امنیت غذایی 2 میلیارد نفر در جهان بهدست زنبورها
پژوهش فائو نشان میدهد که زنبورها میتوانند با گردهافشانی، بازده زمینهای کشاورزی را تا 24درصد افزایش دهند
یونجه، خیار و بادام چه چیز مشترکی دارند؟ در یک نگاه، به نظر میرسد که هیچ، اما از نگاه دیگر باید اذعان کرد که این گیاهان همگی وجودشان را مدیون زنبورها هستند. برای قرنها، این حشرههای کوچک بیشترین خدمت را به تولید مواد غذایی در جهان کردهاند، بدون آنکه این کمک آنها به سیر کردن بشر چندان مورد توجه او قرار گرفته باشد. زنبورهای وحشی، بر خلاف همردهها اهلی شده شان، زنبورهای عسل، حتی کمتر هم مورد تقدیر گرفتهاند، چرا که کار روزانه این دسته اخیر، تولید مقادیر فراوانی شهد طلایی است که قرار است بسیار هم ارزشمند از آب در بیاید.
با این همه، کار تمامی زنبورها از انواع گونهها، در سایه نتایج تحقیقی که به تازگی انتشار یافته است، نشاندهنده نقشی است که آنها در افزایش بازده محصولات زمینهای کشاورزی ما ایفا میکنند و این کار را تنها در حین جابهجایی شان از یک گل به گل دیگر و با گردهافشانی انجام میدهند. این فعالیت آنها البته همزمان، بهنفع حدود 2 میلیارد نفر مزرعهداری است که امرار معاش آنها از راه کشاورزی است. فعالیت زنبورها در واقع به تامین امنیت غذایی برای این جمعیت کثیر انسانی میانجامد.
در گزارشی که اخیرا منتشر شده، بر نقش تقویتکنندههای طبیعی نظامهای اکولوژیک و نقشی که آنها در تامین پایدار غذای جمعیت گسترده انسانی بازی میکنند تاکید دارد. متخصصان میگویند که استراتژیهای تامین امنیت غذایی در سرتاسر جهان، میتوانند از اصولی ساده به عنوان موارد قوام بخش، تبعیت کنند که یکی از آنها همان «گردهافشانی» است.
باربارا گمیل هرن، یکی از نویسندگان این گزارش که با فائو هم همکاری دارد میگوید: «پژوهشهای ما نشان میدهد که افزایش تنوع و چگالی موجودات گردهافشان، تاثیری مستقیم بر بازده زمین کشاورزی شما خواهند داشت و این یعنی باید اجازه دهید تعداد بیشتر و بیشتری زنبور و حشرات گردهافشان، وارد زمینهای شما بشوند.»
او ادامه میدهد: «و این نه تنها برای امنیت غذایی که برای محیطزیست هم مفید واقع خواهد شد. باید سعی کنیم در خود مزارع و اطراف آنها، زیستگاههایی برای زنبورها، پرندهها و سایر حشرات به وجود بیاوریم تا آنها بتوانند به شکل دورهیی از آنها استفاده کنند.»
باز هم پای «درحال توسعه»ها در میان است
گزارش فائو که در این نشریه چاپ شده مشتمل بر مطالعه بر 344 زمین کشاورزی در مناطق مختلفی از آفریقا، آسیا و امریکای لاتین است که میزان جذب زنبورها در طول فصل گلدهی در آنها، کمتر از زمینهای مشابه در دیگر نقاط جهان بوده است. در مقایسه زمینهای کشاورزی کوچکتر از 2 هکتاری که بازدهی پایینی داشتند، با زمینهایی در همین ابعاد که بازدهی آنها بالا بود، نتایج پژوهش بر آن بودند که میتوان با جذب جمعیت بیشتر «گردهافشانها» بازدهی محصول را بهطور متوسط حدود24درصد افزایش دارد. از جمله دیگر نتایج پژوهش هم این بود که هر چند وجود جمعیتهای بیشتر گردهافشانها در زمینهای بزرگتر هم میتواند به بهبود عملکرد و بازده تولیدات کشاورزی بینجامد، اما این تغییر چندان محسوس نیست. یکی از دلایل این حساسیت کمتر متغیرها در زمینهای بزرگتر البته میتواند این باشد که عملکرد زنبورها با بزرگتر شدن زمینها و افزایش مسافت تا آشیانه آنها کاهش مییابد، هر چند دادهها نشان میدهند که تنوع زنبورها و در اختیار داشتن تواناییهای متفاوت پروازی در آنها، میتواند موثر باشد. این در واقع بدان معناست که وجود زنبورها میتواند برای هر دو مورد زمینهای
کوچک و بزرگ مفید واقع شود.
تغییرات اقلیمی هم یکی دیگر از اصلیترین تهدیدات هستند. نادین آزو، هماهنگکننده پروژههای فائو در بخش تولید و محافظت کشاورزی که در پروژه هم همکاری داشته است میگوید: «زنبورها با دمای بالای هوا مشکل دارند.» او ادامه میدهد: «افزون بر این، در نقاط مختلف جهان، گلها در زمانهایی متفاوت با آنچه که در گذشته بوده است باز میشوند و در واقع زنبورها آنجا نیستند که بتوانند گردهافشانی کنند.» این گفته نشان میدهد که پیدا کردن راههایی برای آنکه بتوان بر جمعیت گردهافشانها در اطراف زمینهای کشاورزی افزود، موضوع مهمی است که باید حتماً به آن توجه شود.
چرا تا این حد نادیده مانده بودند؟
زنبورها، پرندگان و بسیاری از حشراتی که پرواز میکنند یا میتوانند از گلی به گل دیگر بپرند، برای قرنها به انسان کمک کردهاند تا بتواند غذایش را از طریق کشاورزی تامین کند و با این همه، این قهرمانان چندان شناخته شده نبودهاند.
زنبورهای مختلف ذائقههای متفاوتی دارند و بنابراین میتوانند نقش متفاوتی هم در افزایش بازده محصولات مختلف کشاورزی ایفا کنند. برای مثال، گونه خاصی از زنبورها هستند که نقش مهمی در به عمل آمدن گوجه فرنگی ایفا میکنند. اهمیت زنبورهای عسل هم از آنرو است که آنها در انتخاب گلها و گیاهان کمتر حساسیت به خرجی میدهند و به دلیل جمعیت انبوه ترشان، کار بیشتری هم از آنها برمیآید، هر چند زنبورهای وحشی، عملکرد پربازدهتری نسبت به زنبورهای عسل دارند. پژوهش فائو نشان میدهد که افزایش بازده محصول در زمینهای کوچک زراعی، با افزایش جمعیت زنبورها نسبت مستقیم دارد. این مساله میتواند پاسخی باشد به یکی از بزرگترین چالشها در کشاورزی امروز در جهان: چگونه میتوان به زمین داران کوچک کمک کرد تا بازده محصولاتشان را بالا ببرند بدون آنکه به محیطزیست آسیبی برسد. در این میان البته مشکلاتی هم وجود دارد: چطور میتوان زنبورها را به سمت مزارع کشاند؟ جذب کردن زنبورها به مزارع به آسانی کاشتن محصولات و انتظار برای برداشت آنها نیست.یکی از راهها این است که کندوهایی برای زنبورها ساخته شود و همزمان درختان و گیاهانی در اطراف زمین کاشته شود که در فصلهای مختلف سال گل میدهند. این اقدامات زنبورها را جذب میکند و باعث میشود آنها برای مدت طولانیتری در منطقه بمانند.
