تونلهاي غيرمجاز زير بازار تهران
بازار بزرگ تهران، با بيش از ۱۱ هزار واحد تجاري و روزانه حدود ۵ تا ۶ هزار مراجعهكننده، به عنوان قلب اقتصادي پايتخت، اين روزها با بحراني خاموش اما جدي روبروست؛ بحراني كه نه در مغازهها، بلكه در لايههاي زيرين زمين شكل گرفته است.
بازار بزرگ تهران، با بيش از ۱۱ هزار واحد تجاري و روزانه حدود ۵ تا ۶ هزار مراجعهكننده، به عنوان قلب اقتصادي پايتخت، اين روزها با بحراني خاموش اما جدي روبروست؛ بحراني كه نه در مغازهها، بلكه در لايههاي زيرين زمين شكل گرفته است. بررسيهاي فني نشان ميدهد كه حفاريهاي غيرمجاز، ايجاد تونل و خالي كردن شالودهها و پي ساختمانها در سراهاي آزادي، نادري و زيبا، شرايطي ايجاد كرده كه احتمال فروريزش موضعي و حتي كلي در اين مجموعه بسيار بالاست. شهردار منطقه ۱۲ تهران، محمد آييني، در بازديد مشترك با نمايندگان دادستاني، سازمان مديريت بحران و آتشنشاني، وضعيت بحراني اين سراها را تشريح كرد و گفت: اين سرا قبل از انقلاب ساخته شده و بعد از انقلاب به عنوان سراي آزادي شناخته ميشود كه در تركيب با چند سراي ديگر از جمله سراي زيبا و سراي نادر، يك مجموعه بزرگ و بههمپيوسته را تشكيل ميدهند كه در صنف پارچه فعاليت دارند. از منظر آماري، اين مجموعه شامل حدود هزار باب مغازه است كه هر كدام بهطور متوسط سه نفر كارمند و كارگر دارند؛ يعني روزانه حدود ۳ هزار نفر در اين سراها مشغول فعاليت هستند و با احتساب مراجعهكنندگان، تعداد افراد حاضر در اين محدوده به حدود ۸ تا ۹ هزار نفر ميرسد.
اين حجم جمعيت در سازهاي كه بر اساس گزارش كارشناسان مركز تحقيقات وزارت راه، مسكن و شهرسازي تحت تأثير «پيخواري» و زاغهكني قرار گرفته و تغييرشكلها و ناهمگنيهاي جدي در آن ايجاد شده، ريسك وقوع حادثه را بهشدت افزايش ميدهد.
به گفته كارشناسان، حفاريهاي غيرمجاز به ايجاد طبقات زيرزمين جديد و تخريب شالودههاي اصلي منجر شده است؛ اقدامي كه مقاومت سازه را كاهش داده و سقفها و ستونها را در معرض خمش و فروپاشي قرار داده است. اين وضعيت، در كنار جمعيت بالا و فعاليتهاي اقتصادي روزانه، ميتواند بازار را به كانون يك فاجعه انساني و اقتصادي تبديل كند. شهردار منطقه ۱۲ توضيح داد كه تخلف در ماههاي ابتدايي حضور خود در شهرداري شناسايي شده است و افزود: با تلاش همكاران ما در شهرداري ناحيه ۳، يك تخلف بزرگ شناسايي شد. اين تخلف مربوط به حفاري بدون مجوز و به نوعي خالي كردن زير اين پاساژ بود كه مشاهده شد. او همچنين اظهار كرد كه از فروردينماه امسال تاكنون چندين بازديد با حضور نمايندگان دادستاني انجام شده است و اين موضوع بهصورت مستمر پيگيري ميشود. مجموعه مالكين يا افرادي كه مدعي مالكيت اين پاساژ هستند، بايد مشاور بگيرند و نظر فني بدهند كه اين بنا با اتفاقاتي كه در آن رخ داده، استحكام لازم را دارد يا خير؟ با اين حال، اين اقدام انجام نشد و ما ناچار شديم رأساً وارد عمل شويم. او همچنين تاكيد كرد كه مركز تحقيقات وزارت راه، مسكن و شهرسازي براي بررسي وضعيت سازهاي دعوت شد و نتايج آن نشان داد كه اقدامات عاجل براي نوسازي و ايمنسازي لازم است.
هشدار فني؛ سازهاي در آستانه فروريزش
كامران عبدولي، معاون پيشگيري سازمان آتشنشاني تهران، در اين بازديد وضعيت فني سراها را بسيار بحراني خواند و گفت: اين حفاريها بهطور كامل بحث سازهاي ساختمان را تحت تأثير قرار داده و حتي مركز تحقيقات وزارت راه و شهرسازي نيز اعلام كرده كه سازه كاملاً ناپايدار شده است. او افزود: در مجموع هيچگونه تمهيدات ايمني مرتبط با آتشنشاني در اين مجموعه ديده نشده است. با توجه به حضور روزانه حدود ۵ تا ۶ هزار نفر مراجعهكننده و حدود ۳ هزار نفر كارمند و كارگر، اگر اتفاقي رخ دهد، با يك فاجعه روبرو خواهيم شد. احمدي، از كارشناسان مركز تحقيقات وزارت راه، مسكن و شهرسازي، وضعيت سازهاي سراها بهويژه سراي آزادي، نادري و زيبا را بسيار خطرناك خواند و توضيح داد: در اين اقدامات، زيرزمين دوم از طريق تونلكني ايجاد شده و شالودههاي ساختمانهاي پيراموني و زيرين خالي شدهاند. در نتيجه، تغييرشكلهاي بسيار زياد و ناهمگني در سازه به وجود آمده است. با توجه به اين شرايط، احتمال فروريزش موضعي و در نهايت فروريزش كلي بسيار بالا است و لازم است اقدامات فوري انجام شود.
بحران ايمني؛ تهديد جان هزاران نفر
علي نصيري، رييس سازمان مديريت بحران شهر تهران، با اشاره به اهميت ايمني اين بازار گفت: يكي از نقاطي كه بر اساس آييننامه ۲۸۰۰ از اهميت زياد و بسيار زياد برخوردار است، بازار تهران است؛ هم به دليل جايگاه اقتصادي آن و هم به دليل تردد جمعيت انبوه. متأسفانه بازار تهران به لحاظ ايمني و امنيت، پيچيدگيهاي زيادي دارد.
او به پديدههاي «جرزخواري» و «پيخواري» اشاره كرد و گفت: افراد سودجويي وارد اين فضا شدهاند كه حتي مالكين و كسبه نيز با آنها مشكل دارند و ممكن است مالك اصلي ملك نيز از اين اقدامات بياطلاع باشد. نصيري تاكيد كرد كه در طبقه زيرين، اقدام به حفاري غيرمجاز و ايجاد يك طبقه جديد شده است كه نه امكان فني دارد و نه مقاومت لازم را دارد. او گفت: اين اقدامات در حالي انجام شده كه روزانه حدود ۵ هزار نفر در اين محل تردد دارند و سقفها در آستانه فروريزش قرار دارند. او همچنين افزود كه سازمان مديريت بحران و سازمان آتشنشاني تلاش ميكنند به سمت ايمني جامع و يكپارچه با اولويت ساختمانهاي مهم و بلندمرتبه حركت كنند و اين موضوع جزو اولويتهاي اصلي مديريت شهري است.
ورود دادستاني و اقدامات فوري
وليالله مهبودي، معاون دادستان تهران، در بازديد از بازار بزرگ، بر توقف فوري ساخت و سازهاي غيرمجاز تأكيد كرد و گفت: دستور پلمب قسمتهاي غيرمجاز به دليل رعايت مسائل ايمني و حفظ جان شهروندان صادر شده است و اجازه ورود به اين بخشها داده نميشود.
او همچنين اعلام كرد كه ساماندهي بازار به صورت فازبندي انجام خواهد شد تا كسبوكارها دچار ضرر نشوند و درآمد كسبه حفظ شود. مهبودي افزود: تمامي نهادها و ارگانهاي مسوول بايد به سرعت پاسخ استعلامها را ارايه دهند تا روند اقدامات به طول نيانجامد و ناامني ادامه پيدا نكند. كارشناسان ميراث فرهنگي بايد سريعاً نظرات خود را ارايه كنند، مشروط بر اينكه ايمني سازه رعايت شود.
تجربه كسبه تهديد عملي براي جان و درآمد
يكي از كسبه سراها، آقاي فيلي، توضيح داد كه تخلفات زيرزميني چگونه جان و منافع مردم را تهديد كرده است: اين حفاريها كه باعث ايجاد خطر جاني و از بين رفتن منافع كسبه شده، توسط عناصري انجام شده كه خود را مالك معرفي ميكنند و با ادعاهاي واهي دست به تخلف زدهاند.
او افزود: وسعت اين اقدامات بسيار زياد است؛ حدود ۵ هزار فضا و نزديك به ۱۲ در خروجي وجود دارد كه امكان پنهانكردن عمليات ساختماني را فراهم كرده است. انبارها از زير خالي شدهاند و افراد حاضر در محل متوجه اين موضوع نميشوند.
فيلي با هشدار نسبت به وقوع فاجعه گفت: خواسته مردم اين است كه هم دستگاه قضايي با متخلفان برخورد جدي داشته باشد و هم شهرداري براي حفظ منافع مردم و شهر كمك كند تا خود كسبه بتوانند نسبت به بازسازي املاكشان اقدام كنند و هزينههاي بازسازي را تأمين كنند، به گونهاي كه هم منافع مالي مردم حفظ شود و هم جان آنها.
او افزود: ما نه درخواست بودجه داريم و نه انتظار كمك مالي؛ خود كسبه تأمين هزينهها را بر عهده ميگيرند و هم حقوق مردم و هم حقوق مالكيني كه مقصر نيستند، حفظ خواهد شد.
تحليل و راهكار؛ ضرورت اقدام فوري
تحليل كارشناسان نشان ميدهد كه اقدامات غيرمجاز مانند تونلكني و خالي كردن پي ساختمانها، نه تنها ساختار بازار را تحت تاثير قرار داده بلكه ايمني هزاران نفر را تهديد ميكند. ايجاد فضاهاي جديد زيرزميني بدون رعايت اصول سازهاي، بهويژه در سازههاي قديمي، ميتواند منجر به فروريزش موضعي يا حتي كلي شود. ميانبريهاي قانوني و هماهنگي ميان شهرداري، قوه قضاييه و بازاريان براي بازسازي و ايمنسازي، تنها راه جلوگيري از فاجعه است. همانطور كه آقاي فيلي تاكيد كرد، هزينه بازسازي توسط خود كسبه تأمين خواهد شد، اما هماهنگي سريع و قاطع ميان نهادهاي مسوول، براي جلوگيري از خسارت جاني و مالي ضروري است. آنچه اكنون در سراهاي آزادي، نادري و زيبا رخ ميدهد، زنگ خطري جدي براي كل بازار بزرگ تهران است. حفاريهاي غيرمجاز و تخريب شالودهها، جان هزاران نفر كارگر، كسبه و بازديدكننده روزانه بازار را تهديد ميكند. دستگاههاي قضايي و شهرداري با اقدامات فوري و پلمب مناطق ناايمن، تلاش ميكنند تا از وقوع فاجعه جلوگيري كنند، اما استمرار اين هماهنگي و همكاري ميان همه ارگانها، تنها راه نجات بازار از يك بحران بالقوه است.
بازار بزرگ تهران، با تاريخي چندصدساله، اكنون در آستانه يك چالش بيسابقه قرار گرفته است؛ چالشي كه نه تنها ميراث فرهنگي و اقتصادي، بلكه جان مردم را هدف گرفته و نيازمند اقدام سريع، دقيق و هماهنگ است.
