نابودی ۸۸ درصدی فرصت های شغلی
خالص اشتغال ایجاد شده سال ۹۳ به یک میلیون شغل رسید
گروه اقتصاد کلان|مرضیه امیری|
همین هفته پیش بود که سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی از دو برابر شدن شاخص فلاکت طی دو دوره فعالیت دولت نهم و دهم خبر داد. حالا هم تازه‌ترین اطلاعات پژوهشکده آمار درباره فرصت‌های شغلی از دست رفته این دوران درک تازه‌یی از عمق این فاجعه به ما می‌دهد. طبق یافته‌های پژوهشکده آمار، نرخ خالص فرصت‌های شغلی از سال ۸۵ تا ۹۲ (به جز دو سال) تماما منفی بوده و گرچه طی ۹سال منتهی به ۹۳ حدود ۱۱میلیون و ۵۰۰ هزار شغل ایجاد شده اما ۱۰میلیون نفر شاغل در این مدت یا غیرفعال شده‌اند یا بیکار. به مدد سیاست‌های بازار کار دولت دهم در طول نیمه دوم دهه ۸۰ و تا پایان سال ۹۳ به طور متوسط به ازای ایجاد هر ۱۰شغل تقریبا ۹ شغل از بین رفته است و این به معنای از دست رفتن ۸۸درصد شغل‌های ایجاد شده در این مدت است. البته از سال ۹۱ به بعد روند خروج از اشتغال با سرعت بیشتری کاهش یافته؛ به طوری که در سال۹۳ تنها ۱۰۷هزار شغل از دست می‌رود و با حفظ یک میلیون شغل نرخ خالص فرصت شغلی رکورد این ۹سال را می‌زند؛ رقمی که تقریبا برابر است با کل خالص فرصت شغلی
مجموع این ۹سال.
موضوع اشتغال در طول یکی دو ساله اخیر هم در سطح سیاست‌مداران و مقامات دولتی و هم از سوی بدنه کارشناسی کشور بسیار مورد بحث بوده؛ حسن روحانی از طرح دولت برای دستیابی به نرخ بیکاری تک رقمی تا پایان سال ۹۶ رونمایی کرده و در عین حال کارشناسان اقتصادی وضعیت اشتغال را یکی از قوی‌ترین نقاط ضعف دولت یازدهم می‌خوانند البته برخی منتقدان تندرو دولت یازدهم همچون احمد توکلی با اظهار نظری مانند:«من به جای دولت از شرایط اشتغال کنونی شرمنده هستم» معتقد است در دولت فعلی ماهانه ۵۰۰ هزار شغل از دست رفته و در دولت قبل بازار کار به مراتب وضعیت بهتری از حال حاضر داشت. یادآوری این نکات را اگر کنار اعداد و ارقام پژوهشکده آمار بگذاریم که گویای ایجاد۱۱۵۰هزار شغل و از دست رفتن تنها ۱۰۷هزار شغل است، درمی‌یابیم اتفاقا در سالی که نه خبری از نفت ۱۴۰دلاری بود و نه تورم ۴۰درصدی، دولت توانسته بیشترین خالص شغلی را در طول دهه اخیر داشته باشد ضمن اینکه با تعمیق رکود در این سال بسیاری از بنگاه‌ها و واحدهای تولیدی به ورطه ورشکستگی و تعطیلی کشیده شد اما با این حال آمارهای رسمی کارنامه اشتغال این دولت را بسیار روشن‌تر از دولت قبل نشان
می‌دهند.
طی سال‌های ۹۳-۸۵ حدود ۱۱میلیون و ۵۰۰ هزار شغل ایجاد شده اما در همین دوره ۹ساله به دلیل سیاست‌های غلط و مدیریت ناکارآمد ۱۰میلیون نفر شاغل از بازار کار به بیرون رانده شده‌اند؛ همین سونامی خروج از کار هم است که در این سال‌ها نرخ خالص فرصت شغلی را به زیر صفر سرازیر کرده؛ سیر نزولی که البته از بعد سال‌های ۹۲ متوقف می‌شود و بیشترین خالص فرصت شغلی ایجاد شده طی ۹سال مورد بررسی را به سال ۹۳ با تقریبا یک میلیون شغل اختصاص می‌دهد؛ رقمی که تقریبا برابر است با کل خالص فرصت شغلی مجموع این ۹سال.
براساس یافته‌های پژوهش علمی پژوهشکده آمار، کم‌ترین و بیشترین تعداد فرصت‌های شغلی سالانه ایجاد شده سال‌های ۹۳-۸۵، ۱۰۴۶ و ۱۵۲۳هزار نفر به ترتیب برای سال‌های ۹۲ و ۸۹ است و کم‌ترین و بیشترین فرصت شغلی از دست رفته طی این ۹سال ۱۰۷ و ۱۷۵۰هزار نفر به ترتیب برای سال‌های ۹۳ و ۸۸ بوده است. نتایج نشان می‌دهد تعداد فرصت‌های شغلی ایجاد شده طی سال‌های مورد بررسی غیر از سال‌های ۸۸ و ۸۹ روند ثابتی داشته ولی تعداد فرصت‌های شغلی از دست رفته کاهشی بوده؛ به طوری که در سال ۹۳ با کاهش
چشمگیری رو به رو بوده است.
از سال ۹۱ روند خروج از اشتغال با سرعت بیشتری رو به کاهش پیش می‌رود و تعداد افرادی که از وضعیت بیکار یا غیرفعال شاغل شده‌اند تقریبا ثابت بوده و خالص فرصت شغلی طی سال‌های ۸۵ تا ۹۳ یک میلیون و ۳۰۳هزار نفر بوده است. آن طور که از این آمارها برمی‌آید در طول سال‌های ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد گرچه هزاران نفر وارد میدان کار شده‌اند اما همین میدان به خوبی هم آدرس درب خروج را به شاغلان نشان داده است. طی سال‌های ۹۳-۸۵ به طور متوسط سالانه یک میلیون و ۲۷۹هزار شغل ایجاد شده اما سالانه یک میلیون و ۱۳۴هزار فرصت شغلی هم از دست رفته است که خالصی ۸۸درصدی ضد اشتغال را رقم می‌زند و این یعنی به ازای هر ۱۰شغلی که ایجاد شده تقریبا ۸,۸ شغل از بین رفته است.
نرخ فرصت شغلی ایجاد شده طی همین سال‌ها بین ۵,۲ تا ۷.۷درصد بوده که بیشترین نرخ فرصت شغلی ایجاد شده مربوط به سال‌های ۸۸ و ۸۹ بوده و البته بیشترین نرخ فرصت شغلی از بین رفته هم مربوط به همان سال ۸۸ است که این نرخ به ۸.۹درصد می‌رسد. در سال ۸۸ حدود یک میلیون و ۵۱۵ هزار شغل ایجاد می‌شود اما بازار کار نه تنها قدرت نگاه داشتن این میزان شاغل را نداشته بلکه سیل وسیعی از شاغلان حتی بیشتر از تازه به کار گرفته شده‌ها بیکار می‌شوند؛ به طوری که در این سال با از بین رفتن یک میلیون و ۷۵۰هزار شغل، نرخ خالص فرصت شغلی به منفی ۱.۲درصد می‌رسد. اما در مقابل سال ۹۳ گرچه با ایجاد اشتغال یک میلیون و ۱۵۰هزار نفری در ایجاد فرصت شغلی از سال ۸۸ بازمی‌ماند اما با امنیت شغلی بیشتری برای شاغلان همراه بوده است در این سال(۹۳) تنها ۱۰۷هزار شغل از دست می‌رود و نرخ خالص فرصت شغلی با ۵.۰۴ درصد رکورد این ۹سال را می‌زند.
چرخش سیاست دولت از وابستگی به واردات در دولت قبل و روی آوردن به تقویت بخش تولید داخل، اهرمی است که به گفته داوود سوری، استاد دانشگاه صنعتی‌شریف، رمز موفقیت ثبت رکورد نرخ خالص شغلی در سال ۹۳ بوده است.
این عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه شریف در گفت‌وگو با «تعادل» درخصوص تحلیل آمارهای یاد شده، می‌گوید:«در دولت قبل وابستگی به واردات بیشتر بود که همین امر هم باعث شد بخشی از مشاغل که مربوط به بخش تولید بود از بین برود. در مقابل افراد در بخش‌های واردات و خدمات مشغول به کار شدند.» البته داوود سوری مساله خروج از کار را فی‌نفسه گزاره منفی در اقتصاد نمی‌داند اما معتقد است آنچه می‌تواند به ضرر اقتصاد هر کشوری باشد، نرخ خالص شغلی منفی است که در طول این ۹سال در چندین سال تجربه شده است. او توضیح می‌دهد: «این روند خروج از بازار کار طبیعی است.
در روند فعالیت‌های اقتصادی یک سری مشاغل ایجاد می‌شود و گروهی از آنها از بین می‌رود. بسیاری از مشاغل با گذر زمان و رشد تکنولوژی حذف می‌شوند و جای خود را به مشاغل جدید می‌دهند بنابراین نمی‌توان خروج از بازار کار را منفی یا مثبت تلقی کرد. مهم این است که تفاضل میزان اشتغال و خروج از کار مثبت باشد. به عبارت دیگر مهم این است که هر فرد شغل داشته باشد، حال اینکه محل اشتغال تغییر کند، اهمیت چندانی ندارد.» حسن طایی، معاون سابق توسعه و کارآفرینی وزارت کار هم بازار کار را یک پدیده ایستا نمی‌داند و میزان خروج از بازار کار را به وضعیت کسب و کار مربوط می‌داند. او با اشاره به آمار فرصت‌های شغلی از دست رفته در سال ۹۳ به «تعادل» می‌گوید: «به طور کلی وضعیت اشتغال تحت تاثیر فضای اقتصادی است. اگر رونق بر اقتصاد حاکم باشد، اشتغال هم رونق می‌گیرد و اگر رکود اقتصادی رخ دهد، اشتغال هم وارد محاق می‌شود اما نمی‌توان روند خروج از بازار کار را غیرطبیعی تلقی کرد. وضعیت کسب و کار، فضای اقتصادی و مجموعه سیاست‌ها و متغیرهای کلان اقتصادی در این رابطه پارامترهای تاثیرگذاری هستند که متاسفانه در طول دهه ۸۰ بدون هیچ توجه مدیریتی به آنها، بازار کار را به ورطه اضمحلال کشاند اما در ۲سال اخیر با وجود رکود اقتصادی درحال خروج از این وضعیت هستیم.»
