وقتي هوش مصنوعي به كمك معلولان مي‌آيد
هوش مصنوعي و فناوري‌هاي نوين در دنياي امروز مرزهاي توانايي را جابه‌جا كرده‌اند و ميليون‌ها فرد داراي معلوليت با كمك ابزارهاي هوشمند، گام‌هايي تازه به سوي استقلال، ارتباط موثر و مشاركت اجتماعي برمي‌دارند.
هوش مصنوعي و فناوري‌هاي نوين در دنياي امروز مرزهاي توانايي را جابه‌جا كرده‌اند و ميليون‌ها فرد داراي معلوليت با كمك ابزارهاي هوشمند، گام‌هايي تازه به سوي استقلال، ارتباط موثر و مشاركت اجتماعي برمي‌دارند. هوش مصنوعي در سال‌هاي اخير به ابزاري توانمند براي ارتقاي كيفيت زندگي افراد داراي معلوليت تبديل شده است و اين فناوري مي‌تواند شكاف‌هاي موجود در زيرساخت‌هاي فيزيكي و اجتماعي را تا حد زيادي جبران كند. ابزارهايي مانند مترجم زبان اشاره، زيرنويس زنده و برنامه‌هاي تشخيص گفتار، امكان برقراري ارتباط موثرتر را براي ناشنوايان فراهم كرده‌اند همچنين، اپليكيشن‌هايي كه محيط اطراف را براي نابينايان توصيف مي‌كنند، به آنها كمك مي‌كند تا با اطمينان بيشتري در فضاهاي عمومي حركت كنند. ازسوي ديگر، هوش مصنوعي مي‌تواند نقش مهمي در سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي براي جامعه معلولان ايفا كند. تحليل داده‌هاي كلان درباره نيازها، چالش‌ها و الگوهاي رفتاري افراد داراي معلوليت، به نهادهاي دولتي و سازمان‌هاي حمايتي كمك مي‌كند تا خدمات موثرتري طراحي كنند. به اين ترتيب، هوش مصنوعي نه‌تنها در سطح فردي بلكه در سطح كلان نيز مي‌تواند به تحقق عدالت اجتماعي و دسترسي برابر براي همه شهروندان كمك كند. برآوردها نشان مي‌دهد بيش از ۹ ميليون و ۷۰۰ هزار نفر در ايران با درجات مختلفي از معلوليت زندگي مي‌كنند و هوش مصنوعي با ابزارهايي نوين ازجمله مترجم زبان اشاره، پروتزهاي هوشمند و دستيارهاي گفتاري، افق تازه‌اي براي استقلال و مشاركت اجتماعي آنان گشوده است.
كاربردهاي هوش مصنوعي براي توانمندسازي معلولان
كاربردهاي هوش مصنوعي براي توانمندسازي افراد داراي معلوليت متفاوت است؛ به‌طور مثال در بخش شنوايي، سامانه‌هاي زيرنويس زنده و مترجم زبان اشاره به ناشنوايان كمك مي‌كنند تا ارتباط آسان‌تري برقرار كنند. براي نابينايان نيز برنامه‌هايي مانند Seeing AI از طريق دوربين تلفن همراه، محيط اطراف و متن‌ها را شناسايي و توصيف مي‌كنند. هوش مصنوعي در حوزه جسمي نيز با فناوري‌هايي مانند كنترل رايانه يا ويلچر با فرمان صوتي و پروتزهاي هوشمند با قابليت يادگيري حركات طبيعي، تحولي بزرگ ايجاد كرده‌اند همچنين ربات‌هاي كمكي انجام كارهاي روزمره را براي افراد كم‌توان ساده‌تر مي‌سازند. هوش مصنوعي در بخش شناختي نيز برنامه‌هاي آموزش هوشمند و دستيارهاي گفتاري در گفتاردرماني و آموزش كودكان داراي اوتيسم كاربرد دارند. در مجموع، هوش مصنوعي با ابزارهايي چون تشخيص گفتار، تبديل متن به گفتار و دستيارهاي هوشمند، به ارتقاي استقلال و مشاركت اجتماعي افراد داراي معلوليت كمك مي‌كند.
جهان با صداي هوش مصنوعي مي‌بيند
جرارد كوين، گزارشگر ويژه پيشين سازمان ملل در حوزه حقوق افراد داراي معلوليت در گزارش خود مي‌نويسد: سيستم‌هاي مبتني بر هوش مصنوعي مي‌توانند فرصت‌هاي تازه‌اي براي مشاركت اجتماعي معلولان ايجاد كنند؛ از بهبود حركت و مسيريابي گرفته تا گسترش استقلال فردي. نرم‌افزارهاي تشخيص صدا، رديابي چشم، آواتارهاي زبان اشاره و سيستم‌هاي توصيف خودكار تصوير، امروزه براي نابينايان و ناشنوايان تحولي بزرگ ايجاد كرده‌اند. ابزارهايي مانند تبديل گفتار به متن و زيرنويس خودكار يا تلفن‌هاي همراه مجهز به دستيار هوشمند، ارتباطات ديجيتال را براي همه ممكن ساخته‌اند.
گام‌هاي كوچك در مسير بزرگ
سيدمحمدامين آقاميري، دبير شوراي عالي فضاي مجازي مي‌گويد: سرمايه‌گذاري‌هايي براي توسعه دستيارهاي هوشمند در حال انجام است تا عدالت در دسترسي معلولان به فضاي مجازي افزايش يابد. ازسوي ديگر رييس دبيرخانه ستاد مناسب‌سازي كشور از تشكيل «كارگروه ملي دسترس‌پذيري فضاي مجازي براي معلولان» خبر مي‌دهد؛ كارگروهي كه به تازگي تشكيل شده است. غلامرضا رضايي‌فر، رييس دبيرخانه ستاد هماهنگي و پيگيري مناسب‌سازي كشور در گفت‌وگو با ايرنا درباره اقدامات «كارگروه ملي دسترس‌پذيري فضاي مجازي براي معلولان» اظهار كرد: هدف از تشكيل اين كارگروه، استفاده از فضاي مجازي و ديجيتال براي دسترس‌پذيري بيشتر براي معلولان است. وي ادامه داد: هوش مصنوعي و تكنولوژي‌هاي جديد براي دسترس‌پذيري بايد مورد استفاده قرار گيرد. فضاي مجازي مي‌تواند براي نابينايان و ناشنوايان، كاربردي شود. بايد در اين زمينه بررسي‌هاي بيشتري صورت بگيرد تا زندگي معلولان، بهتر و راحت‌تر شود. به گفته رضايي فر، تاكنون ۴۲درصد دستگاه‌هاي دولتي اقدام به دسترس‌پذيرسازي درگاه‌هاي الكترونيكي خود كرده‌اند؛ اما هنوز راه زيادي تا جامع شدن اين خدمات باقي مانده است.
اهم اقدامات انجام گرفته در حوزه هوش مصنوعي
رييس دبيرخانه ستاد هماهنگي و پيگيري مناسب‌سازي كشور درباره مهم‌ترين اقدامات در حوزه بهره‌گيري از هوش مصنوعي براي افراد داراي معلوليت گفت: طي دو سال اخير، دسترسي نابينايان به درگاه‌هاي الكترونيك دولتي مورد توجه قرار گرفته است و در اين زمينه فقط روي دستگاه‌هاي دولتي تمركز شده و دستگاه‌هاي دولتي براساس ۱۲ ويژگي استاندارد مانند بزرگ كردن فونت، ايجاد كانتراست، حذف انيميشن، افزايش فاصله خطوط، حذف تصاوير از صفحه، ايجاد ماركر و تبديل متن به صوت، درگاه‌هاي الكترونيك خود را براي معلولان دسترس پذير كردند.
رضايي‌فر افزود: به‌طور مثال ايجاد ماركر باعث مي‌شود كه فرد كم بينا بهتر بتواند فونت را ببيند؛ البته ممكن است اقدامات دسترس‌پذير كردن درگاه‌هاي الكترونيكي براي معلولان، ايرادهايي داشته باشد. وي با تاكيد براينكه ظرفيت هوش مصنوعي در توانمندسازي معلولان بايد شناسايي شود، افزود: افراد داراي معلوليت، كارشناس شناسايي اين ظرفيت‌ها هستند؛ مثلا هيچ كس مانند يك فرد نابينا نمي‌تواند نيازهايش را تشخيص دهد و گروه‌هاي دانش بنيان داخلي نيز مي‌توانند اين خواسته‌ها و نيازها را با تكنولوژي‌هاي نوين برآورده كنند.
