تهران در مه سنگين آلودگي

تهران روزهاي سختي را پشت سر مي‌گذارد؛ روزهايي كه آلودگي هوا از يك مساله زيست‌محيطي فراتر رفته و به بحراني مديريتي و اجتماعي تبديل شده است. هواي سنگين، تعطيلي مدارس و كلافگي شهروندان تنها سطح ماجراست؛ زير اين سطح، مجموعه‌اي از ناهماهنگي‌ها، ترك‌فعل‌ها و ضعف نظارتي قرار دارد كه در جلسه روز گذشته (9 آذر) شوراي شهر آشكار شد.آمارهاي بيان‌شده در اين جلسه تصويري روشن‌تر از عمق بحران ارايه مي‌دهد. موتورسيكلت‌ها با سهم ۲۲ درصدي از آلودگي هوا و ۶۰ درصدي از فوتي‌هاي تصادفات، عملاً خارج از هر نظام كنترلي حركت مي‌كنند؛ در حالي كه ۱۳ خط معاينه فني موتورسيكلت در تهران تقريباً بدون مراجعه‌اند و پليس هيچ الزام موثري براي معاينه فني آنها تعيين نكرده است. از سوي ديگر، روزانه يك و نيم ميليون تردد براي بررسي وضعيت معاينه فني به راهور ارسال مي‌شود اما تنها حدود ۳۰۰ هزار استعلام پاسخ داده مي‌شود؛ به اين معنا كه بخش بزرگي از خودروهاي فاقد معاينه فني از ديد سيستم خارج مي‌مانند. هم‌زمان معاينه فني‌هاي صادرشده در شهرهاي اطراف و حتي آگهي‌هاي مشكوك در فضاي مجازي، عملاً نظام نظارت معاينه فني را دور مي‌زنند.سامانه كنترل كيفيت هوا نيز دقيقاً در روزهايي كه مردم بيشترين نياز را به آن دارند، زير بار مراجعه از كار مي‌افتد؛ و سياهه انتشار كه بايد سالانه به‌روزرساني شود، تازه در سال ۱۴۰۳ وارد مرحله نهايي شده است. مجموعه اين داده‌ها نشان مي‌دهد تهران نه تنها با آلودگي هوا، بلكه با اختلال در فرماندهي، نظارت و پاسخگويي مواجه است. به همين دليل بود كه در جلسه اخير شورا حتي اين پرسش مطرح شد كه چرا يك نفر استعفا نمي‌دهد؟در نهايت، آنچه از اين جلسه برمي‌آيد اين است كه ريشه آلودگي در تهران بيش از فناوري، سوخت يا فرسودگي خودروها، در ضعف ساختارهاي مديريتي و عدم هماهنگي دستگاه‌هاست؛ بحراني كه اگر چاره نشود، تكرار سالانه اين روزهاي خاكستري همچنان ادامه خواهد داشت.در جلسه ديروز شوراي شهر، گزارش حسابرسي شركت معاينه فني خودروهاي تهران، به سرعت از موضوعات مالي عبور كرد و به نكات تكان‌دهنده‌اي در حوزه نظارت، معاينه فني و نقش دستگاه‌ها رسيد.محمدمهدي رضازاده، معاون فني شركت معاينه فني شهرداري تهران، پرده از واقعيتي برداشت كه نگراني اعضاي شورا را برانگيخت، او گفت: ما قابليت اين را نداريم كه تحكم كنيم خودروها در شهر تهران معاينه فني شوند. با تاكسي‌ها مشكل داريم كه براي معاينه فني به خارج تهران مي‌روند.

به گفته رضا زاده، در سايت ديوار آگهي‌هايي براي معاينه فني در اطراف پايتخت درج شده و نظارت كافي هم بر معاينه فني شهرستان‌ها وجود ندارد. ما به دادستاني اعلام كرديم كه با سايت ديوار برخورد كند.اين اعتراف، نشان داد كه دروازه‌هايي براي صدور معاينه فني غيرواقعي يا كم‌سختگير وجود دارد؛ آن هم وقتي تهران سختگيرانه‌ترين استانداردها را دارد.رضازاده همچنين به معضل ديگري اشاره كرد كه سال‌هاست محل بحث است؛ اين مقام مسوول ادامه داد: پليس راهور هيچ‌گونه الزامي براي معاينه فني موتورسيكلت‌ها در نظر نگرفته است. ظرفيت داريم، مراجعه نداريم.از سوي ديگر، معاون فني شركت معاينه فني شهرداري تهران تأكيد كرد: بايد خودروهايي بتوانند طرح ترافيك بخرند كه از مراكز تهران معاينه فني گرفته باشند.

     موتورسيكلت‌ها؛ متهم پنهان آلودگي

مهدي چمران، رييس شوراي شهر، با لحني گلايه‌آميز، موضوع موتورسيكلت‌ها را يك بحران واقعي دانست و گفت: اتوبوس‌ها دو درصد در آلودگي هواي تهران اثر دارند؛ اما تاثير موتورسيكلت‌ها ۲۲ درصد است و در شهر رها هستند.

چمران ادامه داد: بيش از ۶۰ درصد فوتي‌هاي تصادفات شهري نيز به موتورسواران اختصاص دارد.

اين آمارها نشان مي‌دهد موتورسيكلت‌ها تنها عامل آلودگي نيستند، بلكه عامل اصلي تصادفات شهري نيز محسوب مي‌شوند. با اين حال هيچ الزام، طرح يا اقدام عملي موثر براي كنترل آنها وجود ندارد.

    بحران استعلام‌ها؛ پليس راهور پاسخ نمي‌دهد

در ادامه بحث معاينه فني، مهدي بابايي، عضو شورا، موضوعي بسيار مهم را مطرح كرد و گفت: روزانه بيش از يك و نيم ميليون تردد براي راهنمايي و رانندگي ارسال مي‌شود تا بررسي شوند معاينه فني دارند يا ندارند، اما در حال حاضر بيش از ۳۰۰ هزار استعلام را جواب نمي‌دهند. بابايي حتي گفت شهرداري داوطلب شده زيرساخت پليس را ارتقا دهد، اما اين ترك فعل صورت گرفته است.

      سياهه انتشار؛ ابزاري كه هميشه دير مي‌رسد

سياهه انتشار، اساس برنامه‌ريزي براي كنترل آلودگي است. اما اين ابزار حياتي دوباره با تأخير همراه شده.مهدي اقراريان، عضو شوراي شهر گفت: به‌روز رساني سياهه انتشار حداكثر يك سال بعد از ابلاغ برنامه بايد انجام شود؛ اما قرارداد سياهه انتشار جديد تازه سال ۱۴۰۳ بسته شده و هنوز آماده نشده.در مقابل، بابايي ديگر عضو شورا توضيح داد: ۹۵ درصد كار انجام شده است. سختي كار جمع‌آوري اطلاعات از وزارت صنايع و محيط زيست بود.در اين ميان مديرعامل شركت كنترل كيفيت هوا نيز توضيحاتي ارايه داد و گفت: سياهه انتشار ۹۲ و ۹۶ منتشر شده بود. سياهه جديد با همكاري دانشگاه علم و صنعت و دانشگاه تهران در حال تدوين است.به گفته او، سهم كشاورزي، تاكسي‌هاي اينترنتي و الگوي رانندگي كه در سياهه ۹۶ نبود، در سياهه جديد خواهد بود و قرار ما اين است كه در روز هواي پاك سياهه انتشار را منتشر كنيم.»

    چرا هيچ‌كس استعفا نمي‌دهد؟ 

در يكي از تندترين واكنش‌هاي جلسه ديروز شوراي شهر تهران، حبيب كاشاني، ديگر عضو شوراي شهر تذكري جدي ارايه كرد: ۲۳ دستگاه اعلام كردند كه به وظايف خود عمل كردند. احتمالاً مردم مقصر هستند! شايد خوب نفس نمي‌كشند. او گفت: اگر همه وظايفشان را انجام داده‌اند پس كجاي كار مي‌لنگد؟ چرا يك نفر استعفا نمي‌كند؟ اين وضعيت مرگ خاموش است، هيچ كسي نمي‌تواند ۵ دقيقه بيرون بماند.  اين سخنان نشان مي‌دهد ناهماهنگي و عدم پاسخگويي به بالاترين سطح رسيده است.

    طرح حريم تهران و چالش‌هاي جديد

در ادامه جلسه ديروز، چمران خبر مهمي را نيز اعلام كرد و گفت: طرح حريم تهران با امضاي ۱۶۴ نماينده در دستور كار مجلس است. حريم بايد در شوراي شهر تصويب شود و سپس به شوراي عالي و استانداري برود.او افزود: مصوبه جديد شوراي عالي شهرسازي درباره حريم به شكل تكه‌پاره اجرا مي‌شود و مشكل حريم تهران، علاوه بر آلودگي، پيامدهايي براي ساخت و ساز و حاشيه‌نشيني دارد.اين جلسه تصوير واضحي از يك بحران چندلايه ترسيم مي‌كند: موتورسيكلت‌ها رها شده‌اند، نه الزام معاينه فني، نه نوسازي، نه توليد برقي، معاينه فني در شهرهاي اطراف بي‌نظارت است و تهران عملاً نمي‌تواند جلوي مهاجرت خودروها را بگيرد و در شرايطي كه مردم همچنان در هوايي نفس مي‌كشند كه سلامتشان را تهديد مي‌كند، دستگاه‌هاي مسوول توپ را به زمين يكديگر مي‌اندازند.تهران در آستانه تصميمي بزرگ قرار دارد؛ تصميمي كه اگر گرفته نشود، سال آينده همين روزها دوباره همين حرف‌ها تكرار خواهد شد. اما مردم ديگر تواني براي تحمل «مرگ خاموش» ندارند.