چگونه پتروشيميها به موتور پنهان اقتصاد تبديل شد؟
صنعت پتروشيمي ايران در سالهاي اخير به يكي از ستونهاي حياتي اقتصاد غيرنفتي كشور تبديل شده است. اين بخش، كه بهواسطه افزايش ظرفيت توليد، تكميل زنجيره ارزش و توسعه صادرات توانسته سهم بزرگي از درآمدهاي ارزي را به خود اختصاص دهد، با اجراي برنامه هفتم توسعه وارد مرحلهاي تازه از تحول شده است. در اين مسير، پروژههاي بزرگ براي جمعآوري گازهاي مشعل و افزايش توليد، به عنوان دو محور اساسي توسعه تعريف شدهاند كه ميتوانند پتروشيمي را به جايگاه استراتژيكتري در نقشه انرژي جهان برسانند.
گلناز پرتوي مهر |
صنعت پتروشيمي ايران در سالهاي اخير به يكي از ستونهاي حياتي اقتصاد غيرنفتي كشور تبديل شده است. اين بخش، كه بهواسطه افزايش ظرفيت توليد، تكميل زنجيره ارزش و توسعه صادرات توانسته سهم بزرگي از درآمدهاي ارزي را به خود اختصاص دهد، با اجراي برنامه هفتم توسعه وارد مرحلهاي تازه از تحول شده است. در اين مسير، پروژههاي بزرگ براي جمعآوري گازهاي مشعل و افزايش توليد، به عنوان دو محور اساسي توسعه تعريف شدهاند كه ميتوانند پتروشيمي را به جايگاه استراتژيكتري در نقشه انرژي جهان برسانند.
برنامه هفتم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران چشماندازي بلندمدت براي رشد صنايع كليدي كشور ترسيم كرده است كه صنعت پتروشيمي نيز در مركز آن قرار دارد. اين برنامه در قالب اهداف كمي و كيفي، به توسعه و تكميل زنجيره ارزش محصولات پتروشيمي، افزايش ظرفيت توليد و تقويت نقش اين صنعت در اقتصاد ملي تأكيد دارد. طبق نقشه راه تدوينشده، هدفگذاري شده است كه ظرفيت توليد محصولات پتروشيمي ايران تا پايان برنامه به حدود ۱۳۱.۵ ميليون تن در سال برسد؛ رشدي كه هم در بُعد توليد و هم در بُعد صادرات اهميت دارد.
در همين راستا شركتهاي پتروشيمي بزرگ كشور با اجراي پروژههاي متعدد توسعهاي، زنجيره ارزش توليد را تكميل ميكنند؛ از توليد خوراك اوليه تا محصولات نهايي با ارزش افزوده بالا. تكميل اين زنجيره، در كنار افزايش ظرفيت توليد محصولات پاييندستي مانند پروپيلن، متانول، اتيلن و آروماتيكها، به كاهش خامفروشي و افزايش ارزش افزوده كمك ميكند و زمينه را براي توسعه صنايع تكميلي در داخل فراهم ميآورد.
آمارهاي رسمي نشان ميدهد كه صنايع پتروشيمي ايران در مسير رشد قرار دارد و ظرفيت توليد اين صنعت در سالهاي اخير افزايش يافته است. بنا بر اعلام شركت ملي صنايع پتروشيمي، در چند پروژه كليدي، بخش توليد تقويت شده و چندين واحد جديد در مراحل پاياني راهاندازي قرار دارند. افزون بر اين، پروژههايي كه قرار است در سالهاي آتي تكميل شوند، ظرفيت توليد را بهطور قابلتوجهي افزايش خواهند داد و به تحقق اهداف برنامه هفتم كمك ميكنند. اين افزايش ظرفيت توليد نهفقط به ايجاد فرصتهاي اشتغال و توسعه فناوري كمك ميكند، بلكه سهم ايران در بازار منطقهاي و جهاني محصولات پتروشيمي را نيز تقويت ميكند.
صنعت پتروشيمي ايران اكنون حدود ۲.۷ درصد از ظرفيت جهاني و حدود ۳۰ درصد از ظرفيت منطقه خاورميانه را بهخود اختصاص داده و اين جايگاه ميتواند با تكميل پروژهها و جذب سرمايهگذاريهاي كلان ارتقا يابد. بخش مهمي از اين رشد، از حوزه صادرات ناشي ميشود. دادههاي رسمي نشان ميدهد كه در سالهاي اخير، صادرات پتروشيمي ايران چندين ميليارد دلار ارزش داشته و مهمترين منبع ارزآوري غيرنفتي كشور به شمار ميرود. در نه ماه ابتدايي سال گذشته، پتروشيمي ايران حدود ۱۰ ميليارد دلار صادرات داشته كه انتظار ميرود اين رقم تا پايان سال افزايش يابد.
اين درآمد ارزي نهفقط به تقويت بودجه ملي كمك ميكند، بلكه نشاندهنده توان رقابتي محصولات پتروشيمي ايران در بازارهاي منطقهاي و فرامنطقهاي است. محصولات پتروشيمي ايران به كشورهاي همسايه و همچنين به بازارهاي بينالمللي صادر ميشود و اين جايگاه باعث شده صنعت پتروشيمي يكي از بخشهاي كليدي در استراتژي توسعه صادرات غيرنفتي باشد.
يكي از چالشهاي طولانيمدت در صنايع نفت و گاز ايران، گازهاي مشعل است؛ گازهايي كه به جاي استفاده به عنوان خوراك در بخش پتروشيمي، در مشعلها سوزانده ميشدند. اين مساله نهفقط باعث هدررفت منابع انرژي ميشود، بلكه پيامدهاي زيستمحيطي قابلتوجهي نيز دارد. اما در سالهاي اخير اين موضوع به يكي از اولويتهاي راهبردي صنعت انرژي كشور تبديل شده و پروژههايي براي جمعآوري و بهرهبرداري از اين گازها اجرا شده است.
بهموازات اين پروژه، امضاي قراردادهاي متعدد با بخش خصوصي براي سرعتبخشي به جمعآوري گازهاي مشعل نشاندهنده اهتمام جدي صنعت نفت و پتروشيمي در اين حوزه است. اين قراردادها علاوه بر كاهش آلودگي و جلوگيري از هدررفت انرژي، ميتوانند منابع جديدي از خوراك براي پتروشيمي ايجاد كنند و به تعادل عرضه و تقاضا در اين صنعت كمك كنند.
با دستور رييسجمهوري و پيگيري وزارت نفت، كارگروه ويژهاي براي شتابدادن به پروژههاي جمعآوري گازهاي مشعل تشكيل شده است. هدف اين كارگروه، تحقق برنامه هفتم توسعه و جمعآوري بيش از ۴۰ ميليون مترمكعب گاز مشعل تا پايان سال ۱۴۰۶ است. اين اقدامات نشان ميدهد كه مقامات ارشد كشور به اهميت بهرهوري انرژي و استفاده از منابع غيربازگشتي براي تقويت صنعت پتروشيمي واقف هستند. تحقق اين اهداف ميتواند ضمن حفاظت از محيطزيست، سهم خوراك تأمينشده براي صنايع پتروشيمي را افزايش داده و هزينههاي توليد را كاهش دهد.
با وجود دستاوردهاي قابلتوجه، چالشهايي نيز در پيش روي صنعت پتروشيمي قرار دارد. وابستگي به فناوريهاي پيشرفته و نياز به جذب سرمايهگذاري خارجي، بهدليل محدوديتهاي بينالمللي، همچنان يكي از موانع اصلي توسعه است. همچنين ناهماهنگيهاي موجود در زنجيره تأمين گاز و خوراك پتروشيمي، يكي از مشكلاتي است كه بايد با همكاري دولت و بخش خصوصي حل شود تا ظرفيت واقعي توليد اين صنعت بهطور كامل فعال شود.
در مجموع، صنعت پتروشيمي ايران با اتكا به برنامه هفتم توسعه، افزايش ظرفيت توليد، توسعه زنجيره ارزش و تلاش جدي براي جمعآوري گازهاي مشعل، در مسير تبديلشدن به ستون مهم اقتصاد غيرنفتي كشور قرار گرفته است. اين صنعت نهفقط سهم بزرگي در صادرات و ارزآوري دارد، بلكه بهواسطه پروژههاي نوآورانه و رويكردهاي زيستمحور، ميتواند نقش مهمي در اقتصاد پايدار ايفا كند. امروز پتروشيمي ايران تنها يك صنعت نيست؛ يك موتور بيصدا اما قدرتمند براي حركت آينده اقتصاد كشور است.
