفری جزایی در مورد بزهکاری، جوانان و آسیب‌های اجتماعی، بعد اجتماعی؛ شامل مسائلی چون امنیت، مهارت اجتماعی، فراغت، اشتغال، خانواده، آسیب اجتماعی، جمعیت، گروه‌های در معرض خطر؛ از جمله زنان و کودکان و مشارکت اجتماعی و در پایان بعد اقتصادی؛ شامل بررسی فقر، امنیت، توسعه اقتصادی، اشتغال، مسکن، سیستم پرداخت یارانه‌یی، اقتصاد خیریه‌یی و غیرانتفاعی، عدالت اجتماعی، حمایت اقتصادی از اقشار آسیب‌پذیر و... می‌شود.
دولت یا مردم کدام یک در ایجاد رفاه اجتماعی نقش پررنگی دارند؟
رفاه اجتماعی تعبیری است که به وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی نسبت داده می‌شود و به نوعی مسوولیت‌پذیری افراد جامعه، در قبال یکدیگر و ارتقای توانمندی‌ها را می‌توان از اهداف آن دانست.
مردم یا دولت کدام یک در خصوص ایجاد رفاه نقش پررنگ‌تری دارند؟ سوالی که بی‌شک می‌توان بیان کرد هر دو به هم وابسته و در واقع ملزوم و الزام یکدیگر هستند.
چرا که دولت سیاست‌های اجتماعی‌ای را باید برنامه‌ریزی کند که شرایط اجتماعی اجازه می‌دهد و این سیاست‌ها باید شرایط اجتماعی سخت را به شرایط رفاه اجتماعی تبدیل کند.
در لایحه پیشنهادی بودجه سال ۹۵، ۶۲هزار میلیارد تومان برای امور رفاه اجتماعی اختصاص داده شده است که از این اعتبار ۷۶۸میلیارد تومان به فصل مربوط به امداد و نجات، ۱۴هزار میلیارد تومان به فصل بیمه‌های اجتماعی، حدود ۴۶هزار میلیارد تومان برای فصل حمایتی، هزار و ۳۴۰میلیارد تومان برای توانبخشی و حدود ۳۸میلیارد تومان برای تحقیق و توسعه در امور رفاه اجتماعی پیش‌بینی شده است.
در لایحه تقدیمی ۱۷هزار میلیارد تومان به سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح، ۵هزار میلیارد تومان به سازمان بیمه سلامت، ۳هزار و ۸۱۰میلیارد تومان به کمیته امداد امام (ره)، هزار و ۸۱۱میلیارد تومان به سازمان بهزیستی، ۳۲۱میلیارد تومان به سازمان تامین اجتماعی، ۴۱۰میلیارد تومان صندوق بیمه اجتماعی کشاورزی، روستاییان و عشایر، ۱۱۲میلیارد تومان به بیمه‌های اجتماعی اختصاص داده شده است. و از ٢١هزار میلیارد تومان سهمیه اختصاص یافته به وزارت تعاون، صندوق بازنشستگی کشوری از این اعتبار ۱۹هزار میلیارد تومان سهیم است. همچنین ۲۹۷میلیارد تومان نیز برای برنامه‌های سازمان ثبت‌احوال پیشنهاد شده است.
آسیب‌های اجتماعی نشات گرفته از سبک زندگی است. وقتی سبک زندگی دستخوش تغییراتی می‌شود و نظامات اجتماعی در جامعه دچار تحول می‌شود آسیب‌های اجتماعی نیز پدید می‌آید. از اساسی‌ترین آسیب‌های اجتماعی که در حال حاضر کشور ما وجود دارد ورود شبکه‌های مجازی و هجوم شبکه‌های ماهواره‌یی است که به هدف تضعیف روابط خانوادگی ایجاد شده و شیوع پیدا کرد که دولت باید نظارت بیشتر داشته باشد.
مسائل اجتماعی، بازتاب و برون داد تمام رفتارهایی است که در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، امنیتی و اقتصادی بروز پیدا می‌کند و نهایتا می‌تواند موجب قوام، انسجام، اعتماد، امید و رضایتمندی باشد یا به عکس می‌تواند، موجب تخریب سرمایه‌های اجتماعی و نهایتا مشکلاتی گردد که در بعضی از مواقع تبدیل به موضوعات امنیتی شود.
مقام معظم رهبری در صحبت‌هایشان بر لزوم مهندسی و هدایت تغییرات اجتماعی تاکید کردند و فرمودند اگر تغییرات اجتماعی مدیریت نشود قطعا در مقابل آن منفعل خواهیم شد و آسیب‌های منفی آن را باید بپذیریم و اینکه چگونه تغییرات اجتماعی منجر به تغییر سبک زندگی می‌شود و سبک زندگی تمام احوالات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
امروز حدود 11میلیون نفر حاشیه‌نشین در کشور وجود دارد که معادل با 3میلیون نفر حاشیه‌نشین در شهرهای تهران، مشهد و اهواز متمرکز هستند؛ در کشور نیز حدود 2700 محل حاشیه‌نشینی داریم که با توجه به ویژگی‌های آن نیاز است که خدمات بیشتری به آنها ارائه شود.
در حال حاضر آمار و توزیع بیکاری در کشور نرمال نیست، به گونه‌یی که امروزه مناطقی وجود دارند که بیش از 60درصد بیکاری در آن متمرکز است.
یکی دیگر از مشکلات امروز جامعه، اعتیاد و استفاده از مواد مخدر است 60درصد زندانی‌های کشور با اعتیاد و مواد مخدر در ارتباط هستند. اعتیاد از مواد سنتی به سمت مواد صنعتی و پرخطر رفته است.
در حال حاضربیش از 2.5میلیون نفر زن سرپرست خانوار در کشور زندگی می‌کنند.
الزامات اقتصاد مقاومتی و الگوی سبک زندگی
رهبر معظم انقلاب در یکی از دیدارهای خود با جوانان بحث کاملی را در خصوص سبک زندگی ارائه فرمودند که این فرمایشات باید به عنوان یک سند فرهنگی برای تحول در جامعه چه از سوی مسوولان و چه از سوی مردم، مورد توجه و عنایت ویژه قرار داد.
مقام معظم رهبری در سفر خود به استان خراسان شمالی همچون طبیبی حاذق به درستی علت اصلی بیماری مبتلا به جامعه را تشخیص دادند و آن الگوی سبک زندگی است. الگویی که متاثر از آداب و اصول اسلامی و ایرانی است و سبک زندگی یک انسان مسلمان ایرانی را از یک فردی که تحت تاثیر فرهنگ غربی است، متمایز می‌می‌کند.
بنابراین همان‌گونه که بسیاری از اقتصاددانان ریشه اقتصاد را در فرهنگ می‌دانند، به درستی رهبر فرزانه انقلاب مسیر را برای مردم و مسوولان معین فرمودند و ریشه اقتصاد مقاومتی در اصلاح الگوی سبک زندگی بر اساس الگوی اسلامی و ایرانی است که اندیشمندان، نخبگان و اساتید و دانشجویان باید عزم خود را جزم کنند تا الگویی کارآمد را برای سبک زندگی اسلامی و ایرانی مردم ارائه کنند.
خیلی آسان است که مشکلات و چالش‌های حوزه رفاه اجتماعی را فهرست کنیم و طبق عادت همیشگی همه آن را به گردن دولت‌ها بیندازیم. و این مطالبه مدام تکرار شود که دولت برای کاهش آنها چکار کرده است.
اعتیاد، طلاق، چالش‌های سالمندان، زنان سرپرست خانوار، کودکان کار و خیابان، بیماران روانی، معلولین (هر سال 40هزار معلول به جامعه اضافه می‌شوند) و... علاوه بر خسارت‌های جسمی و روانی، خانوادگی، اجتماعی و... هزینه‌های سرسام آوری را نیز بر کشور تحمیل می‌کند.
درست است که مردم بزرگوار ما به تاسی از آموزه‌های دینی و ملی در پیشگیری و درمان بسیاری از این موارد به گونه‌های مختلف اقدامات شایسته‌یی انجام می‌دهند. اما غافل شدن از سبک زندگی مطلوب اکثر این زحمات را اگر هدر ندهد تاثیر آن را بسیار کم می‌کند و تداوم و تلنبار مشکلات، پیامد طبیعی آن است.
به عبارتی وزن تولید و ورود ناهنجاری‌ها بر رفع و کاهش آنها همیشه سنگین‌تر است که نتیجه آن تخصیص اعتبارات بیشتر برای رفع و رجوع مشکلات به جای ایجاد فرصت‌های رفاهی برای اقشار مختلف جامعه است که به ظن دولتمردان و وزارت رفاه تبدیل می‌شود به وزارت فقرا.
با بررسی حدود 200 پایان نامه مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در یک دهه اخیر شاهد تاثیرپذیری متغیرهای متنوعی بر سبک زندگی هستیم.
چند پیشنهاد:
1- تلاش برای هماهنگی حداکثری میان نهادهای تاثیرگذار بر سبک زندگی مردم از جمله آموزش و پرورش، رسانه‌های گروهی، بهداشت و درمان، وزارت رفاه و تامین اجتماعی، و... برای ترویج سبک زندگی مبتنی بر ارزش‌های ملی و اسلامی؛
2- استفاده از پتانسیل‌های اجتماعی، فرهنگی و مذهبی مانند دسترسی گسترده مردم به شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی، مساجد و... برای توسعه سبک‌های زندگی ایرانی و اسلامی؛
3- توجه خاص به توزیع عادلانه ثروت در جامعه برای کاهش شکاف طبقاتی و تقویت طبقه متوسط و پیشگیری از ترویج سبک‌های زندگی متضاد و متعارض؛
4- آسیب‌شناسی فرآیند خدمات رفاه اجتماعی در دستگاه‌ها و نهادهای مختلف برای اصلاح، سرعت و دقت خدمات و نیز پیشگیری از اعمال سلیقه‌ها و شفاف‌سازی که نهایتا از هدررفت اعتبارات پیشگیری می‌شود. (پرداخت‌های مستقیم و مشروط به نیازمندان)؛
5-مطالعه و بررسی تجارب جهانی به ویژه کشورهایی که قرابت فرهنگی و مذهبی با کشور ما دارند.
