وقتي پتروشيمي‌ها از نفس مي‌افتند
در جنوب ايران، جايي كه دماي تابستان گاه به پنجاه درجه مي‌رسد و رطوبت خليج‌فارس هوا را سنگين مي‌كند، صداي پمپ‌ها در مجتمع‌هاي پتروشيمي با نگراني تازه‌اي همراه شده است آب در حال تمام‌شدن است.
در جنوب ايران، جايي كه دماي تابستان گاه به پنجاه درجه مي‌رسد و رطوبت خليج‌فارس هوا را سنگين مي‌كند، صداي پمپ‌ها در مجتمع‌هاي پتروشيمي با نگراني تازه‌اي همراه شده است آب در حال تمام‌شدن است. واحدهايي كه دهه‌ها با تصور بي‌پاياني منابع آب كار كردند، امروز با واقعيتي روبه‌رو شده‌اند كه توليدشان را در سكوت تحت فشار قرار مي‌دهد.
بحران كم‌آبي وارد خط توليد شد پتروشيمي‌ها بر پايه فرآيندهايي بنا شده‌اند كه نيازهاي آبي بسيار بالايي دارند: برج‌هاي خنك‌كن، بويلرها، سيستم‌هاي شست‌وشو، واحدهاي تصفيه پساب و حتي ايمني فرآيندي. نقش آب در اين صنايع آنقدر حياتي است كه حتي كاهش چنددرصدي آن مي‌تواند راندمان توليد را مختل كند. در دو سال اخير، با تشديد خشكسالي در حوضه‌هاي آبريز كارون، مارون و زهره جراحي، وزارت نيرو بارها درباره كاهش تخصيص آب به صنايع هشدار داده و در برخي موارد سهميه‌بندي اعمال كرده است.
برج‌هاي خنك‌كن، قربانيان اول كاهش آب بخش عمده مصرف آب پتروشيمي‌ها در برج‌هاي خنك‌كن است. اين برج‌ها معمولا بر اساس شرايط اقليمي دهه‌هاي گذشته طراحي شده‌اند؛ زماني كه نگراني درباره كم‌آبي جدي نبود. اما امروز اين برج‌ها با سه مشكل بزرگ روبه‌رو هستند. كاهش دبي آب ورودي با محدود شدن برداشت از رودخانه‌ها و چاه‌ها، بار حرارتي به‌خوبي دفع نمي‌شود و دماي تجهيزات بالا مي‌رود. افزايش شوري آب جايگزين در برخي مجتمع‌ها كه مجبور به استفاده از آب شور يا فاضلاب صنعتي تصفيه‌شده شده‌اند، خوردگي و رسوب به سرعت افزايش يافته و هزينه نگهداري بالا رفته است.افزايش تبخير به‌دليل گرمايش اقليم داده‌هاي اقليمي پنج سال گذشته نشان مي‌دهد كه دماي متوسط در سواحل جنوبي بيش از ۱.۵ درجه افزايش يافته؛ اين يعني تبخير سريع‌تر و نياز بيشتر به آب جبراني .اين وضعيت باعث شده برخي واحدها، خصوصا در ساعات اوج گرما، مجبور به كاهش بار توليدي شوند تا از آسيب به تجهيزات جلوگيري كنند. پتروشيمي‌هايي كه به سمت هواخنك‌ها مي‌روند در پاسخ به بحران كم‌آبي، بسياري از مجتمع‌ها بررسي و اجراي پروژه‌هاي را آغاز كرده‌اند. هواخنك‌ها در مقايسه با آب‌خنك‌ها وابستگي بسيار كمتري به آب دارند، اما معايبي هم دارند - مصرف بالاي برق - راندمان پايين در دماي بالا - نياز به فضاي گسترده براي نصب با اين حال، چند پروژه مهم در ماهشهر و عسلويه وارد فاز اجرا شده‌اند. برخي واحدهاي الفيني، به‌ويژه واحدهاي جديد، سيستم تركيبي را به‌كار گرفته‌اند تا بخشي از بار حرارتي را از دوش آب بردارند. وابستگي استراتژيك به منابع آب پتروشيمي‌هاي جنوب حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد ارزش صادرات غيرنفتي كشور را تامين مي‌كنند. اين وابستگي اقتصادي، مساله كم‌آبي در اين صنعت را به يك ريسك ملي تبديل كرده است. اگر كمبود آب ادامه يابد، سه پيامد مستقيم در انتظار كشور است كاهش صادرات محصولات كليدي مانند اوره، پلي‌اتيلن و متانول. افزايش هزينه توليد به‌خاطر استفاده از آب و بازيافتي گران‌قيمت .افزايش ناپايداري شبكه برق چون استفاده از هواخنك‌ها مصرف برق را بالا مي‌برد اين مساله باعث شده در شوراي عالي انرژي و شوراي اقتصاد، بحث «اولويت‌بندي تخصيص آب به صنايع انرژي‌بر» مطرح شود. احتمالا در آينده نزديك شاهد سياست‌هايي براي محدود كردن احداث واحدهاي جديد در حوضه‌هاي پرريسك آبي خواهيم بود. آينده چه مي‌گويد؟ طبق برآورد مركز پژوهش‌هاي مجلس، ايران در دهه آينده وارد تنش آبي شديد مي‌شود و جنوب كشور بحراني‌ترين وضعيت را خواهد داشت. از سوي ديگر، توسعه صنايع بالادستي گاز و ساخت واحدهاي جديد پتروشيمي در حال اجراست؛ يعني مصرف آب صنعتي رو به افزايش است. به‌عبارتي، اگر سياست‌هاي تخصيص آب، بازيافت پيشرفته و بهينه‌سازي مصرف جدي گرفته نشود، صنعت پتروشيمي كه يكي از ستون‌هاي ارزي كشور است ممكن است با محدوديت‌هاي جدي روبه‌رو شود. بحران كم‌آبي ديگر يك هشدار محيط‌زيستي نيست؛ به خط توليد رسيده است. برج‌هاي خنك‌كن تشنه‌اند، كيفيت آب كاهش يافته، تبخير افزايش پيدا كرده و تجهيزات فرسوده مي‌شوند. اما همزمان، راه‌حل‌هايي مانند هواخنك‌ها، سيستم‌هاي بازيافت پيشرفته و مديريت هوشمند مصرف آب در حال رشد است. پرسش اصلي اين است آيا سرعت اصلاحات و سرمايه‌گذاري در مقابله با كم‌آبي به اندازه سرعت تشديد بحران خواهد بود؟ پاسخ اين پرسش آينده صنعت پتروشيمي ايران را تعيين مي‌كند؛ صنعتي كه مي‌تواند همچنان يكي از بازيگران اصلي صادرات غيرنفتي كشور باشد اگر آب داشته باشد.
