سيمكارتهاي سفيد؛ نماد آشكار اينترنت طبقاتي
در حالي كه ميليونها كاربر ايراني براي دسترسي به سادهترين خدمات آنلاين ناچارند هزينههاي سنگين فيلترشكن و اينترنت كند را تحمل كنند، وجود «سيمكارتهاي سفيد» پرده از تبعيضي برداشته كه حالا نهتنها در افكار عمومي، بلكه در بالاترين سطوح حاكميت نيز بحثبرانگيز شده است.
در حالي كه ميليونها كاربر ايراني براي دسترسي به سادهترين خدمات آنلاين ناچارند هزينههاي سنگين فيلترشكن و اينترنت كند را تحمل كنند، وجود «سيمكارتهاي سفيد» پرده از تبعيضي برداشته كه حالا نهتنها در افكار عمومي، بلكه در بالاترين سطوح حاكميت نيز بحثبرانگيز شده است. اعتراف رسمي وزير ارتباطات و واكنش رييسجمهور نشان ميدهد اينترنت طبقاتي ديگر يك شايعه نيست؛ واقعيتي است كه سالها زير سايه سياستهاي محدودسازي رشد كرده است.در روزهايي كه مردم عادي براي باز كردن يك سايت ساده با فيلترشكنهاي پرهزينه و كند دستوپنجه نرم ميكنند، عدهاي با سيمكارتهاي «سفيد» (بدون هيچ فيلترينگي) بهراحتي در همان شبكهاي كه براي ديگران پر از ديوار است، گشتوگذار ميكنند. اين سيمكارتها كه دسترسي كامل به اينترنت جهاني را بدون نياز به VPN فراهم ميكنند، مدتهاست موضوع بحث داغ شبكههاي اجتماعي و رسانههاي مستقل شدهاند. اما حالا ماجرا از حد شايعه گذشته و به سطح عاليترين نهادهاي حكومتي رسيده است. در اين ميان روز گذشته خبري منتشر شد مبني بر اينكه ستار هاشمي، وزير ارتباطات دولت چهاردهم، در نامهاي رسمي خطاب به دبير شوراي عالي فضاي مجازي خواسته كه «گزارشي شفاف درباره سيمكارتهاي سفيد به مردم ارايه شود». او در همين نامه، ريشه اين پديده را «سياستهاي مسدودسازي در سالهاي گذشته» دانسته؛ جملهاي كه بهنوعي اعتراف ضمني به شكست سياست فيلترينگ گسترده است. در اين نامه آمده است: «با عنايت به محوريت آن شورا در سياستگذاريهاي كلان فضاي مجازي كشور و با توجه به دستور صريح رييسجمهور محترم در خصوص دسترسيهاي موسوم به «سيمكارت سفيد» كه معلول سياستهاي مسدودسازي در سالهاي گذشته بود و نزد افكار عمومي بازتاب منفي داشته، شايسته است دستور فرماييد موضوع با قيد فوريت در دستور كار قرار گرفته و گزارش آن به استحضار مردم شريف ايران رسانده شود.» وقتي دسترسي عموم مردم محدود ميشود، طبيعتاً عدهاي به دنبال راههاي دور زدن محدوديتها ميروند و سيمكارت سفيد يكي از نتايج همان سياستهاي پيشين است. نامه، اولينبار توسط روزنامه شرق منتشر شد و بلافاصله در شبكههاي اجتماعي وايرال شد. كاربراني كه سالهاست با سرعت پايين و قطعيهاي مكرر اينترنت دستوپنجه نرم ميكنند، اين نامه را نشانهاي از وجود تبعيض سيستماتيك در دسترسي به اينترنت دانستند .
واكنش تند پزشكيان:
«سفيدها را هم سياه كنيم»
پيش از انتشار اين نامه، مسعود پزشكيان، رييسجمهور ايران، در مراسم روز دانشجو در دانشگاه تهران سخنراني كرد. او كه پيشتر وعده داده بود «فيلترينگ را حل كند»، در پاسخ به انتقاد دانشجويان از سيمكارتهاي سفيد گفت: «دستور دادهايم آنهايي كه سفيد هستند را هم سياه كنند تا بدانند آنهايي كه سياه بودهاند چه بلايي به سرشان ميآيد.» اين جمله كه با خنده حضار همراه شد، شايد در ظاهر شوخي به نظر برسد، اما در باطن اعتراف به وجود يك سيستم دوگانه اينترنتي است: عدهاي «سفيد» و عدهاي «سياه».
هيچكس مسووليت نميپذيرد
جالبتر اينكه هنوز هيچ نهادي مسووليت صدور يا فعالسازي اين سيمكارتهاي سفيد را بر عهده نگرفته است. وزارت ارتباطات ميگويد اين كار ما نيست. شركت مخابرات ايران سكوت كرده. اپراتورهاي همراه هم هيچ توضيحي ندادهاند. حتي شوراي عالي فضاي مجازي كه ظاهراً مسوول سياستگذاري كلان است، تاكنون واكنشي نشان نداده است. گزارشهاي متعدد رسانهاي و تحقيقاتي در سالهاي اخير نشان ميدهد كه سيمكارتهاي سفيد عمدتاً در اختيار مقامات ارشد دولتي و نزديكانشان، برخي روزنامهنگاران، مديران شركتهاي خاص و حتي برخي بازيكنان فوتبال و سلبريتيها بوده است.
اينترنت طبقاتي؛ از شايعه تا سند رسمي
تا پيش از اين، صحبت از اينترنت طبقاتي بيشتر در حد «شايعه» يا «تئوري توطئه» تلقي ميشد. اما حالا دو مقام ارشد دولتي - وزير ارتباطات و رييسجمهور - بهصورت علني به وجود سيمكارتهاي بدون فيلتر اعتراف كردهاند. اين اعتراف، تمام انكارهاي پيشين مقامات را بياعتبار ميكند. اينترنت طبقاتي در ايران دو شكل دارد: يكي رسمي و اعلامشده (مانند اينترنت ملي، طرح حفاظت از كودكان و نوجوانان كه در عمل اينترنت را براي همه محدود كرد)، و ديگري غيررسمي و پنهان (سيمكارتهاي سفيد، آيپيهاي خاص، دسترسيهاي ويژه براي نهادهاي خاص) . سيمكارتهاي سفيد، نماد بارز شكل دوم هستند.
فيلترينگ؛ مادر همه فسادهاي اينترنتي
همانطور كه وزير ارتباطات اظهار كرده، سيمكارت سفيد معلول فيلترينگ است. وقتي دسترسي عادي مردم را ببنديد، بازار سياه رونق ميگيرد. وقتي يك سايت ساده مثل يوتيوب يا اينستاگرام فيلتر باشد، عدهاي حاضرند ميليونها تومان پول بدهند تا بدون فيلتر به آن دسترسي داشته باشند. در نتيجه اين اتفاق، يك اقتصاد زيرزميني عظيم از فروش سيمكارت سفيد، فروش VPN، فروش آيپي ثابت و... شكل گرفته كه بخش قابلتوجهي از سود آن به جيب كساني ميرود كه خود طراحان و مجريان فيلترينگ هستند. اين چرخه معيوب دقيقاً همان چيزي است كه ستار هاشمي در نامهاش به آن اشاره كرده: «سياستهاي مسدودسازي در سالهاي گذشته» منجر به پديدهاي شده كه حالا خودشان هم نميتوانند كنترلش كنند.
مردم در مقابل نخبگان
درحالي كه دانشآموزان براي يك كلاس آنلاين با قطعي اينترنت و فيلترشكنهاي پرهزينه مواجهاند، فرزندان برخي مقامات با سيمكارت سفيد در همان شبكه، بدون كوچكترين مشكلي ويديوهاي 4K تماشا ميكنند. درحالي كه خبرنگاران مستقل براي انتشار يك گزارش بايد دهها بار فيلترشكن عوض كنند، خبرگزاريهاي خاص با آيپيهاي سفيد بهراحتي كارشان را انجام ميدهند. اين تفاوت، ديگر فقط يك اختلاف فني نيست؛ يك شكاف طبقاتي عميق است كه در دل جامعه ايران ريشه دوانده. اينترنت در ايران ديگر فقط يك ابزار ارتباطي نيست؛ تبديل به نماد امتياز و رانت شده است. دولت پزشكيان از روز اول شعار «رفع فيلترينگ» و «اينترنت آزاد» داد. اما نه تنها فيلترينگ رفع نشد، بلكه حالا مشخص شده در همان حال كه مردم عادي محدودتر ميشوند، عدهاي خاص همچنان از امتيازات ويژه برخوردارند. دستور رييسجمهور براي «سياه كردن سفيدها» هم بيشتر شبيه شوخي تلخ بود تا يك سياست واقعي؛ چون حتي اگر همه سيمكارتها سياه شوند، باز هم راههاي ديگري براي امتياز ويژه وجود خواهد داشت.
تا وقتي فيلترينگ هست، تبعيض هم هست
سيمكارتهاي سفيد فقط يك ابزار فني نيستند؛ آيينه تمامنماي سياستي هستند كه سالهاست دسترسي به اطلاعات را براي اكثريت مردم محدود كرده و براي اقليت برخوردار، امتياز ويژه فراهم آورده. تا زماني كه اصل فيلترينگ گسترده پابرجاست، پديدههايي مثل سيمكارت سفيد، آيپي سفيد، دسترسي ويژه و رانت اينترنتي هم ادامه خواهد داشت. اعتراف وزير ارتباطات و طنز تلخ رييسجمهور شايد براي لحظهاي پرده از اين تبعيض برداشت، اما تا وقتي سياست كلان تغيير نكند، اين پرده دوباره پايين خواهد آمد و مردم عادي همچنان در تاريكي «اينترنت سياه» باقي خواهند ماند، درحالي كه عدهاي معدود در روشنايي «اينترنت سفيد» زندگي ميكنند.
