گروه اقتصاد اجتماعی مهدی کریمیان گردشگری سلامت مدتها محل درآمدزایی کشورهای پیشرفته بوده است اما به تازگی کشورهای دیگر هم شروع به سهمخواهی از این بازار بزرگ کردهاند. معاونت درمان وزارت بهداشت دستورالعمل تاسیس دپارتمان پذیرش بیماران بینالملل را به بیمارستانها ابلاغ کرده است و اینها همه در حالی است که معاون درمان وزیر بهداشت به تازگی اعلام کرده که دریافتی بیمارستانها از محل هتلینگ بیمارستانی، کمتر از هزینههای آنهاست و در واقع آنها از این ناحیه حتی ضرر هم میکنند. بررسیهای «تعادل» اما نشان میدهد وضع بیمارستانهای خصوصی در زمینه هتلینگ بیمارستانی چندان بد نیست، تا آنجا که برخی بیمارستانهای خصوصی در تهران، بابت ارائه یک شب خدمات هتلینگ، 5میلیون تومان از بیمار و همراهش طلب میکنند. در شرایطی که برخی کشورها مانند ترکیه و هند توانستهاند از بازار رو به رشد گردشگری سلامت برای خود ماهی بگیرند، آیا ایران هم میتواند از این بازار استفاده کند؟
ارائه خدمات درمانی به بیماران خارجی از دیرباز در نزد کشورهای پیشرفته به عنوان یکی از راههای درآمدزایی به حساب میآمده است، اما در دهه گذشته با توجه به گران شدن ارائه خدمات درمانی روند این صنعت تغییر جهت داده و تعدادی از کشورهای در حال توسعه که در زمینه ارائه خدمات درمانی به پیشرفتهای قابل توجه دست پیدا کردهاند، قادرند خدمات درمانی ارزانتر از کشورهای پیشرفته را ارائه دهند. این مساله منجر به سرازیر شدن تعداد کثیری از بیماران خارجی که به دنبال خدمات ارزان و با کیفیت قابل قبول در زمینه درمان هستند به این کشورها شده است.
کشور ما جزو یکی از این کشورها است که علاوه بر جاذبههای فراوان برای جذب گردشگر، در عین حال، تواناییهای زیادی نیز در زمینه سلامت به دست آورده است. کیفیت خدمات سلامت ارائه شده در ایران، از بسیاری از کشورهای منطقه بالاتر است و حتی در بعضی از موارد (همانند پیوند اعضاء، نازایی و...) در سطح بینالمللی، حرفهای زیادی برای گفتن دارد.
از طرفی هزینههای خدمات ارائه شده، حتی در بخش غیر دولتی، بسیار پایینتر از کشورهای اروپایی و حتی قابل رقابت با کشورهای موفق در صنعت گردشگری سلامت است. تمامی این موارد باعث ایجاد پتانسیلهای لازم در کشورمان شده است تا به عنوان مقصد درمانی برای بسیاری از بیماران خارجی قرار بگیرد. با وجود تمامی موارد فوق و پتانسیل بالای کشور در این زمینه، در حال حاضر ساز و کار مناسبی برای فعالیت این صنعت در کشور طراحی نشده است و نگرانی از بین رفتن بازار سلامت ایران در کشورهای همسایه، به دلیل ورود افراد غیر متخصص در این بازار وجود دارد.
امروزه در سطح بینالمللی در صورتی که یک بیمارستان بخواهد در زمینه بینالمللی فعالیت داشته باشد، میبایست فرآیندی را در بیمارستان طراحی کند که خدمات درمانی به بیماران بینالملل در سریعترین زمان ممکن و خارج از نوبت و به شکل مطلوب و با کمترین هزینه ارائه گردد، و علاوه بر آن فرآیندهایی نیز در زمینه چگونگی پذیرش بیماران قبل از وارد شدن به کشور و همچنین چگونگی انتقال آنها از فرودگاه، خدمات رفاهی خارج از بیمارستان از جمله تهیه هتل، ترانسفر داخل شهری و خدمات تفریحی و گردشگری بایستی دربرنامهریزی بیمارستان در نظر گرفته شود.
راهکاری که در سایر کشورهای موفق در زمینه گردشگری سلامت اندیشیده شده است، ایجاد و راهاندازی دپارتمان پذیرش بیماران بینالملل (IPD) در بیمارستانهای کشور است که به عنوان یک راهکار مناسب در سطح بینالمللی مورد پذیرش و تایید قرار گرفته و مدت کوتاهی است که در ایران هم توجهها را به سمت خود برگردانده است.
وقتی از IPD حرف میزنیم از چه حرف میزنیم؟
IPD به منزله پیشخوان ارتباط بیمارستان با بیماران خارجی از نخستین تماس تا دریافت درمان و مراجعت به وطن و دریافت مراقبتهای پس از عمل است. کارکرد IPD در بیمارستانهای کشور اعم از دولتی و خصوصی شامل مواردی از این قبیل است: پاسخگویی به بیماران اعم از ارتباط تلفنی، ایمیلی یا برقراری کنفرانس با پزشک معالج، هماهنگی با پزشک معالج و واحدهای بیمارستان اعم از درمانگاه، پاراکلینیک، اتاق عمل، بخش بستری، ترخیص و امور مالی جهت تسهیل فرآیند تشخیص و درمان و ارتباط با ارجاعکننده بیمار، انجام برآورد هزینه تقریبی درمان و اعلام آن به بیمار پیش از سفر، ارتباط با ارجاعدهنده بیمار و تعامل بر اساس قرارداد معتبر، هماهنگی با بخشهای پشتیبانی خارج از بیمارستان جهت خدمات مورد نیاز بیمار و همراهان وی اعم از استقبال و بدرقه فرودگاهی، هتل، مترجم وسایر نیازهای رفاهی و گردشگری. IPD میتواند به عنوان یک واحد حقوقی جدا اما وابسته به بیمارستان مدیریت برنامههای گردشگری درمانی را اعم از بازاریابی و فروش و خرید خدمت از بیمارستان را بر عهده بگیرند. معاونت درمان وزارت بهداشت دستور العملی جامع را تنظیم و به بیمارستانها تقدیم کرده است تا نسبت به
ایجاد این واحد اقدام کنند. بنا به آخرین آمارها در حال حاضر 201 واحد بیمارستانی در ایران بخش IPD را راهاندازی کردهاند. به سراغ یکی از این بیمارستانها در غرب تهران رفتیم. خانم غفاری مسوول روابط عمومی بیمارستان ابن سینا در گفتوگو با «تعادل» گفت: «میزان استقبال بیماران خارجی که عمدتا عرب هستند در دو سال اخیر به چند دلیل افزایش پیدا کرده است. دلیل اول اینکه تعرفه درمان در کشور ما برای آنها مناسب است و ترجیح میدهند برای درمان به کشور ما بیایند تا به کشورهای غربی بروند و هزینههای سنگین بپردازند. دلیل دوم اینکه پزشکان ایرانی از آوازه خوبی برخوردارند و عمدتا حاذق هستند که کشورهای همسایه در این مورد کمبود دارند. دیگر اینکه به لحاظ نزدیکی اعتقادی و مذهبی بین کشور ما و کشورهای مسلمان منطقه بیماران خیالشان از این بابت راحت است. دلیل دیگر این است که از آنجا که هممیهنان ما به کشورهای همسایه مثل عراق رفت و آمد زیادی دارند مردمان این کشورها با فرهنگ و تا حدودی زبان کشور ما آشنایی دارند و کمتر احساس غریبی میکنند. و بالاخره آخرین و واضحترین دلیل هم نزدیکی از لحاظ بعد مسافت و سهولت در سفر است.»او ادامه داد: «در سال
گذشته معاونت درمان وزارت بهداشت دستورالعملی را به تمام بیمارستانهای دولتی و خصوصی ابلاغ کرد که بر طبق آن بیمارستانها موظف شدند بخشی مربوط به گردشگران سلامت که به اختصار IPD نامیده میشوند مهیا کنند و سیاستهای تشویقی خاصی برای بیمارستانها در نظر گرفته شد. همچنین تبلیغاتی در این زمینه توسط وزارت بهداشت و خود بیمارستانها انجام گرفته است.»
او در مورد راهاندازی بخش IPD گفت: «بخش IPD کمتر از یک سال است که در بیمارستان ابن سینا راهاندازی شده است اما تختهای VIPچندین سال است که مشغول به کار شدند.»
خانم غفاری افزود: «معمولا بیمارانی که بیمه تکمیلی دارند و دوره بستری آنها کوتاهمدت (یک الی دو روز) است از اتاقهای VIP استفاده میکنند. همچنین بیمارانی که جهت انجام عملهای خاص از جمله زیبایی بستری میشوند و هزینههای بیمارستان برایشان اهمیتی ندارد عمدتا از این اتاقها استقبال میکنند. به دلیل اینکه ایجاد بخش IPD از نظر اقتصادی برای مجموعه به صرفه باشد در مواقعی که متقاضی خارجی استفاده از این بخش وجود نداشته باشد ما این اتاقها را به متقاضیان داخلی عرضه مینماییم.»
تخت پادشاهی در بیمارستان
در تماس با بیمارستانهای مختلف دولتی و خصوصی اکثریت قریب به اتفاق آنها هیچگونه اطلاعاتی راجع به بخش IPD نداشتند. این امر یا به کم کاری بیمارستانها در راهاندازی این بخش برمیگردد یا به کمبود اطلاعات پاسخگویان. این در حالی است که گفته میشود در برخی بیمارستانها، بخش VIP و بخش IPD، عملاٌ یکی هستند. در ادامه قیمت اتاق VIPچند بیمارستان خصوصی و دولتی را آوردهایم که نشاندهنده اختلافهای تعجببرانگیز است. این قیمتها فقط مربوط به یک شب بستری در اتاق VIP است. بیمارستان امام خمینی 400 الی 500هزار تومان، بیمارستان خصوصی آریا 734هزار تومان، بیمارستان عرفان 4.5 الی 5میلیون تومان، بیمارستانهای خصوصی پاسارگاد، آتیه و آراد 800هزار تومان، بیمارستان ابن سینا یکمیلیون و 290هزار تومان، بیمارستان خصوصی دی یکمیلیون و 370هزار تومان و بیمارستان پارسیان یکمیلیون و 200هزار تومان.
در همین حال، معاون درمان وزیر بهداشت فاصله میان قیمت تمام شده خدمات در بیمارستانها و تعرفههای مصوب را باعث تاثیر منفی بر کیفیت خدمات دانست و آن را خلاف قانون عنوان کرد.
به گزارش ایسنا، دکتر محمدآقاجانی با انتقاد از فاصله میان قیمت تمام شده خدمات و تعرفههای مصوب، اظهار کرد: تعرفههای پزشکی طبق برنامه پنجم توسعه باید براساس قیمت تمام شده خدمت باشند که البته
حق الزحمه پزشک نیز بخش کوچکی از آن است. وی افزود: «در حال حاضر فاصله تعرفهها با قیمت تمام شده خدمت، بسیار زیاد است؛ مثلا تعرفه خدمات هتلینگ و یک شب اقامت بیمار در بیمارستانهای دولتی حدود 108هزار تومان است، در حالی که همین خدمت براساس مصوبه شورای عالی بیمه برای امسال 203هزار تومان است؛ این یعنی تنها نیمی از هزینهها به بیمارستان پرداخت میشود.»
معاون درمان وزیر بهداشت این فاصله را باعث ارائه نامناسب خدمت در بیمارستانها دانست و افزود: «این موضوع خلاف قانون برنامه پنجم توسعه است، چراکه قیمت تمام شده با تعرفهها فاصله زیادی دارد. به همین دلیل است که شورای عالی بیمه هر سال باید براساس قانون نرخها را مشخص کند، اما به دلیل محدودیت منابع هنوز با قیمت تمام شده فاصله زیادی داریم و البته چند سال است که تعرفهها با تاخیر اعلام میشوند.»
وی در پایان گفت: «این فاصله کسری میان تعرفههای مصوب و قیمت تمام شده خدمت، اعتبار بیمارستانها را در پی دارد و نشاندهنده فاصله بین هزینه و درآمد است. در نتیجه تاثیر خود را بر کیفیت خدمات نشان میدهد.»اختلاف قیمتها حتی در بین بیمارستانهای خصوصی که بعضا تا شش برابر گرانتر است، نشاندهنده لزوم نظارت بیشتر بر نحوه قیمتگذاری و ارائه خدمات در اینگونه بیمارستانها است.
باری بر دوش خصوصیها
داوود دانش جعفری، وزیر پیشین اقتصاد و مشاور کنونی وزیر بهداشت، نیز در گفتوگویی کوتاه با خبرنگار روزنامه «تعادل»، از سهم بیشتر بخش خصوصی در زمینه گردشگری سلامت گفت. از او پرسیدیم در حالی که کشورهای مانند ترکیه و هند مراکز درمانی ای دارند که صرفاً به بیماران خارجی ارائه خدمت میکنند، ایران چه برنامهیی برای گردشگری سلامت در مراکز درمانیاش دارد. دانشجعفری پاسخ داد: «گردشگری سلامت یکی از حوزههای جذاب اقتصادی است که میتواند جایگزین واردات شود. در حال حاضر تعداد زیادی از بیماران ما برای انجام خدمات خاص به کشورهای اطراف مراجعه میکنند پس در صورتی که مراکز بیمارستانی داخلی این خدمات را انجام بدهند در واقع از خروج ارز جلوگیری شده است. مهم این است که تعداد دستگاهها و خدمات به گونهیی باشد که بیماران ما برای خدمات درمانی به خارج از کشور نروند.»
مشاور وزیر بهداشت ادامه داد: «عمده گردشگران سلامت ما به بیمارستانهای خصوصی مراجعه میکنند و صادقانه بگویم که ما در بیمارستانهای دولتی عرضه خدمات به بیماران خارجی نداریم چون برای بیماران داخلی هم کمبودهای شدیدی داریم. وزارت بهداشت به بیمارستانهایی که ظرفیت و تمایل راهاندازی این بخش را داشته باشند مشروط به کسب استانداردها اجازه خدمات رسانی به بیماران خارجی را صادر میکند اما تقریبا همه بار این بخش در حال حاضر به دوش بیمارستانهای خصوصی است مگر اینکه مراکز خاصی را صرفا جهت گردشگری سلامت راهاندازی کنیم. این حوزه برای بخش خصوصی داخلی و خارجی جذابیت دارد و وزارت بهداشت هم از این سرمایهگذاران استقبال میکند. ما در بعضی موارد خاص در پزشکی در جهان سرآمد هستیم به عنوان مثال پیوند کبد در بیمارستان نمازی شیراز که از کشورهای دور و نزدیک به این بیمارستان مراجعه میشود و ما طبق برنامههای بشر دوستانه این خدمات را به آنها ارائه میکنیم.»
مشت نمونه خروار است
سید عباس موسوی رییس دانشگاه علوم پزشکی شاهرود در گفتوگو با «تعادل» به نکاتی اشاره کرد که لزوم توجه بیشتر به این حوزه را آشکار میکند. صحبتهای موسوی نشاندهنده کمبود زیرساختها در این مشتِ نمونه خروار است.
او در مورد فعالیتهای انجام شده در زمینه جذب گردشگر سلامت در منطقه تحت پوشش دانشگاه شاهرود گفت: «این موضوع بسیار جدیدی است که وزارت بهداشت به تازگی شروع کرده است و در حال حاضر ما زیر ساخت خاصی در این مورد نداریم اما جدیدا بیمارستان بهار را افتتاح و در این بیمارستان استانداردهایی را رعایت کردهایم تا بتوانیم این بخش را فعال کنیم. البته از نظر زیر ساختهای بیمارستانی وضعیت ما در استان نسبتا مناسب است. به عنوان مثال ما بیمارستان امام حسین(ع) را داریم که در کریدور تهران- مشهد تنها بیمارستانی است که رتبه یک عالی کشور را دارد اما جهت جذب بیماران خارجی علاوه بر فضای بیمارستانی زیرساختهای دیگری هم لازم است. تعدادی از استانها مانند مشهد و تهران از چند سال پیش در این زمینه کارهایی را انجام دادهاند و در حال حاضر بیمار خارجی جذب میکنند اما ما هنوز در اول راه هستیم و برنامههای خوبی را جهت جذب بیماران خارجی شروع کردهایم.»
او ادامه داد: «استان سمنان دو دانشگاه علوم پزشکی دارد که یکی در شاهرود و دیگری در سمنان است. بیش ازپنجاه و شش درصد از استان زیرنظر دانشگاه علوم پزشکی شاهرود است که در این منطقه ما چهار بیمارستان داریم و یکی هم به تازگی افتتاح شده است.»
دکتر موسوی افزود: «یکی از مهمترین جذابیتهای کشور ما قیمت پایین درمان است اما مساله اصلی بحث تبلیغات مناسب و جذب گردشگر است و مساله دیگر بحث حمل و نقل است که در حال حاضر در این دو زمینه مشکلاتی وجود دارد. به عنوان مثال سازمان بهداشت جهانی از تمام خطوط هوایی ایران فقط دو خط هوایی را به عنوان خطوط هوایی ایمن قبول دارد و اجازه پرواز نمایندگان خود به ایران را با دیگر خطوط هواپیمایی نمیدهد. اما از نظر قیمت و کادر پزشکی ما کاملا قابلیت رقابت با کشورهای پیشرو در این زمینه را داریم.»