فرصتها و تهدیدهای جاده ابریشم جدید
گروه راه و شهرسازی سارا جنگروی
چین احیای «جاده ابریشم جدید» را کلید زده است. کشوری که در زمانهای بسیار دور نیز مبدع جاده ابریشم بوده است، اما این موضوع به اندازهیی اهمیت دارد که کشورهای دیگر نمیتوانند با بیتفاوتی از کنار این پروژه بگذرند، ایران هم یکی از کشورهایی است که در مسیر راهگذر شرق به غرب قرار دارد و امکان اینکه یکی از گذرگاههای این مسیر باشد، وجود دارد. جاده اصلی ابریشم قدیم از چین آغاز میشده و بعد از گذر از ماوراءالنهر، سمرقند، بخارا و کاشغر به خراسان بزرگ شامل خراسان فعلی میرسیده، بعد از طی این مسیر به ری و از آنجا به کرمانشاه رهسپار میشده و درنهایت پس از گذر از خاک عراق و سوریه فعلی وارد شام میشده و از آنجا به کنار دریای مدیترانه میرسیده تا با توقف در کنار این دریا، کالاها با کشتی به ایتالیا که قلب اروپا بوده رهسپار شوند. این مسیر جاده اصلی ابریشم را شکل میداده است. البته کاروانها، بارها در زمانهایی از این مسیر انحراف پیدا میکردند که سبب شکلگیری مسیرهای فرعی شده بودند، بهعنوان مثال ترکیه و ارمنستان نیز شامل راههای فرعی بودند که از جاده ابریشم اصلی باستانی منشعب شده بودند. جاده ابریشم شبکهیی از مسیرهای فرعی و
به هم پیوسته بود که با اهداف تجاری و بازرگانی شکل گرفت که درنهایت تلاش داشت تا خاور و باختر و جنوب آسیا را به هم و به شمال آفریقا و خاور اروپا پیوند دهد. این راه از چین آغاز و تا اروپا ادامه داشت. موضوع راه ابریشم دریایی و زمینی قرن بیستویک برای رییسجمهوری چین، شی جین پینگ از اهمیت ویژهیی برخوردار است و رییسجمهوری چین در این مسیر بهدنبال محقق کردن آرزوهای دور و دراز و البته محتمل خویش برای گسترش ارتباط سرزمین اصلی چین بهویژه بخشهای غربی این کشور به اروپا است. ازسویی روسیه و امریکا نیز در این راهگذر بهدنبال منافع خود هستند و چین را تنها نخواهند گذاشت با این حال باید دید که آیا آرزوهای رییسجمهور چین برای کوتاه کردن مسیر ارتباطی با اروپا از مسیر ریلی به جای مسیر صرفا دریایی، با این شرایط محقق خواهد شد یا خیر.
سهمخواهی کشورها
مسعود دانشمند، رییس کانون انجمنهای حملونقل بینالمللی ایران در ارتباط با نقش ایران در جاده ابریشم به «تعادل» اینچنین میگوید: راهی از شرق به غرب در حال شکلگیری است که ایران نیز تمایل دارد این مسیر از راه خاورمیانه و ایران بگذرد. در حال حاضر، بحثهایی درخصوص جاده ابریشم جدید در «هنگکنگ» در حال شکلگیری است که توجه تمام کشورها را به خود معطوف کرده و این شرایط تا جایی در حال پیشروی است که اسراییل هم در این میان عنوان کرده که میخواهد بخشی از این «جاده ابریشم جدید» باشد. دانشمند ادامه میدهد: بنابراین زمانی که یک بحث اقتصادی مطرح میشود، هر کشوری سعی در گرفتن سهمی در این میان دارد، احیا جاده ابریشم یک کریدور حملونقلی را شکل میدهد و کشورهایی که در این مسیر هستند میتوانند کالا وارد و خارج کنند، وقتی که مبدا ما شرق چین و مقصد ما قلب اروپا که (ایتالیا) باشد، میتوانیم از آنجا به کشورهای دیگر همچون فرانسه و اسپانیا و رومانی و بلغارستان برویم، اصل موضوع در این میان، شرق چین تا وسط اروپاست.
بررسی مسیر دریایی ایران
رییس کانون انجمنهای حملونقل بینالمللی ایران درخصوص نقش ایران در احیای شقوق حملونقل اعم از دریایی و ریلی و جادهیی و هوایی در مسیر یادشده و بازگرداندن تعادل به منطقه ایران به «تعادل» میگوید: مورد اول بررسی جاده ابریشم از راه دریایی است، در واقع ایران در مسیر دریایی سهم عمدهیی ندارد، زمانهای قدیم که جاده ابریشم وجود داشت، کانال سوئز به معنای کنونی شکل نگرفته بود و چون این کانال نبود، کشتیها از چین میآمدند و بارشان را تا یک جایی در دریای سرخ یا انتهای خلیجفارس میآوردند و در آنجا به نقطه مدیترانه که لبنان کنونی است، میرساندند و از آنجا به ایتالیا میرفتند. یا اینکه به دریای سرخ میآمدند تا با عبور از بندر عقبه به مسیر اروپایی بروند، یا از مسیر اسکندریه به مصر، لیبی و بعد به اروپا میرفتند.
مسیر ریلی و هوایی ایران
مسیر ریلی و هوایی جاده ابریشم هم از قدیم وجود نداشته است، حال اگر بخواهیم جاده ابریشم را در 4حوزه دریایی، ریلی، جادهیی، هوایی بازسازی کنیم، باید یک کریدور حملونقلی را از شرق چین تا ایتالیا به وجود آوریم. در حال حاضر با اینکه ژئوپلیتیک و ساختار کشورها تغییر کرده است، باز هم بهراحتی این کریدور میتواند از شرق چین شروع شود و مسیر خراسانشمالی را طی کند و بعد از آن با عبور از قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان و بخشی از قزاقستان و سپس ترکمنستان یا افغانستان، از طریق ایران به سمت ترکیه و سوریه، دریای مدیترانه و بعد به ایتالیا برود. بازسازی این مسیر بسیار خوب و کاربردی است، ولی سوالی که در این میان شکل میگیرد این است که چه کسی حاضر است این سرمایهگذاری را برای ایجاد این مسیر انجام دهد؟
دانشمند بااشاره به برگزاری کنفرانس راه ابریشم در چین به مرکزیت هنککنگ، ادامه میدهد: این موضوع در آن کنفرانس بررسی خواهد شد که چگونه میتوان این مسیر را طراحی کرد و در این میان چه کشورهایی چه مسوولیتهایی را خواهند پذیرفت، دبیرخانه جاده ابریشمی جدید قرار است در کجا باشد؟ چه کسی قرار است مسوولیت دبیرخانه جدید را برعهده بگیرد تا بخواهد روابط بازرگانی و گمرکی و ترانزیتی را بین کشورهای مسیر جاده ابریشم هموار کند؟ یا به اصطلاح معاهدات لازم را بین کشورها به وجود بیاورد؟ این سوالات، سوالات مهمی است که در این کنفرانس مطرح خواهد شد. دانشمند با اضافه کردن این موضوع که راهآهن چین تلاش میکند تا جاده ابریشم ریلی از طریق قرقیزستان، قزاقستان، ترکمنستان و ایران به اروپا کشیده شود، ادامه میدهد: این مسیر از خاک کشورمان به ترکیه خواهد رفت و بعد از آن به اروپا خواهد رسید، اما سادهتر از راهآهن، مسیر هوایی است که بین کشورهای جاده ابریشم میتواند شکل بگیرد؛ درواقع مسیر هوایی به گفته کارشناسان بهمراتب مسیر راحتتر و شدنیتری خواهد بود که مسافر و بار قابلتوجهی هم در این مسیر میتوانند جابهجا شوند.
احیای جاده ابریشم در 4 حوزه
چندی پیش عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی در نشست مشترک فعالان اقتصادی ایران و ایتالیا در سخنانی به عزم ایران برای احیای جاده ابریشم در 4حوزه حمل و نقل اعم از هوایی، دریایی، ریلی و جادهیی اشاره کرد. وی با بیان اینکه در تمدن ایرانشهری بیش از ۴۰۰میلیون نفر حضور دارند، اظهار کرد: این تمدن از یمن تا آسیای میانه و از دریای مدیترانه تا شبه قاره را شامل میشود و به همین علت درصدد هستیم با توجه به پایمردی ایران و واقعبینی جهان به یک تعادل پایدار و مشارکت بلندمدت با سایر کشورهای جهان دست یابیم. لذا آنچه مورد نظر است صرفا انعقاد قراردادهای تجاری نیست بلکه به دنبال شرکای درازمدت برای توسعه منطقه و پایهگذاری یک نوع مشارکت منصفانه براساس منافع برد ـ برد هستیم. آخوندی تصریح کرد: خوشبختانه در این راستا زمینههای همکاری فراوانی با کشور ایتالیا وجود دارد و مذاکرات بسیار خوبی برای مشارکت و همکاری در این زمینه انجام شده است.
متفاوت بودن استانداردهای ریلی ایران
اما برای بررسی سخنان آخوندی با مرتضی باقری، دستیار ویژه وزیر راه و شهرسازی درخصوص طرح چین برای ایجاد جاده ابریشم جدید همچنین فعالیت ایران در مقابل شکلگیری این اتفاق بزرگ به گفتوگو نشستیم. باقری درخصوص جاده ابریشم جدید و نقش ایران در شکلگیری این طرح به روزنامه «تعادل» میگوید: جاده ابریشم فقط یک مسیر برای جابهجایی کالا نبوده بلکه نماد تمدن و فرهنگی با قدمتی کهن است. به همین دلیل است که شخص وزیر به دنبال احیای آن است. وی افزود: شبکه ریلی ایران برای داشتن یک حمل و نقل روان در تمامی کشورهای همسایه با مشکل روبهروست ازجمله عرض خط ریلی کشورمان با پاکستان و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز متفاوت است و برای ارتباط خطوط باید از تعویض بوژی استفاده کرد. تعویض بوژی نیز هزینهبر و زمانبر است در غرب کشور نیز جهت ارتباط با عراق، نیاز به ایجاد پلی در شطالعرب داریم.
ترکیه و عرض خط ریلی یکسان با ایران
باقری با اشاره به این موضوع که تنها کشوری که با ایران تفاوت عرض خط ریلی ندارد و میتوانیم قطارهایمان را در آن مسیر حرکت دهیم، کشور ترکیه است، میگوید: مشکلی که با ترکیهییها وجود دارد این است که قطارهای ما بعد از طی مسافتی در خاک ترکیه به دریاچه وان میرسند و جهت عبور از دریاچه باید فری بت استفاده شود که این مورد هم باز یک گلوگاه به شمار میآید، نتیجه آنکه ایران هیچگونه راه تنفس ریلی با کشورهای همسایه ندارد و تنها راه تنفس ریلی برای ما افغانستان است که ریلی نداشته و مذاکرات آنها با ایران دهها سال طول کشیده و هنوز پروژههای مورد نظر عملیاتی نشده است که اگر این اتفاق بیفتد میتوانیم جابهجایی روان بار و مسافر را بدون هر گونه گلوگاه و تعویض بوژی داشته باشیم. در چنین شرایطی جاده ابریشم نیز احیا خواهد شد.
سرمایهگذاری روی توقف هواپیماها
دستیار ویژه و مشاور وزیر میگوید: در شرایط پساتحریم و با تغییر شرایط سیاسی کشور در زمینه حمل و نقل هوایی بینالمللی شاهد عبور هواپیماهای بیشتری از آسمان ایران خواهیم بود زیرا هم امنیت قابل قبولی وجود دارد و هم به لحاظ مسافتهای کوتاهتر برای ارتباط مبدأ و مقصد و مصرف سوخت کمتر و مزایای دیگری که کشورمان دارد، فضای ایران و فرودگاههایش مناسبترین محل برای ترانزیت هواپیماها خواهد بود.
کریدورها باید دالان عبور کالا باشند
باقری با اشاره به موضوع «راه ابریشم جدید» در ایران میگوید: کریدورها تا زمانی که فقط یک نام باشند و صرفا روی نقشه باشند، اتفاق قابل توجهی رخ نخواهد داد، کریدورها باید مسیر و دالان عبور کالا و مسافر باشند، ایران باید در جهت ایجاد تسهیلات برای مشتری تلاش کند تا برای عبور دیگران از خاک ایران علاقهمندی و اطمینان به وجود آید و این باور تقویت شود که ایران مسیر مناسب و ایمنی است. ظرف سالهای گذشته بارها از کریدورهای مختلف شرق- غرب، شمال- جنوب، شمال غرب- جنوب غرب و شمال شرق- جنوب شرق یاد شده است ولی از میزان جابهجایی کالا در این مسیرها اطلاع درستی وجود ندارد. مشاور وزیر راه و شهرسازی در ارتباط با وظیفه ایران در ایجاد این راه ابریشم میگوید: در حقیقت باید در پی دالانی باشیم که در آن بار و مسافر جابهجا شود، باید سعی کنیم مسیر ریلی را در افغانستان با عرض خط 1435 تکمیل کنیم.
درحال حاضر 10سال است که مشغول ساخت این خط هستیم و با تدابیری که وزیر راه در 2سال اخیر اندیشیدهاند، مسیر ریلی خواف- هرات که شامل 4 قطعه است و 3 قطعه را ایرانیها و قطعه چهارم را افغانها میسازند درحال تکمیل است؛ بارها به دستور آقای وزیر از این پروژه بازدید کردهام؛ دو قطعه از این پروژه را شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور میسازد و مسوولیت ساخت قطعه سوم در خاک افغانستان را بخش برونمرزی وزارت راه و شهرسازی بر عهده دارد. بنابراین باید در ساخت پروژه خواف- هرات تسریع کنیم. البته افغانستان هم باید در ساخت قطعه چهارم جدی باشد و شروع کند. با توجه به اینکه ایران و چین دارای عرض خط 1435 هستند، تسریع در ساخت و توسعه خطوط ریلی افغانستان اولویت دارد و دستیابی به جاده ابریشم جدید را ممکن میکند.
توافق برای ایجاد عرض خط یکسان
اتفاق دیگری که درحال انجام است، رایزنی ایران و چین با کشورهای تاجیکستان و ازبکستان برای ایجاد مسیر ریلی با عرض خط 1435 است و ظاهرا توافقاتی در این خصوص صورت گرفته است. اگر این اتفاق رخ دهد، مسیر جاده ابریشم جدید از چین به این دو کشور سپس افغانستان و ایران خواهد رسید و شرکت راهآهن جمهوری اسلامی ایران نیز پیگیر این موضوع است. باقری بار دیگر تاکید کرد که ایجاد کریدورهای حمل بار و کالا علاوه بر مزایای سودآوری و اقتصادی در درازمدت موجب تامین امنیت کشورهای منطقه خواهد شد.
