جهان به شش ميليارد كاربر اينترنت رسيد

در حالي كه جهان در سال ۲۰۲۵ از مرز تاريخي شش ميليارد كاربر اينترنت عبور كرد و تنها در يك سال ۲۴۰ ميليون نفر جديد آنلاين شدند، گزارش تازه اتحاديه بين‌المللي مخابرات (ITU) هشدار مي‌دهد كه شكاف ديجيتال عميق‌تر از هميشه شده است: ۲.۶ ميليارد نفر همچنان آفلاين‌اند، يك كاربر اروپايي هشت برابر يك آفريقايي داده مصرف مي‌كند و فقط ۴ درصد جمعيت كشورهاي كم‌درآمد به اينترنت 5G دسترسي دارند.

اتحاديه بين‌المللي مخابرات (ITU)، نهاد تخصصي سازمان ملل متحد در حوزه ارتباطات و فناوري اطلاعات، روز دوشنبه ۱۷ نوامبر ۲۰۲۵ گزارش سالانه «سنجش جامعه اطلاعاتي ۲۰۲۵» را منتشر كرد. اين سند جامع كه بر اساس داده‌هاي جمع‌آوري‌شده از ۱۷۰ كشور، اپراتورهاي بزرگ مخابراتي، موسسات آماري ملي و همكاري با بانك جهاني و يونسكو تهيه شده، خبر از يك دستاورد تاريخي مي‌دهد: در طول يك سال گذشته بيش از ۲۴۰ ميليون نفر براي اولين‌بار به اينترنت متصل شدند و شمار كل كاربران فعال اينترنت در جهان از مرز شش ميليارد نفر گذشت؛ يعني سه‌چهارم جمعيت كره زمين اكنون حداقل يك‌بار در سه ماه گذشته آنلاين بوده‌اند.

با اين حال، همين گزارش در همان صفحات نخست هشدار مي‌دهد كه اين عدد چشمگير نبايد ما را به اشتباه بيندازد. شكاف ديجيتال نه تنها از بين نرفته، بلكه در سه بعد اساسي عميق‌تر هم شده است: كيفيت اتصال، مقرون‌به‌صرفه بودن و مهارت‌هاي ديجيتال. دورين بوگدان‌مارتين، دبيركل ITU، در كنفرانس مطبوعاتي ژنو تأكيد كرد: «ما شش ميليارد كاربر داريم، اما ميلياردها نفر از آنها هنوز با اينترنت كند، گران و ناامن زندگي مي‌كنند. اتصال معنادار ديگر فقط روشن و خاموش شدن يك مودم نيست؛ يعني سرعت كافي براي كلاس آنلاين، هزينه قابل پرداخت براي يك خانواده روستايي و مهارت لازم براي اينكه يك نوجوان بتواند از هوش مصنوعي براي تكاليف مدرسه‌اش استفاده كند.»

    رشد سريع در يك نگاه

از سال ۲۰۲۰ تا پايان ۲۰۲۵، نزديك به دو ميليارد نفر به جمع كاربران اينترنت اضافه شده‌اند. سريع‌ترين رشد در جنوب صحراي آفريقا (به‌طور متوسط سالانه ۱۲ تا ۱۵ درصد) و جنوب آسيا ثبت شده است. كشورهايي مانند نيجريه، اتيوپي، بنگلادش و اندونزي ميليون‌ها مشترك جديد را در يك سال به شبكه‌هاي همراه اضافه كردند. در قاره آفريقا، نرخ نفوذ اينترنت همراه از ۴۳ درصد در سال ۲۰۲۰ به ۶۸ درصد در سال جاري رسيده است. اين پيشرفت عمدتاً مديون گسترش شبكه‌هاي 4G و كاهش قيمت گوشي‌هاي هوشمند چيني است كه اكنون در بسياري از بازارهاي در حال توسعه زير ۱۰۰ دلار قيمت دارند. اما پشت اين اعداد، واقعيت ديگري نهفته است: هنوز ۲.۶ ميليارد نفر ـ معادل كل جمعيت آفريقا، امريكاي لاتين و خاورميانه روي هم ـ هيچ دسترسي به اينترنت ندارند. بيش از ۹۰ درصد اين افراد در كشورهاي كم‌درآمد و متوسط پايين زندگي مي‌كنند و اكثراً در مناطق روستايي هستند .

    نسل پنجم؛ نماد جديد نابرابري

براي اولين‌بار، گزارش امسال آمار دقيقي از گسترش شبكه‌هاي 5G ارايه مي‌دهد. در حال حاضر حدود سه ميليارد اشتراك فعال 5G در جهان وجود دارد كه تقريباً يك‌سوم كل اشتراك‌هاي اينترنت پرسرعت همراه را تشكيل مي‌دهد. پيش‌بيني مي‌شود تا پايان سال ۲۰۲۸ پوشش 5G به ۸۵ درصد جمعيت جهان برسد، اما توزيع اين پوشش به‌شدت نامتوازن است. در كشورهاي عضو OECD و شرق آسيا (كره جنوبي، چين، ژاپن، سنگاپور) بيش از ۹۰ درصد جمعيت تحت پوشش كامل 5G هستند و در برخي شهرها حتي آزمايش شبكه‌هاي 5.5G و 6G آغاز شده است. در مقابل، در كشورهاي كم‌درآمد آفريقايي و جزاير اقيانوس آرام، پوشش 5G هنوز صفر يا نزديك به صفر است و حتي پوشش 4G در بسياري از مناطق زير ۳۰ درصد باقي مانده است.

اين شكاف كيفي پيامدهاي گسترده‌اي دارد. يك دانش‌آموز در سئول مي‌تواند با سرعت يك گيگابيت بر ثانيه در كلاس واقعيت مجازي شركت كند، در حالي كه هم‌سن او در روستاهاي چاد يا سومالي حتي براي باز كردن يك فايل PDF آموزشي چند دقيقه منتظر مي‌ماند. ITU اين وضعيت را «نابرابري پهناي باند» مي‌نامد و هشدار مي‌دهد كه بدون سرمايه‌گذاري هدفمند، اين شكاف در دهه آينده به يك گسل اجتماعي تبديل خواهد شد.

    هشت برابر تفاوت در مصرف داده

يكي از شاخص‌هاي تكان‌دهنده گزارش، تفاوت فاحش در ميزان مصرف داده همراه است. كاربر متوسط در كشورهاي پردرآمد ماهانه حدود ۲۵ تا ۳۰ گيگابايت داده مصرف مي‌كند، در حالي كه اين رقم در كشورهاي كم‌درآمد تنها ۳ تا ۴ گيگابايت است؛ يعني تقريباً هشت برابر كمتر. اين تفاوت صرفاً به عادت‌هاي مصرف مربوط نمي‌شود؛ كاربران در كشورهاي فقيرتر به دليل هزينه بالا و سرعت پايين مجبورند مصرف خود را به حداقل برسانند: واتس‌اپ به جاي تماس تصويري، عكس با كيفيت پايين، دانلود شبانه در ساعات ارزان‌تر و استفاده از نسخه‌هاي لايت اپليكيشن‌ها.

    هزينه؛ همچنان سد اصلي

هرچند ميانگين جهاني قيمت يك گيگابايت داده همراه در پنج سال گذشته بيش از ۶۰ درصد كاهش يافته و اكنون به حدود ۱.۵ دلار رسيده، اما در نزديك به ۶۰ درصد كشورهاي كم‌درآمد و متوسط پايين، هزينه يك بسته ۵ گيگابايتي هنوز بيش از ۲ درصد درآمد ماهانه سرانه است؛ استان‌هاي كه سازمان ملل آن را «مقرون‌به‌صرفه» تعريف مي‌كند.

 در كشورهايي مانند زيمبابوه، سودان جنوبي يا هاييتي اين رقم گاهي به ۱۵ تا ۲۰ درصد درآمد ماهانه مي‌رسد؛ يعني يك خانواده براي اتصال به اينترنت بايد از غذا يا دارو بزند.

      مهارت‌هاي ديجيتال؛ فراموش‌شده بزرگ

شايد تلخ‌ترين بخش گزارش آنجا باشد كه حتي در ميان شش ميليارد كاربر فعلي، اكثريت قريب به اتفاق فقط مهارت‌هاي پايه دارند. طبق پيمايش‌هاي ITU، تنها ۲۲ درصد كاربران جهان توانايي توليد محتواي ديجيتال پيچيده (مانند ويرايش ويدئو، طراحي گرافيك يا برنامه‌نويسي ساده) را دارند. در كشورهاي كم‌درآمد اين رقم به زير ۸ درصد مي‌رسد. مهارت‌هاي امنيت سايبري، تشخيص اخبار جعلي و استفاده ايمن از هوش مصنوعي هم وضعيت بهتري ندارند. كاسماس زاوازاوا، مدير دفتر توسعه مخابرات ITU، در اين باره مي‌گويد: «ما ميلياردها نفر را به شبكه وصل كرده‌ايم، اما فراموش كرده‌ايم به آنها ياد بدهيم چگونه از اين شبكه به‌طور امن و مولد استفاده كنند. بدون آموزش مهارت‌هاي ديجيتال، اينترنت مي‌تواند به ابزاري براي آسيب‌پذيري بيشتر تبديل شود.»

    شكاف جنسيتي، روستايي و نسلي

نابرابري فقط اقتصادي و جغرافيايي نيست. هنوز ۳۰۰ ميليون زن كمتر از مردان به اينترنت دسترسي دارند. در برخي كشورهاي جنوب آسيا و خاورميانه اين شكاف به بيش از ۳۰ درصد مي‌رسد. در مناطق روستايي جهان تنها ۵۸ درصد افراد آنلاين هستند، در حالي كه در شهرها اين رقم به ۸۵ درصد مي‌رسد. جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله با نرخ اتصال ۸۲ درصد پيشتازند، اما افراد بالاي ۶۵ سال در بسياري از كشورها هنوز زير ۴۰ درصد هستند.

    چشم‌انداز و راه پيش‌رو

اتحاديه بين‌المللي مخابرات همراه با شركاي خود هدف‌گذاري كرده كه تا سال ۲۰۳۰ نرخ نفوذ اينترنت به ۹۰ درصد جمعيت جهان برسد و هيچ‌كس به دليل مسائل مالي يا جغرافيايي از اتصال محروم نباشد. اما گزارش صراحتاً اعلام مي‌كند كه براي رسيدن به اين هدف، جهان سالانه به حداقل ۴۵۰ ميليارد دلار سرمايه‌گذاري جديد در زيرساخت‌هاي ديجيتال، يارانه خدمات و برنامه‌هاي آموزش مهارت نياز دارد؛ در حالي كه سرمايه‌گذاري فعلي كمتر از ۲۰۰ ميليارد دلار است. در پايان گزارش آمده است: «شش ميليارد كاربر اينترنت يك موفقيت بزرگ بشري است، اما ۲.۶ ميليارد نفري كه هنوز آفلاين هستند و ميلياردها نفري كه با اتصال ناكافي، گران و ناامن زندگي مي‌كنند، يادآوري مي‌كنند كه ماموريت ما تازه آغاز شده است. در جهاني كه هوش مصنوعي، پزشكي از راه دور، آموزش آنلاين و دولت الكترونيك به سرعت در حال تبديل شدن به ضرورت هستند، اتصال ديگر يك كالا نيست؛ يك حق اساسي بشر است.»