سرمايه از بورس ايران گريخت

در تازه‌ترين گزارش فدراسيون بورس‌هاي جهان (WFE)، تصويري جامع از عملكرد بيش از ۸۰ بازار سرمايه در سه قاره اصلي در اختيار تحليل‌گران قرار گرفته است؛ تصويري كه جهان بورس را در نقطه عطفي نو نشان مي‌دهد. داده‌هاي اين گزارش، بازتاب تحولي كم‌سابقه در ارزش معاملات و آرايش قدرت بورسي كشورها تا پايان سپتامبر ۲۰۲۵ است؛ تحولاتي كه از جهش‌هاي سه‌رقمي در امريكاي لاتين تا فرسايش ارزش در بازار ايران را در بر مي‌گيرد.بر اساس اين گزارش، ميانگين جهاني ارزش معاملات بازارهاي سهام در فاصله ژانويه تا سپتامبر سال ۲۰۲۵ رشد خيره‌كننده‌اي معادل ۱۲۶ درصد را تجربه كرده است. چنين افزايش گسترده‌اي، در دوره‌اي كه اقتصاد جهان هنوز از پسِ فشارهاي تورمي، نرخ‌هاي بهره بالا و نااطميناني سياسي مي‌كوشد، نشانه‌اي از تغيير مسير سرمايه‌گذاران به سمت دارايي‌هاي مالي و بازيابي بخشي از اعتماد از دست‌رفته است. اما در پس اين ارقام حيرت‌انگيز، شكاف‌هاي عميق منطقه‌اي نيز ديده مي‌شود؛ جايي كه برخي بورس‌ها ركوردهاي تاريخي ثبت كرده‌اند و برخي ديگر، در سراشيبي سقوط معاملات گرفتار مانده‌اند.

    امريكا؛ بين صعود‌هاي پرسرعت و سقوط‌هاي دردناك

براساس گزارش صداي بورس، در بزرگ‌ترين منطقه بورسي جهان يعني قاره‌هاي امريكا، فدراسيون ۱۵ بازار را مورد بررسي قرار داده است. نتايج نشان مي‌دهد ارزش معاملات در مجموع اين كشورها ۳۸.۱ درصد نسبت به آغاز سال افزايش يافته است. رشد نقدينگي در بازارهاي سهام امريكاي شمالي و جنوبي، انعكاس هم‌زمان دو روند متقابل بوده است: از يك سو احياي بخشي از اعتماد سرمايه‌گذاران پس از ركود تورمي سال قبل، و از سوي ديگر، هجوم معامله‌گران خرد به بازار براي جبران زيان‌هاي گذشته.در اين ميان بورس شيلي با جهشي بي‌سابقه ۹۷.۹ درصدي، عنوان سريع‌ترين رشد ارزش معاملات در منطقه را به خود اختصاص داده است. اقتصاد شيلي كه به مدد ثبات سياسي و افزايش قيمت مس توانسته جذب قابل‌توجهي از سرمايه خارجي داشته باشد، اكنون در كانون توجه تحليل‌گران امريكاي لاتين قرار گرفته است. در مقابل، بورس كاستاريكا با افت ۹۱.۵ درصدي حجم معاملات، به نماد بحران اعتماد سرمايه‌گذاران در كشورهاي كوچك‌تر تبديل شده است. دو غول تثبيت‌شده اين منطقه، يعني بورس نيويورك (NYSE) و نزدك (NASDAQ) نيز مسير متفاوتي را پيموده‌اند. نيويورك در سپتامبر با رشد ۵۲.۲ درصدي نسبت به ژانويه، ارزش معاملاتي بالغ بر ۳۹۸۱ ميليارد دلار را ثبت كرد. نزدك نيز با رشد ۳۰.۶ درصدي، همچنان دومين سنگر بزرگ بازارهاي سرمايه امريكا باقي ماند. اين دو بازار علاوه بر حفظ موقعيت خود، نشان داده‌اند كه برخلاف نگراني‌ها درباره ركود تكنولوژي و كاهش سود شركت‌هاي فناوري، هنوز سرمايه‌گذاران جهاني به سهام امريكايي اعتماد دارند.در پايان سپتامبر، ارزش بازار دو بورس بزرگ نيويورك و نزدك تقريبا  برابر بود: ۳۲.۱۹ تريليون دلار در NYSE و ۳۲.۲۷ تريليون دلار در نزدك. اما نكته قابل‌توجه كاهش جزئي تعداد شركت‌هاي پذيرفته‌شده است؛ تنها ۰.۱ درصد افت نسبت به سال قبل، يعني ثبت عدد ۱۱,۴۰۴ شركت در مجموع. اين كاهش اندك در غول‌هاي بورسي جهان، نشانه‌اي از تمركز بيشتر بر كيفيت و سودآوري نسبت به كمّيت پذيرش شركت‌هاست.

   آسيا-اقيانوسيه؛  صحنه خيزش تازه بازارهاي شرقي

اگر امريكا نماد ثبات و قدرت شناخته مي‌شود، منطقه آسيا-اقيانوسيه (APAC) در سال ۲۰۲۵ به نماد سرعت و پويايي تبديل شده است. در اين محدوده شامل ۲۶ بورس فعال، ارزش معاملات ماهانه در ۹ ماه نخست سال رشد چشمگير ۶۴.۶ درصدي يافت و از حدود ۴۵۷۰ ميليارد دلار در ژانويه به ۷۵۲۱ ميليارد دلار در سپتامبر رسيد.پديده بزرگ اين منطقه، بورس هوشي‌مين ويتنام بود كه با جهشي خيره‌كننده ۳۳۳ درصدي در ارزش معاملات، از يك بازار نوپا به يكي از سريع‌ترين پلتفرم‌هاي مالي جنوب‌شرق آسيا تبديل شد. اقتصاد صادرات‌محور و جذب سرمايه‌هاي فناوري از چين و كره جنوبي، بستر اين جهش را فراهم ساخته است.بازارهاي چين نيز بار ديگر مهر تأييدي بر رهبري آسيايي خود زدند. بورس هنگ‌كنگ با ۱۷۳ درصد رشد، بورس ملي چين (شانگهاي) با ۱۶۰ درصد رشد و بورس تايوان با ۱۰۹ درصد رشد همگي ركوردهاي قابل‌توجهي را به ثبت رساندند. اين آمارها نشان مي‌دهد كه شرق آسيا باوجود تهديدهاي ژئوپليتيكي و چالش‌هاي زنجيره تأمين، توانسته بار ديگر موقعيت خود را در جذب سرمايه جهاني تثبيت كند.در ميان اقتصادهاي پيشرفته شرق، ژاپن و كره جنوبي رشد‌هاي متعادل‌تر اما باثباتي را تجربه كردند؛ با ۳۲.۶ درصد و ۳۰.۳ درصد افزايش معاملات در طي ۹ ماهه اول سال. اين دو كشور با سياست‌هاي پولي كنترل‌شده و تمركز بر بازگشت توليد به داخل مرزها، توانسته‌اند مسير پايدارتري نسبت به برخي همتايان در جنوب قاره طي كنند.البته منطقه بدون افت و خسران هم نبود. بورس آستانه (قزاقستان) با افت ۲۲.۹ درصدي در ارزش معاملات، يادآور غيبت سرمايه‌گذاري خارجي در اقتصادهاي وابسته به انرژي است. اين ركود، هشدار ديگري درباره شكنندگي بورس‌هايي است كه پشتوانه متنوع اقتصادي ندارند.در پايان سپتامبر ۲۰۲۵، نردبان بورسي شرق به ترتيب چنين چيده شد: شانگهاي، ژاپن، هنگ‌كنگ، شنژن و هند در صدر بزرگ‌ترين بازارهاي منطقه قرار گرفتند. تعداد شركت‌هاي پذيرفته‌شده در مجموع بورس‌هاي آسيا‌ـ‌اقيانوسيه نيز با ۱.۶ درصد رشد نسبت به سال قبل، به عدد ۳۸ هزار و ۳۴۷ شركت رسيد؛ رقمي كه نشانگر گسترش فضاي سرمايه‌گذاري و تمايل فزاينده بنگاه‌هاي كوچك به حضور در بازارهاي مالي است.

   اروپا، خاورميانه و آفريقا؛  منطقه‌اي متنوع و پرتحرك

منطقه سوم گزارش WFE، موسوم به EMEA (اروپا، خاورميانه و آفريقا)، با ۴۳ بازار بورسي، از نظر تعداد بورس‌ها شلوغ‌ترين محدوده جهان است. اما در همين شلوغي، الگوهاي متفاوتي نهفته است. تا پايان ماه سپتامبر، مجموع ارزش معاملات در بازارهاي اين منطقه ۲۴.۱ درصد رشد داشت و به سقف ۱۰۴۶ ميليارد دلار رسيد؛ رشدي نه چندان چشمگير در قياس با آسيا، ولي به‌مراتب پايدارتر از مناطق پرنوسان امريكاي لاتين.در اين منطقه گسترده، نام بلاروس غيرمنتظره‌ترين چهره گزارش بود. بورس ارز و سهام بلاروس با جهشي معادل ۱۱۷۵ درصد، از معاملاتي معادل ۴۰ هزار دلار در ژانويه به بيش از ۵۱۰ هزار دلار در سپتامبر رسيد. هرچند از نظر كل رقم، اين بازار همچنان كوچك است، اما جهش هزاردرصدي آن نماد بازگشت تدريجي اقتصادهاي اروپاي شرقي به مدار تجارت پس از سال‌ها محدوديت و تحريم است.در صدر فهرست ارزش معاملات، طبق انتظار، يورونكست (دفتر مركزي در پاريس) با ۲۷۰ ميليارد دلار در سپتامبر قرار گرفت؛ شبكه‌اي كه شامل بورس‌هاي چندگانه اروپا‌ست و بيش از هر بورس ديگري توانسته اثر هم‌زمان تورم مهارشده و افزايش نرخ بهره را بر ارزش معاملات خنثي كند. پس از آن، Cboe Europe با ۲۴۹ ميليارد دلار، دويچه بورس فرانكفورت با ۱۱۶ ميليارد دلار و بورس استانبول با ۱۱۵ ميليارد دلار در رتبه‌هاي بعدي ايستاده‌اند. صعود استانبول به جمع چهار بازار برتر EMEA، بازتابي از نقش تركيه به عنوان پل ميان اروپا و خاورميانه در جريان سرمايه است.

   بازار ايران؛  جزيره ركود در ميان موج جهاني رشد

در انتهاي اين جدول جهاني، نام ايران با رنگي متفاوت ديده مي‌شود؛ رنگ افت. در حالي كه ميانگين جهاني ارزش معاملات بورس‌ها تقريبا دو برابر شده است، بازار سرمايه ايران در ۹ ماه نخست سال ۲۰۲۵ با كاهش شديد ارزش معاملات و افت بازار مواجه بوده است؛ نشانه‌اي روشن از سايه سنگين نااطميناني سياسي، تورم بالا و ضعف اعتماد سرمايه‌گذاران بر پايه داده‌هاي رسمي فدراسيون بورس‌هاي جهان، ارزش معاملات بورس تهران در پايان سپتامبر با ۴۰.۷ درصد كاهش نسبت به ماه ژانويه، از ۳ ميليارد و ۱۳۸ ميليون دلار به ۱ ميليارد و ۲۶۷ ميليون دلار سقوط كرد. كاهش بيش از ۱.۸ ميليارد دلاري در كمتر از يك‌سال، حجمي از خروج نقدينگي است كه در حافظه بازار ايران بي‌سابقه نيست، اما در مقابل عملكرد مثبت ساير كشورها، معنايي نمادين دارد: انزوا.فرابورس ايران نيز مسيري مشابه پيمود و با افت ۴۲.۸ درصدي از يك ميليارد و ۳۵ ميليون دلار به ۵۹۲ ميليون دلار رسيد. در واقع، مجموع دو بازار اصلي سرمايه كشور در فاصله كمتر از ۹ ماه، نزديك به نصف ارزش معاملاتي خود را از دست داده‌اند. چنين افتي نه‌تنها ناشي از وضعيت اقتصادي داخلي، بلكه نتيجه مستقيم كاهش تعاملات بين‌المللي و محدوديت ورود سرمايه خارجي است.براي مقايسه، در همان بازه‌اي كه بورس شيلي نزديك به صد درصد رشد معاملات را تجربه كرده، بورس تهران نيمي از حجم خود را از دست داده است. اين شكاف، به‌خوبي عمق تفاوت ساختارهاي اقتصادي و پيامدهاي سياست‌گذاري بلندمدت را نشان مي‌دهد. در حالي كه بسياري كشورها با اصلاح مقررات، شفافيت مالي و جذب سرمايه جهاني توانسته‌اند بازارهاي خود را بازسازي كنند، ايران همچنان ميان نظام ارزي كنترل‌شده و سياست‌هاي پرنوسان گرفتار است.