نقش عجیب آلودگی هوا در افزایش خطر سرطان معده

محققان در پژوهشی جدید تلاش کرده‌اند روشن کنند که آلودگی هوا چگونه می‌تواند بر یکی از مهم‌ترین سرطان‌های دستگاه گوارش تأثیر بگذارد و آیا ذرات ریز معلق نقشی در افزایش خطر این بیماری دارند یا نه.

سرطان معده، سهم قابل توجهی از مرگ و میر ناشی از سرطان را در جهان به خود اختصاص می‌دهد و همین موضوع باعث شده بررسی عوامل خطر آن به اولویت پژوهشی تبدیل شود. از سوی دیگر، آلودگی هوا هر سال جان میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کند و بسیاری از پیامدهای آن، از بیماری‌های قلبی و ریوی گرفته تا مشکلات عصبی، در مطالعات مختلف اثبات شده است. ذرات ریز معلق که بخشی از ترکیب آلودگی هوا هستند می‌توانند ساعت‌ها و حتی روزها در هوا باقی بمانند و با خود مواد خطرناک حمل کنند. این ذرات به دلیل اندازه کوچک به سادگی وارد دستگاه تنفسی می‌شوند و می‌توانند به جریان خون راه پیدا کنند. پژوهش‌های جهانی نشان می‌دهند برخی از مواد همراه این ذرات خاصیت سرطان زایی دارند و از طریق ایجاد التهاب، آسیب اکسیداتیو و اختلال در عملکرد طبیعی سلول‌ها می‌توانند زمینه ایجاد بیماری‌های مزمن را فراهم کنند. همین ویژگی‌ها باعث شده بررسی نقش احتمالی این ذرات در سرطان‌های دستگاه گوارش اهمیت بیشتری پیدا کند.

با وجود این شواهد، رابطه میان آلودگی هوا و سرطان معده هنوز به طور قطعی روشن نیست و نتایج مطالعات مختلف یکسان نبوده است. برخی پژوهش‌ها اثر آلودگی هوا را تأیید کرده‌اند و برخی دیگر ارتباطی معنادار گزارش نکرده‌اند. بخشی از این تفاوت‌ها به روش‌های اندازه گیری آلودگی، شرایط جغرافیایی، نوع جمعیت مورد مطالعه و حتی عوامل فردی مانند سبک زندگی مربوط است. همچنین نقش جنسیت در این میان مورد توجه قرار گرفته است، زیرا در برخی مناطق مردان به دلیل شغل‌ها، میزان سیگار کشیدن و عوامل بیولوژیکی بیشتر در معرض خطر قرار دارند. همین پیچیدگی‌ها باعث شده انجام یک مرور نظام مند که شواهد را کنار هم قرار دهد ضروری باشد تا بتوان تصویری روشن تر از مجموع نتایج علمی به دست آورد.

در راستای این نیاز تحقیقاتی، محمد میری از مرکز تحقیقات بیماری‌های غیرواگیر و گروه بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی سبزوار همراه با سه همکار خود از همین دانشگاه، مطالعه ای را درباره رابطه میان ذرات معلق و سرطان معده انجام داده‌اند. این پژوهش به جای تمرکز بر یک جامعه محدود، نتایج چندین مطالعه معتبر را کنار هم گذاشته تا ارزیابی جامعی ارائه دهد.

آن‌ها برای انجام این مطالعه مرور نظام مند، مقالات علمی از پایگاه‌های معتبر مانند پابمد، اسکوپوس و وب آو ساینس را تا اکتبر سال ۲۰۲۴ جستجو کردند و مقالاتی را که از نظر روش تحقیق، کیفیت داده‌ها و نوع بررسی شرایط لازم را داشتند وارد تحلیل نهایی نمودند. سپس داده‌های مورد نیاز از این مقالات استخراج شده و به کمک روش‌های آماری، مورد تجزیه و تحلیل واقع شد.

نتایج بررسی‌ها نشان دادند که یافته‌های مطالعات یکسان نیستند. برخی پژوهش‌ها گزارش کرده‌اند که مردان در معرض ذرات معلق با خطر بالاتر سرطان معده روبه رو هستند و این خطر تقریباً دو برابر می‌شود. این تفاوت می‌تواند به ترکیبی از عوامل زیستی و سبک زندگی مربوط باشد. در مقابل چند مطالعه دیگر در کشورهایی مثل آمریکا و تایوان ارتباط مشخصی گزارش نکرده‌اند و این موضوع نشان می‌دهد که شرایط محیطی و الگوهای آلودگی در هر منطقه می‌توانند اثر متفاوتی داشته باشند.

البته با کنار هم گذاشتن شواهد، این مطالعه نشان می‌دهد که قرار گرفتن طولانی مدت در معرض ذرات ریز معلق می‌تواند خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد، هرچند میزان این اثر در مطالعات مختلف متفاوت بوده است. این نتیجه حاکی از آن است که نباید نقش آلودگی هوا تنها در بیماری‌های تنفسی خلاصه شود و لازم است در سیاست گذاری‌های بهداشتی، اثرات بلندمدت آن بر دستگاه گوارش نیز جدی گرفته شود.

در بخش اطلاعات تکمیلی، محققان اشاره کرده‌اند که روش‌های مختلف اندازه گیری آلودگی هوا می‌تواند بر نتایج تأثیر بگذارد. برخی مطالعات از داده‌های مستقیم ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا استفاده کرده‌اند که دقیق است اما نمی‌تواند اطلاعات مربوط به محیط داخلی یا شرایط شغلی افراد را نشان دهد. در مقابل، مدل‌های جغرافیایی امکان تخمین آلودگی در مناطق فاقد ایستگاه را فراهم می‌کنند اما همراه با عدم قطعیت هستند.

اما به طور کلی از نظر مکانیسم زیستی، مشخص شده که ذرات ریز می‌توانند التهاب، آسیب DNA و تولید ترکیبات مخرب در سلول‌ها را افزایش دهند و همین فرآیندها به ایجاد و پیشرفت سرطان کمک می‌کنند.

لذا در نهایت، مجریان این تحقیق در نتیجه‌گیری مطالعه خود آورده‌اند که مواجهه با آلودگی هوا، به‌ویژه ذرات معلق ریز (PM۲.۵)، می‌تواند خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد و لازم است در این خصوص، تدابیر ویژه‌ای اتخاذ گردد.

قابل ذکر است که نتایج این مطالعه علمی پژوهشی در «مجله دانشگاه علوم پزشکی سبزوار» منتشر شده‌اند که وابسته به این مجموعه دانشگاهی است و یافته‌های آن می‌تواند مبنایی برای مطالعات گسترده تر در آینده باشد.