گروه صنعت
رشد بهره‌وری کل عوامل تولید در بخش صنعت طی سال‌های اخیر بسیار نامناسب بوده است؛ چرا که رشد اقتصادی در سال91 به منفی 9/6درصد رسید در حالی که رشد بهره‌وری در همان سال به منفی 10درصد نیز رسید. این وضعیت در سال92 نیز به همین ترتیب بود اما در سال93 کمی بهبود یافت؛ چراکه میزان رشد اقتصادی کشور به 3درصد رسید که 2.1درصد آن ناشی از بهره‌وری بود و درواقع 70درصد رشد اقتصادی کشور از طریق بهره‌وری اتفاق افتاد و نشان داد که تاثیر بهره‌وری بر رشد اقتصادی چقدر است. در این میان، در پیش‌نویس لایحه برنامه ششم نیز، رشد 2.8درصدی بهره‌وری و سهم 35درصدی آن از رشد 8درصدی پیش‌بینی شده است اما با این حال، همچنان بهره‌وری چالش بسیاری از صنایع کشور است و حتی باوجود پیش‌بینی‌ها در برنامه‌های توسعه‌یی اما هیچ‌گاه این موضوع محقق نشده است. با این حال، باتوجه به اینکه صنایع کشور در رکود به سر می‌برند و همواره نبود رونق مشکل اصلی صنعتگران است اما باید دید، چگونه می‌توان از طریق بالا بردن بهره‌وری رشد صنعتی را بهبود بخشید. هرچند به نظر می‌رسد باوجود اینکه همه مسوولان و نهادهای اقتصادی به اهمیت تاثیر بهره‌وری در اقتصاد واقف هستند اما
همچنان به آن، «نگاه فانتزی» دارند و چندان به فکر بازتعریف و بهبود شاخص‌های بهره‌وری نیستند.
نیاز به بازنگری مفهوم بهره‌وری
هر چند در برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه، بیش از 33درصد از رشد اقتصادی از محل ارتقای بهره‌وری پیش‌بینی شده بود اما این امر نه تنها محقق نشد بلکه به نظر می‌رسد برای دستیابی به چنین رشدی براساس بهره‌وری، نیاز به بسترسازی بیشتر بود اما شاخص‌های بهروری در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که عوامل موثر بر بهره‌وری در کشور نهادینه نشده و نیاز به یک درک مشترک و کلی از مفهوم بهروری دارد و برای این امر باید اهمیت بهره‌وری در تمام سطوح «تعریف، ارزیابی و بهبود»، مورد بازنگری قرار گیرد. در همین رابطه، حسین پیرموذن، نائب رییس اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با «تعادل» در خصوص بازتعریف بهره‌وری گفت: در تعریف بهره وری، شاخص‌های بهره‌وری کل، سرمایه و نیروی کار همه موثر هستند و باید مورد توجه ویژه قرار گیرند. چنانچه در دنیا اغلب کشورها سعی دارند بر اساس «توسعه پایدار»، سطح زندگی مردم را ارتقا داده و بر همین اساس، افزایش بهره‌وری را درنظر بگیرند که بتوانند بهترین کیفیت را در محصولات، خدمات و محیط زندگی و کسب و کار در اختیار قرار دهند. بنابراین بهره‌وری صنعت و ارزش‌آفرینی آن بسیار حایز اهمیت است.
مفهوم فانتزی بهره‌وری در ایران
پیرموذن با اشاره به اینکه مفهوم بهره‌وری در ایران مغفول مانده است گفت: متاسفانه در سال‌های گذشته به دلیل «دسترسی به انرژی ارزان»، «عدم رقابت‌پذیری صنایع»، «مدیریت دولتی »، «بروکراسی‌های پیچیده»، «بازار کوچک و محدود ایران» باعث شده که مفهوم بهره‌وری جدی گرفته نشده و به مفهوم فانتزی تبدیل شود. وی بااشاره به اینکه همچنان تعبیر اشتباهی از بهره‌وری در ایران وجود دارد گفت: متاسفانه مفهوم فانتزی بهره‌وری همچنان ادامه دارد ولی برای ورود به تجارت جهانی و گسترش بازارها و همچنین سرمایه‌گذاری‌های خارجی باید شاخص‌های بهره‌وری را بهبود بخشید. چگونه می‌توان از سرمایه‌گذاری خارجی صحبت کرد در شرایطی که بسیاری از شرکت‌های بزرگ با تراکم نیرو و کاهش بهره‌وری نیروی انسانی مواجه هستند؟ چگونه می‌توان از بهبود کیفیت و کاهش هزینه‌های بنگاه‌ها صحبت کرد ولی به منابع مالی ارزان دسترسی نداشت؟ مفاهیمی چون ارز، تغییرات آن، اندازه بنگاه‌ها در ایران هنوز نتوانسته که محیط مناسبی را برای بهبود بهره‌وری و عوامل آن فراهم کنند.
رقابتی شدن برخی صنایع
امروزه صنایع زیادی مانند صنایع غذایی و شوینده در کشور وجود دارند که با وجود شاخص‌های نامناسب محیط کسب و کار کشور توانسته‌اند با بهبود رقابت‌پذیری در سطح بنگاه و صنعت وارد عرصه تجارت جهانی شوند. پیرموذن درخصوص اینکه چگونه این صنایع توانسته‌اند وارد عرصه تجارت جهانی شوند گفت: این ممکن نبود مگر با بهبود بهره‌وری و شاخص‌های آن، که امیدواریم در ادامه صنایع دیگری که از مزیت‌های نسبی برخوردارند با بهبود عوامل بهره‌وری به مزیت‌های رقابتی دست یافته و اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی به عنوان پارلمان بخش خصوصی آمادگی دارد با کمک تشکل‌های صنعتی به بهبود این شرایط کمک کند.
عوامل موثر بر کاهش بهره‌وری
این عضو هیات رییسه اتاق بازرگانی ایران بااشاره به اینکه برای تحقق بهره‌وری عوامل بسیاری تاثیرگذار هستند گفت: عواملی چون «دست دادن بازارها»، «کاهش کیفیت» و «کاهش اشتغال» از جمله موضوعاتی هستند که بهره‌وری را در ایران کاهش داده‌اند و باید برای بهبود وضعیت بهره‌وری رقابت‌پذیری را افزایش داد تا به بهبود کیفیت محصولات و خدمات منجر شود. وی بااشاره به نظریه پورتر گفت: هر کشوری که بخواهد در سطح بین‌المللی توان رقابت داشته باشد، باید ابتدا رقابت‌پذیری را در سطح بنگا‌ها و صنایع به وجود آورد. پیرموذن در پاسخ به این سوال که چه عواملی می‌تواند باعث رقابت‌پذیری می‌شود؟ گفت: بی‌شک «منابع قابل دسترس»؛ «نیروی انسانی تحصیلکرده» و «نیروی کار ارزان»، «تسهیل حمل و نقل»، «زیر ساخت‌های مناسب» و «فضای مناسب کسب و کار» می‌تواند در این مسیر رقابت‌پذیری موثر و تعیین‌کننده باشد اما این منابع محدود بوده و با توجه به گذر زمان می‌تواند بسیار کمیاب شوند و مخاطرات زیادی برای کسب و کار‌ها ایجاد کنند.
نقطه شروع نقش بهره‌وری
کشورهای بسیاری مانند ایران در تلاش هستند که توان رقابت‌پذیری خود را افزایش داده و به سطح مناسبی از بهره‌وری در حوزه‌های مختلف بنگاه، صنعت و کشوری دست یابند.
این عضو هیات رییسه اتاق بازرگانی درخصوص اینکه نقطه آغاز بهره‌وری کجاست، توضیح داد: امروزه مفهوم مزیت‌های نسبی در بیشتر مواقع جای خود را به مفهوم مزیت‌های رقابتی داده و این بدان معنی است که شاخص‌های رقابت‌پذیری نقش بسیار پر رنگ‌تری داشته و در آینده نیز این نقش موثر‌تر خواهد بود. چنانچه مزیت‌های مطلق و نسبی بسیار کم مورد استفاده قرار می‌گیرد و مزیت‌های رقابتی همچنان‌که گفته شد متکی به منابع طبیعی نخواهد بود و این همان نقطه شروع نقش بهره‌وری است که می‌تواند با کمترین منابع و با تعریف رویه‌ها و روش‌های مناسب توسط بخش خصوصی و بستر‌سازی‌های مناسب توسط حاکمیت و دولت‌ها بیشترین کارایی و اثر بخشی را داشته و به نتایج مورد نظر دست یافت.
نقش بخش خصوصی در ارتقای بهره‌وری
در شهریور ماه سال گذشته برنامه جامع بهره‌وری توسط دولت تصویب و ابلاغ شد. در حالی که کشور برای افزایش رشد اقتصادی گریزی جزو توجه ویژه به بهبود عوامل موثر بر بهره‌وری ندارد و برای این منظور دولت باید ابتدا از خود شروع کرده و در تعامل و اجماع با بخش خصوصی به این منظور دست یابد. در همین حال پیر موذن بااشاره به اینکه چنانچه دولت بر مدار قبلی حرکت کند نتیجه ملموس و مناسبی را به دست نخواهد آورد، گفت: به عنوان نماینده بخش خصوصی اعتقاد دارم که دولت در تبیین برنامه کمتر به بخش خصوصی پرداخته و به نظر می‌رسد دولت برای اجرای برنامه، همراهی بخش خصوصی را در نظر نگرفته است. درحالی که برای اجرای برنامه جامع بهره‌وری نیاز به اجماع دولت و بخش خصوصی است.
چرا که در بسیاری از سازمان‌های بزرگ و تاثیرگذار هنوز نیاز به بهبود بهره‌وری در نزد مدیران آن حس نمی‌شود و تنها به صرف حفظ نیروی انسانی به این موضوع بی‌توجه هستند، با رقابت پذیر نبودن سازمان خود نیازی به بهبود عوامل بهره‌وری را نمی‌بینند. البته درخصوص بنگاه‌های کوچک و متوسط نیز در پاییز سال94 سازمان ملی بهره‌وری دستورالعملی را تحت عنوان راهنمای اندازه‌گیری و تجزیه و تحلیل بهره‌وری در شرکت‌های کوچک و متوسط تهیه و ابلاغ کرده است که مانند بسیاری از برنامه‌ها و اسناد دیگر نیاز به بسترسازی و بهبود شرایط برای اجرای آن است.
