نفس شهر به شماره افتاد
آمارهاي منتشرشده از سوي شركت كنترل كيفيت هوا نشان مي‌دهد تهران از ابتداي سال ۱۴۰۴ تا دوم آذر تنها شش روز هواي پاك داشته است؛ رقمي كه به‌وضوح نشان‌دهنده بحران عميق آلودگي در پايتخت است.
آمارهاي منتشرشده از سوي شركت كنترل كيفيت هوا نشان مي‌دهد تهران از ابتداي سال ۱۴۰۴ تا دوم آذر تنها شش روز هواي پاك داشته است؛ رقمي كه به‌وضوح نشان‌دهنده بحران عميق آلودگي در پايتخت است. در همين بازه زماني، ۱۲۳ روز هواي «متوسط يا قابل قبول» ثبت شده، و در مقابل ۱۰۶ روز «ناسالم براي گروه‌هاي حساس»، هشت روز «ناسالم»، دو روز «بسيار ناسالم» و شش روز «خطرناك» در كارنامه آلايندگي تهران ديده مي‌شود. اين اعداد و ارقام يعني بيش از نيمي از روزهاي سال جاري براي گروه‌هايي كه آسيب‌پذيري بيشتري در برابر آلودگي دارند، عملاً غيرقابل‌تنفس بوده است. آبان‌ماه نيز وضعيت بهتري نداشت. تهراني‌ها تنها ۹ روز هواي متوسط يا قابل‌قبول را تجربه كردند و در ۲۱ روز ديگر هوا دست‌كم براي گروه‌هاي حساس ناسالم بود. اين روند نشان مي‌دهد آلودگي هوا در تهران ديگر مقطعي و فصلي نيست، بلكه تبديل به واقعيتي پايدار و تكرارشونده در زندگي روزمره شهروندان شده است. طبق استانداردها، زماني كه ميزان ذرات معلق كمتر از ۲.۵ ميكرون از عدد ۱۰۰ عبور كند و تا ۱۵۰ ادامه يابد، هوا براي گروه‌هاي حساس ناسالم مي‌شود و اين افراد بايد از فعاليت طولاني‌مدت در فضاي باز خودداري كنند. عبور شاخص از عدد ۱۵۰ نيز به معناي ناسالم بودن هوا براي همه است. اما به نظر مي‌رسد اين هشدارها در تهران آنقدر تكرار شده كه براي بسياري از مردم عادي شده، در حالي كه تهديدي جدي براي سلامت ميليون‌ها نفر محسوب مي‌شود.
جمعيت گسترده گروه‌هاي حساس در پايتخت
تهران پايتختي است با بيشترين تراكم جمعيتي در كشور. بر اساس برآورد مركز آمار ايران در سال ۱۴۰۲، جمعيت استان تهران ۱۴ ميليون و ۲۸۷ هزار نفر است. در ميان اين جمعيت بزرگ، سهم قابل‌توجهي را گروه‌هاي حساس تشكيل مي‌دهند. طبق گزارش مركز آمار در اواخر سال ۱۴۰۳، نسبت جمعيت سالمندان (۶۵ سال به بالا) در كشور ۷.۳ درصد و در تهران حدود ۸.۴ درصد است. اين يعني تهران نه‌تنها هواي آلوده‌تري دارد، بلكه جمعيت آسيب‌پذيرتري نيز نسبت به ساير مناطق كشور در آن زندگي مي‌كند. گروه‌هاي حساس شامل كودكان، سالمندان، بيماران قلبي و ريوي و زنان باردار مي‌شود؛ گروه‌هايي كه سلامتشان بيش از سايرين در معرض تهديد آلودگي هوا قرار دارد. نكته نگران‌كننده‌تر اين است كه آلودگي هوا در بلندمدت موجب افزايش خودبه‌خودي جمعيت اين گروه‌ها مي‌شود. قرار گرفتن مداوم در معرض آلاينده‌ها مي‌تواند افراد سالم را نيز به بيماران مزمن تنفسي و قلبي تبديل كند؛ يعني آلودگي نه‌تنها به اين گروه‌ها آسيب مي‌زند، بلكه خود در حال بزرگ‌تر كردن جمعيت افراد حساس است.
پرسش‌هايي كه با توصيه‌هاي تكراري بي‌پاسخ مانده‌اند
در روزهاي اخير شاخص آلودگي هوا به شكل متوالي در وضعيت ناسالم براي گروه‌هاي حساس قرار داشته و نهادهاي مسوول نيز مشابه هميشه توصيه‌هايي چون «كاهش تردد غيرضروري» يا «پرهيز از فعاليت در فضاي باز» را تكرار مي‌كنند. اما اين توصيه‌ها در شهري مانند تهران بيش از آنكه راه‌حل باشند، شبيه نسخه‌هايي هستند كه امكان اجراي واقعي آنها براي بخش بزرگي از مردم وجود ندارد. زندگي و كار در تهران به‌گونه‌اي است كه كاهش تردد، دوركاري يا عدم استفاده از وسايل شخصي هميشه ممكن نيست. بسياري از شهروندان، كارگران، معلمان، كاركنان مشاغل ضروري يا والدين كودكان مدرسه‌رو نمي‌توانند توصيه‌ها را عملياتي كنند. بنابراين پرسش جدي‌تر در برابر مسوولان قرار مي‌گيرد: وقتي رعايت توصيه‌ها در سازوكار زندگي شهري ممكن نيست، تكليف سلامت مردم چيست؟
تصميم‌هايي براي عبور از بحران
در پي وخامت شرايط، سومين جلسه كارگروه هماهنگي شرايط اضطرار آلودگي هوا به رياست محمدصادق معتمديان، استاندار تهران، برگزار شد. حسن عباس‌نژاد، دبير اين كارگروه، درباره مصوبات جلسه گفت: با توجه به هشدار سطح نارنجي پايداري جوي از سوي اداره‌كل هواشناسي استان تهران و به منظور حفظ سلامت مردم و كاهش انتشار آلاينده‌ها، مصوبات ذيل در تمامي شهرستان‌ها ـ به جز فيروزكوه ـ از روز دوشنبه 03/۰۹/۱۴۰۴ تا پايان چهارشنبه 05/۰۹/۱۴۰۴ اجرا مي‌شود. بر اساس اين تصميمات، تمامي مهدكودك‌ها و پيش‌دبستاني‌ها تعطيل و مدارس ابتدايي در روزهاي سه‌شنبه و چهارشنبه به‌صورت غيرحضوري برگزار مي‌شود. اين مصوبه شامل مدارس فيروزكوه نمي‌شود، زيرا اين شهرستان برخلاف ساير مناطق استان تهران با آلودگي شديد مواجه نيست. همچنين فعاليت‌هاي ورزشي مدارس مقطع متوسطه در فضاي باز ممنوع اعلام شده است. از سوي ديگر، كارمندان داراي بيماري‌هاي قلبي و تنفسي، بانوان باردار و كاركناني كه فرزند دبستاني يا پيش‌دبستاني دارند، مي‌توانند با ارايه مستندات و هماهنگي با مدير مربوطه از دوركاري استفاده كنند. اين تصميم شايد بتواند بخشي از فشار حضور در شهر را كاهش داده و ميزان ترددهاي غيرضروري را كم كند. در بخش ترافيكي، صدور مجوزهاي روزانه طرح ترافيك ممنوع شده و اجراي طرح زوج و فرد از درب منازل نيز به حالت اجرا درآمده است. پليس راهور نيز موظف شده از تردد خودروهاي دودزا جلوگيري كند. در حوزه صنعتي نيز فعاليت معادن شن و ماسه و كارخانه‌هاي سيمان تهران و سيمان شمال ـ به جز كوره‌هاي فاقد آلايندگي ـ متوقف شده است. مصوبات ديگري نيز به‌منظور كاهش آلايندگي اعلام شد. از جمله اينكه اتوبوس‌ها و ميني‌بوس‌ها نبايد در پايانه‌ها در حالت روشن متوقف بمانند و دستگاه‌هايي كه كارمندانشان در فضاي باز فعاليت مي‌كنند بايد تجهيزات حفاظتي در اختيار آنان قرار دهند. همچنين استقرار پايگاه‌هاي سيار اورژانس در نقاط پرتردد الزامي اعلام شده و استفاده از ماسك‌هاي مورد تأييد وزارت بهداشت براي گروه‌هاي حساس، كاركنان پليس و شهرداري ضروري است. نهادهاي مسوول موظف شده‌اند درباره توصيه‌هاي بهداشتي اطلاع‌رساني گسترده داشته باشند و از سوزاندن پسماند و شاخ‌وبرگ درختان در مناطق مختلف جلوگيري كنند. نظارت بر نوع سوخت صنايع و نيروگاه‌ها نيز بايد تشديد شود. همچنين عباس‌نژاد تأكيد كرد: تمامي فعاليت‌هاي عمراني شامل تخريب و آواربرداري در سطح استان ممنوع است. در بخش ديگري از جلسه، موضوع رايگان شدن حمل‌ونقل عمومي در شرايط اضطرار آلودگي هوا مطرح شد و به گفته عباس‌نژاد، پيشنهاد رايگان شدن حمل‌ونقل عمومي در شرايط اضطرار توسط شهرداري‌ها بررسي و نتيجه اعلام خواهد شد. اين پيشنهاد از آن جهت اهميت دارد كه مي‌تواند بخشي از ترددهاي غيرضروري را كاهش داده و مشوقي براي استفاده از ناوگان عمومي باشد؛ ناوگاني كه خود نيازمند توسعه، نوسازي و افزايش ظرفيت است.
تهران؛ شهري كه بايد دوباره درباره آن تصميم گرفت
تهران سال‌هاست با آلودگي هوا دست‌وپنجه نرم مي‌كند؛ اما شرايط سال جاري نشان مي‌دهد كه بحران آلودگي هوا به مرحله‌اي رسيده كه ادامه سكونت ميليون‌ها نفر، به‌ويژه گروه‌هاي حساس، زير سوال رفته است. داده‌ها نشان مي‌دهد تهران شهري است كه مردمش «نفس راحت» نمي‌كشند. تنها شش روز هواي پاك در طول يك سال نه يك هشدار، بلكه نشانه يك بحران ساختاري است. تداوم اين وضعيت، نه‌تنها سلامت امروز شهروندان را تهديد مي‌كند، بلكه آينده آنان را نيز در معرض خطر قرار مي‌دهد. اگر چاره‌اي اساسي انديشيده نشود، تهران ممكن است در سال‌هاي آينده نه‌فقط براي گروه‌هاي حساس، بلكه براي همه، شهري ناسالم، خطرناك و غيرقابل سكونت باشد. اكنون زمان تصميم‌هاي بزرگ و ماندگار است؛ تصميم‌هايي كه جان ميليون‌ها شهروند به آن وابسته است.
