اتاق به اسم نظارت در تشکل‌ها دخالت نکند
گروه تشکل‌ها|
چند سالی است که بحث ساماندهی تشکل‌های اقتصادی قانونا به اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران سپرده شده است. هرچند که بسیاری از تشکل‌های اقتصادی در داخل اتاق به ثبت نرسیده‌اند ولی با این وجود تجربه مدیریت اتاق بر تشکل‌ها بیش از سایر نهادهاست. برای نحوه رابطه اتاق با تشکل‌ها آیین‌نامه‌های زیادی نوشته شده است که روابط این دو نهاد را با یکدیگر تنظیم می‌کند. اما سوال این است که آیا این آیین‌نامه‌ها می‌تواند برای تشکل‌هایی که عضو اتاق بازرگانی نیستند نیز کارایی داشته باشد یا اتاق نیازمند یک فراخوان کلی برای ثبت تمام تشکل‌هاست؟ در این گزارش به بررسی آیین‌نامه‌های اتاق بازرگانی و نحوه ارتباط آنها پرداخته شده است.
2نگاه به بحث تشکل
مشکل ارتباط اتاق و تشکل‌ها مساله‌یی قدیمی است. این بحث بارها درباره اتاق‌های استانی نیز مطرح شده است. سوال اساسی درباره اتاق‌های استانی این است که آیا این اتاق‌ها نمایندگی اتاق بازرگانی ایران در استان هستند یا از استقلال برخوردارند؟ همین بحث درباره تشکل‌ها نیز وجود دارد. تشکل‌ها دارای مجمع عمومی هستند. آیا این مجامع بالاترین مرجع تصمیم‌گیری درباره هر تشکل محسوب می‌شود یا اتاق بازرگانی به عنوان نهادی که بالاترین مرجع تشکلی بر اساس قانون بهبود مستمر فضای کسب و کار شناخته شده است، می‌تواند در نظرات مجامع دخالت کند؟
یک دیدگاه اتاق را تنها مرجع ثبت می‌داند و رابطه تشکل‌ها با اتاق را مانند رابطه شرکت‌ها با سازمان ثبت شرکت‌ها توصیف می‌کند و در دیدگاه دوم اتاق استراتژیست تشکل‌هاست. طرفداران دیدگاه دوم که معمولا مسوولان اتاق بازرگانی به ویژه مسوولان معاونت تشکل‌ها هستند به قانون بهبود مستمر محیط کسب و کار اشاره می‌کنند و معتقدند اتاق باید در امور تشکل‌ها نظارت کامل و حتی دخالت داشته باشد. در مقابل طرفداران دیدگاه اول به ماهیت تشکلی اتاق اشاره دارند و می‌گویند چرا یک تشکل باید بر تشکل‌های دیگر نظارت کند و اصولا منظور قانونگذار در این رابطه چیز دیگری بوده است.
آیین‌نامه اتاق و نظارت در امور محول شده
نکته‌یی که شاید بسیاری به آن توجه نمی‌کنند، این مساله است که قبلا آیین‌نامه اتاق بازرگانی به این سوال جوابی جامع داده است. 24 تیرماه 1376 آیین‌نامه‌یی توسط اتاق بازرگانی در همین رابطه به تصویب رسید که به موضوع نحوه نظارت اتاق بر تشکل‌های تحت پوشش دلالت داشت. در آن زمان با توجه به اینکه وظایف نظارت اتاق در امور تشکل‌هایی که در داخل اتاق به ثبت رسیده‌اند به کمیسیون اتحادیه‌ها، سندیکاها و تشکل‌های اتاق ایران محول شد؛ اتاق بازرگانی به پیشنهاد علینقی خاموشی رییس وقت اتاق بازرگانی آیین‌نامه‌یی درباره نحوه نظارت بر تشکل‌ها تنظیم کرد که هنوز بر قوت خود باقی است و با وجود اینکه بسیاری از بندهای آن به دست فراموشی سپرده شده پاسخگوی مشکل امروز تشکل‌هاست.
در این آیین‌نامه پیش از هر چیز علت نظارت اتاق و طبیعتا مواردی که اتاق بر تشکل‌ها نظارت می‌کند، بررسی شده است. این موارد شامل مسائل زیر است:
- نظارت بر وظایفی که از سوی اتاق بازرگانی ایران به تشکل محول می‌شود
- هماهنگی میان تشکل‌هایی که تحت پوشش اتاق بازرگانی قرار دارند؛
- برقراری ارتباط مستمر با تشکل‌ها؛
- آگاهی از نحوه انجام امور در تشکل‌ها؛
- ارائه پیشنهادات اصلاحی و توصیه‌ها به تشکل‌ها برای بهبود عملکرد؛
- اطلاع از نارسایی‌ها و مشکلات موجود؛
- فراهم آوردن شرایطی که متضمن حمایت بیشتر اتاق از تشکل‌ها باشددر هیچ یک از بندها بحث دخالت در امور داخلی تشکل‌ها مطرح نشده است. نخستین موضوع این است که اصولا نظارت بر تشکل‌ها در حیطه وظایفی است که احیانا از سوی اتاق بازرگانی به تشکل محول می‌شود و درباره نحوه عملکرد تنها به اطلاع و دادن پیشنهاد بسنده می‌شود و اتاق حق دخالت در امور تشکل‌ها را به هیچ‌وجه ندارد.
ضمانت اجرایی اتاق چیست؟
در مقابل درباره نحوه نظارت بر تشکل‌ها نیز ابزارهای مشخصی در نظر گرفته شده است. حضور نماینده اتاق بازرگانی در مجامع به عنوان ناظر، حضور نماینده در هیات رییسه تشکل‌ها، ارسال اساسنامه تشکل‌ها به اتاق، ارائه گزارش عملکرد تشکل توسط تشکل به اتاق بازرگانی و در نهایت ارائه اسنادی که مورد تقاضای اتاق است به اتاق بازرگانی تنها روش‌های مورد تایید در بحث تشکل‌ها بود.
در حقیقت هیچ گونه دخالتی از سوی اتاق در بحث تشکل‌ها در آیین‌نامه به عنوان ابزار نظارتی تعریف نشده و بحث‌هایی مانند دخالت در اساسنامه به هیچ‌وجه مطرح نشده است.
اما شاید این سوال مطرح شود که نظارت اجرایی اتاق برای اینکه تشکل‌ها در موارد ذکر شده با اتاق همراهی می‌کند، چیست؟ بر اساس آیین‌نامه ماده 4 تا زمانی که اتحادیه‌ها، سندیکاها و انجمن‌های مفاد آیین‌نامه را رعایت کنند مورد حمایت همه‌جانبه اتاق بازرگانی هستند وگرنه اتاق حق دارد به درخواست ایجاد تشکل‌های دیگر با موضوع مرتبط با موضوع کاری تشکل‌های موازی ترتیب اثر دهد. در حقیقت اتاق بازرگانی تنها کاری که می‌تواند بر اساس آیین‌نامه خود با تشکل‌ها انجام دهد، ایجاد تشکل موازی است.
اهرم‌های فشار در چند سال گذشته
اما در سال‌های اخیر اهرم‌های فشار معاونت تشکل‌ها بر تشکل‌هایی که با این معاونت همراه نبودند، بسیار متفاوت بود. از جمله این اهرم‌ها می‌تواند به مساله نحوه توزیع پول میان تشکل‌ها اشاره کرد. بر اساس قانون برنامه پنجم توسعه یک در هزار فروش برای کمک به تشکل‌ها استفاده می‌شود. در حال حاضر این کمک مالی به تشکل‌های همسو با معاونت تشکل‌ها بسیار بیشتر است. از سوی دیگر دخالت برخی اتاق‌های استانی عملا شائبه ورود به بحث انتخابات را داغ کرده است. برای مثال اتاق تهران چند هفته قبل اعلام کرد به تشکل‌های ملی نیمی از حق عضویت پرداختی اعضای آنها را باز می‌گرداند و با این کار در عمل این بحث که کمک مالی با هدف انتخاباتی صورت می‌گیرد را تقویت کرد.
از سوی دیگر در معاونت تشکل‌ها در سال‌های اخیر بارها بحث دخالت در اساسنامه تشکل‌ها مطرح بوده است و این موضوع اختلافات زیادی میان اتحادیه حق العمل کاران گمرکی و اتاق بازرگانی را ایجاد کرد.
داشتن کرسی، ابزاری برای معاونت تشکل‌ها
اما یکی از مهم‌ترین ابزارها برای همراه کردن تشکل‌ها، استفاده از اهرم فشار داشتن کرسی در هیات نمایندگان اتاق بازرگانی بود. در دوره هشتم شاهد بودیم که بسیاری از تشکل‌هایی که در دوره‌های قبلی دارای کرسی ثابت در هیات نمایندگان بودند کرسی خود را از دست دادند و در مقابل به شکل کاملا غیرقانونی بسیاری از تشکل‌ها دارای رای شدند.
قانون اتاق بازرگانی که به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است درباره تشکل‌هایی که در اتاق بازرگانی حق داشتن کرسی را دارند در ماده 11 می‌گوید از هر اتحادیه و سندیکای وابسته به اتاق ایران یک نفر برای عضویت در هیات نمایندگان انتخاب و معرفی می‌شود. در این ماده به صراحت تنها نمایندگان اتحادیه‌ها و سندیکاها حق عضویت در هیات نمایندگان را دارند اما در این دوره ما شاهد عضویت فدراسیون‌ها، کنفدراسیون‌ها و انجمن‌های مختلف هستیم در حالی که تشکل‌هایی با همین عنوان و ثبت شده در اتاق بازرگانی حق رای پیدا نکرده‌اند. از سوی دیگر مجامع بسیاری از تشکل‌های غیرهمسو با معاونت تشکل‌ها به دلیل عدم حضور نماینده اتاق برگزار نشده است.
امکان حضور تشکل‌های خارج از اتاق
حال باید به سوال اصلی بازگشت. آیا تشکل‌های غیرعضو اتاق برای ساماندهی نیاز به عضویت در اتاق بازرگانی دارند؟ با توجه به آیین‌نامه اتاق هیچ نیازی به عضویت آنها در اتاق نیست و موارد نظارت، نحوه نظارت و ضمانت اجرایی همگی بدون عضویت قابل استفاده است. در حقیقت بسیاری از این تشکل‌ها دارای اعضایی هستند که دارای کارت عضویت و بازرگانی هستند و به اتاق پرداخت مالی انجام می‌دهند، به همین دلیل حتی کمک مالی اتاق به تشکل‌های غیرعضو قابلیت دفاع دارد. تنها تفاوتی که می‌توان برای تشکل‌های عضو و غیرعضو قائل شد مساله داشتن کرسی در هیات نمایندگان اتاق ایران است.
اما در مقابل اگر معاونت تشکل‌ها بخواهد به روش سابق اداره شود و اتاق در امور داخلی تشکل‌ها دخالت کند، طبیعتا این موضوع برای تشکل‌های غیرعضو اتاق بازرگانی ممکن نیست پس باید تمام تشکل‌ها به عضویت اتاق درآیند. در حقیقت اگر اتاق بازرگانی حرکت در چارچوب آیین‌نامه خود را بپذیرد دیگر مشکلی برای ساماندهی تشکل‌ها وجود ندارد.
