تهران در خط هشدار: بيش از ۱۰ هزار ساختمان نيازمند ايمني بيشتر
بيش از ۱۰ هزار ساختمان در تهران ناايمن شناسايي شدهاند؛ آماري كه نشان ميدهد بخش قابل توجهي از زيرساختهاي پايتخت توان مقاومت در برابر زلزلههاي احتمالي را ندارند.
بيش از ۱۰ هزار ساختمان در تهران ناايمن شناسايي شدهاند؛ آماري كه نشان ميدهد بخش قابل توجهي از زيرساختهاي پايتخت توان مقاومت در برابر زلزلههاي احتمالي را ندارند. غزال راهب، رييس مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي، با تأكيد بر اين يافته گفت: تاكنون با همكاري سازمان مديريت بحران شهرداري تهران، حدود ۱۰ هزار ساختمان ناايمن شناسايي شده است. اين رقم چشمگير، فراتر از يك هشدار ساده است و نمايانگر آسيبپذيري جدي شهري است كه جمعيت فشرده و بافت ساختماني پرتنشي دارد. اگر سياستگذاري و اقدامات اصلاحي به سرعت اجرا نشود، تهران در مواجهه با حوادث طبيعي ميتواند با خسارات جاني و مالي گستردهاي روبرو شود و ضرورت برنامهريزي فوري براي مقاومسازي و بازسازي سازهها را بهشدت برجسته ميكند. راهب اضافه كرد: از ۱۰ هزار و ۶۰۰ ساختمان بازديد شده، بيش از ۹ هزار و ۱۰۰ ساختمان از اين مجموعه استخراج شده و از اين ميزان، حدود ۱۷ درصد از جمله ساختمانهاي ناايمن با خطر خيلي زياد هستند. اين يعني بيش از ۱۵۰۰ ساختمان در تهران در دسته «بسيار پرخطر» قرار دارند؛ ساختمانهايي كه در يك شهر زلزلهخيز ميتوانند به كانونهاي فاجعه بدل شوند. چنين آماري نشان ميدهد كه تهران تنها مشكل چند برج بلندمرتبه يا چند واحد فرسوده قديمي را ندارد، بلكه با مسالهاي ساختاري روبروست كه نيازمند برنامه منسجم، اراده مديريتي و اجراي بيوقفه قوانين است.
حريم گسل؛ مرزي كه دير جدي گرفته شد
رييس مركز تحقيقات راه و مسكن به يكي از مهمترين مقررات ايمني ساختمانها اشاره كرد: ممنوعيت ساختوساز در حريم گسلها. او تأكيد كرد: احداث ساختمانهاي بلندمرتبه بر روي حرايم گسل ممنوع است و مركز براي بسياري از پروژهها ساختوسازها را ممنوع اعلام كرده است. اين ممنوعيت، يك اصل بنيادين در مهندسي زلزله است، زيرا حتي مقاومترين سازهها در برابر جابهجايي مستقيم گسل توان مقاومت ندارند. با اين حال، سالها در تهران ساخت برجها و هتلها در مناطقي انجام شده كه دقيقاً روي يا كنار گسلهاي فعال قرار داشتهاند.
تهران بر شبكهاي از گسلهاي بزرگ و كوچك قرار دارد؛ از گسل شمال تهران و شرق گرفته تا گسل ري. بخش قابلتوجهي از مناطق شمالي شهر، از نياوران و تجريش تا زعفرانيه و ولنجك، در فاصله خطرناك نسبت به اين گسلها قرار دارند. اما سود اقتصادي، كاهش نظارت، و فشار تقاضا باعث شد كه در دهههاي گذشته، مرزهاي اين محدوده خطرناك چندان جدي گرفته نشود. اكنون، با افزايش حساسيت افكار عمومي و ارتقاي استانداردهاي فني، اينبار نهادهاي حاكميتي و تخصصي ايستادهاند تا مانع تكرار تجربههاي مشابه پلاسكو و ساير حوادث ناگوار شوند .
چگونه هتل ۳۰ طبقه ولنجك مجوز گرفت؟
حالا سوالي كه مطرح ميشود اين است كه با وجود ممنوعيت ساختوساز بلندمرتبه در حريم گسل كه از سالهاي ۹۸ و ۹۹ ابلاغ شده، چگونه هتل ولنجك مجوز ساخت ۳۰ طبقه دريافت كرده است؟ راهب در اين باره گفت: احداث هتل ولنجك متوقف شده است و تنها ميتواند هتل ۱۱ طبقه روي زمين بسازد. اين جمله بهمعناي توقف رسمي يكي از بزرگترين پروژههاي تجاري-گردشگري تهران است. رييس مركز تحقيقات راه و مسكن اضافه كرد: اين پروژه تأييديه كميسيون ماده ۵ شهرداري را دريافت كرده بود اما با همين دستورالعمل ممنوعيت ساخت در مجاورت گسلها، ادامه ساختوساز اين پروژه متوقف شد. به بيان ديگر، اگرچه هتل ولنجك در گذشته و بر اساس مقررات قديمي تاييديه دريافت كرده بود، اما با ابلاغ سياستهاي جديد، سازنده مجبور به پذيرش محدوديتهاي تازه شده و امكان ادامه ساخت ۳۰ طبقه را از دست داده است. اكنون اين پروژه فقط مجاز به ساخت ۱۱ طبقه است؛ رقمي كه از نظر مهندسي زلزله و ريسك منطقه قابلقبولتر به شمار ميرود.
پيامدهاي توقف يك پروژه بزرگ
توقف ساخت هتل ولنجك تنها يك تصميم اجرايي نيست، بلكه پيامدهاي گستردهتري براي مديريت شهري تهران دارد. نخست اينكه اين اقدام نشان ميدهد مقررات جديد ايمني، حتي بر پروژههايي كه پيشتر مجوز گرفتهاند، اولويت دارد. اين تغيير رويكرد، نقطه عطفي در سياستگذاري شهري بهحساب ميآيد و ميتواند مبناي بازنگري در بسياري از مجوزهاي صادره در سالهاي قبل باشد. از سوي ديگر، اين توقف نشان ميدهد كه سياستهاي ساختوساز در حريم گسلها از اين پس سختگيرانهتر اجرا خواهند شد. ممكن است پروژههاي مشابه در مناطق ديگر تهران نيز در آينده با محدوديت يا توقف مواجه شوند. اين موضوع به معناي آن است كه سازندگان و سرمايهگذاران بايد در انتخاب زمين، ارتفاع و طراحي پروژهها بهطور جدي مقررات ايمني را لحاظ كنند؛ مقرراتي كه در غير اين صورت ميتواند يك پروژه چند هزار ميلياردي را از حركت بازدارد. در بعد ايمني عمومي نيز اين تصميم اهميت دارد. ساخت يك سازه ۳۰ طبقه در منطقهاي كه احتمال فعالشدن گسل وجود دارد، ميتواند در هنگام وقوع زلزله يك بحران ثانويه بزرگ ايجاد كند. كاهش ارتفاع به ۱۱ طبقه، بهطور محسوسي خطر را كم ميكند و تراكم جمعيتي و كاربري ساختمان را در چارچوب قابلقبولتري قرار ميدهد.
ولنجك؛ زيبايي روي گسلي خاموش
يكي از دلايل حساسيت شديد افكار عمومي نسبت به پروژه ولنجك، موقعيت جغرافيايي اين منطقه است. ولنجك و ساير محلههاي دامنه شمال تهران به عنوان مناطق لوكس و جذاب شناخته ميشوند؛ مناطق پرتقاضا براي ساخت هتلها، برجهاي مسكوني و مراكز تجاري. اما اين زيبايي و ارزش اقتصادي، روي كمربندي لرزان از گسلهاي فعال بنا شده است. هرچند زندگي روزمره در اين مناطق عادي جريان دارد، اما مطالعات زمينشناسي همواره تاكيد داشتهاند كه در صورت حركت گسل، اين مناطق در معرض شديدترين اثرات زلزله خواهند بود. پروژه هتل ولنجك، به دليل ارتفاع زياد و نزديكي به گسل، نماد نوعي «دوگانگي توسعه» بود؛ توسعهاي كه بهظاهر جذاب است اما اگر اصول علمي ناديده گرفته شود، ميتواند به تهديدي واقعي تبديل شود. توقف اين پروژه، شايد يكي از نخستين نشانههاي آن باشد كه مديريت شهري تصميم گرفته ميان توسعه و ايمني، راهي متعادلتر انتخاب كند.
شهر آماده نيست
در ميان تمام بحثهاي مربوط به هتل ولنجك، شايد مهمترين نكته همان آمار اعلامشده درباره ۱۰ هزار ساختمان ناايمن باشد. اين آمار نشان ميدهد كه مساله اصلي تهران يك برج ۳۰ طبقه نيست، بلكه شبكهاي عظيم از ساختمانهاست كه يا فرسودهاند، يا بدون رعايت استانداردهاي مهندسي ساخته شدهاند، يا سالها بدون نظارت كافي اصلاح و نگهداري شدهاند. شناسايي اين ساختمانها تنها قدم نخست است. گامهاي بعدي، از اطلاعرساني به مالكان و الزام به مقاومسازي تا برنامهريزي براي نوسازي بايد با جديت دنبال شود. تجربه زلزلههاي گذشته در ايران و جهان نشان داده كه بيتوجهي به سازههاي ناايمن، حتي اگر فقط چند درصد از كل ساختمانها باشند، ميتواند به فاجعهاي بزرگ تبديل شود.
توقف ساخت هتل ۳۰ طبقه ولنجك را ميتوان ورق تازهاي در مديريت ايمني شهري تهران دانست. اين تصميم نشان ميدهد كه مقررات ايمني ساختمان، حتي بر پروژههاي پرهزينه و داراي مجوز نيز برتري دارد. همچنين آمار شناسايي ۱۰ هزار ساختمان ناايمن بار ديگر اهميت توجه به اصول مهندسي و برنامهريزي دقيق در برابر خطر زلزله را يادآوري ميكند. اگر اين روند ادامه يابد، تهران ميتواند گامي بلند به سمت شهري ايمنتر بردارد. اما اگر اين تصميم تنها يك واكنش مقطعي باشد، خطر همچنان پايتخت را تهديد خواهد كرد. اكنون زمان آن رسيده است كه ميان توسعه شهري و ايمني، تعادلي واقعي برقرار شود؛ تعادلي كه توقف هتل ولنجك ميتواند اولين نشانه آن باشد.
