صحبتي كه ۶۰۰ ميليارد دلار هزينه براي متا تراشيد
وقتي مارك زاكربرگ، در ضيافت شام كاخ سفيد كنار دونالد ترامپ نشست و با لبخند گفت «حداقل ۶۰۰ ميليارد دلار تا ۲۰۲۸ سرمايه‌گذاري مي‌كنيم»، كمتر كسي اين جمله را جدي گرفت.
وقتي مارك زاكربرگ، در ضيافت شام كاخ سفيد كنار دونالد ترامپ نشست و با لبخند گفت «حداقل ۶۰۰ ميليارد دلار تا ۲۰۲۸ سرمايه‌گذاري مي‌كنيم»، كمتر كسي اين جمله را جدي گرفت. به‌ويژه وقتي خودش چند ثانيه بعد، در گفت‌وگويي كه ناخواسته توسط ميكروفون باز پخش شد، پرسيد: «مطمئن نبودم شما مي‌خواهيد از چه عددي استفاده كنيد!» اما حالا، همان عددِ شوخي‌آميز، در اسناد رسمي متا تبديل به يك طرح رسمي و برنامه‌ريزي‌شده شده است.
طبق اطلاعيه‌اي كه روز گذشته در وبلاگ رسمي متا منتشر شد، اين شركت تا پايان سال ۲۰۲۸ ميلادي بيش از ۶۰۰ ميليارد دلار سرمايه به توسعه زيرساخت‌هاي فني، هوش مصنوعي و گسترش نيروي كار اختصاص خواهد داد؛ رقمي معادل بيش از يك‌چهارم توليد ناخالص داخلي سالانه امريكا. در ظاهر، خبري بزرگ درباره «سرمايه‌گذاري براي آينده ديجيتال» است، اما در عمق، نشانه‌اي از رقابتي تمام‌عيار ميان غول‌هاي فناوري براي تصاحب زيرساخت نسل بعدي هوش مصنوعي محسوب مي‌شود. زمينه اين اعلام، به ماه سپتامبر و نشست خصوصي رهبران فناوري با رييس‌جمهور وقت امريكا برمي‌گردد. زاكربرگ نخستين‌بار در آن ضيافت از اين رقم نجومي سخن گفت. همزمان، چهره‌هايي مانند ايلان ماسك، ساتيا نادلا و سوندرا پيچاي نيز در آن مراسم حضور داشتند تا درباره آينده مقررات هوش مصنوعي گفت‌وگو كنند. اما آنچه تفاوت زاكربرگ با ديگران را نشان داد، تمايلش به اغراق رسانه‌اي بود؛ جمله‌اي كه ابتدا رنگ وعده سياسي داشت، اكنون به تعهد مالي بدل شده است. سوزان لي، مدير ارشد مالي متا، چند هفته بعد در كنفرانس موسسه گلدمن ساكس واقع در سان‌فرانسيسكو اعلام كرد كه «كل رقم ۶۰۰ ميليارد دلار بيانگر مجموع سرمايه‌گذاري‌هاي متا در خاك امريكا از سال ۲۰۲۴ تا پايان ۲۰۲۸ است؛ شامل همه زيرساخت‌هاي ديتاسنتري، پروژه‌هاي هوش مصنوعي، مراكز پردازشي و توسعه پرسنل.» بر اساس اين توضيحات، طرح متا بزرگ‌ترين سرمايه‌گذاري شركتي در تاريخ سيليكون‌ولي به شمار مي‌رود؛ حتي بزرگ‌تر از برنامه ۴۰۰ ميليارد دلاري مايكروسافت براي توسعه مراكز ابري و هوش مصنوعي تا ۲۰۳۰.
جزييات رسمي: از ديتاسنتر تا اقتصاد محلي
در بيانيه رسمي متا، بخشي از اين بودجه به توسعه ديتاسنترهايي اختصاص دارد كه با مصرف حداقلي منابع، به‌ويژه آب، طراحي مي‌شوند. متا وعده داده است كه تا سال ۲۰۳۰ در شاخص «آب مثبت» قرار گيرد؛ به اين معنا كه ميزان آبي كه از طريق بازيافت يا بازگرداني وارد محيط مي‌كند، بيشتر از مصرف واحدهاي خود باشد. در اين ساختار، ديتاسنترها علاوه‌بر مصرف انرژي پاك، به مراكز اشتغال محلي نيز تبديل خواهند شد. متا مدعي است هر طرح جديد حدود ۳۵۰۰ فرصت شغلي مستقيم در فاز ساخت و ۳۰۰ فرصت دايمي براي بهره‌برداري ايجاد مي‌كند. اما اين پروژه فقط درباره آب و محيط‌زيست نيست. زاكربرگ اكنون در حال بازطراحي مفهوم «حاكميت داده» است؛ ايده‌اي كه قرار است بخش قابل‌توجهي از داده‌ها و مدل‌هاي هوش مصنوعي در داخل خاك امريكا باقي بمانند. در واقع، با رشد فشارهاي امنيتي از جانب دولت امريكا و رقابت بي‌سابقه با چين، متا ترجيح داده زيرساخت خود را كاملاً بومي كند. منابع نزديك به وزارت بازرگاني امريكا گفته‌اند كه دولت احتمالاً بخشي از اين پروژه‌ها را مشمول مشوق‌هاي مالياتي خواهد كرد، مشابه آنچه در قانون «CHIPS Act» براي صنايع نيمه‌هادي رخ داد.
هدف پنهان: جنگ براي مدل‌هاي بزرگ زباني
در تحليل بازار فناوري، اين طرح صرفاً به‌منزله توسعه زيرساخت نيست، بلكه تلاشي مستقيم براي رقابت در عرصه مدل‌هاي بزرگ زباني (LLMs) به شمار مي‌آيد. متا كه با مدل LLaMA در زمينه تحقيقاتي شناخته مي‌شود، هنوز نتوانسته سهم تجاري قابل‌توجهي از بازار هوش مصنوعي به دست آورد. در مقابل، OpenAI با GPT و مايكروسافت با Azure AI عملاً فضاي رقابت را اشغال كرده‌اند. بنابراين، پروژه ۶۰۰ ميليارد دلاري نوعي جهش استراتژيك براي بقا محسوب مي‌شود. تحليل‌گران معتقدند متا در تلاش است با اين حجم از سرمايه‌گذاري، از موقعيت يك شركت شبكه‌محور (Facebook–Instagram) به يك غول سخت‌افزاري–داده‌محور تبديل شود؛ شركتي كه نه فقط پلتفرم، بلكه زيرساخت خامِ آموزش مدل‌ها را كنترل مي‌كند.
تصويري از اقتصاد آينده امريكا
اين سطح از سرمايه‌گذاري، در فضاي اقتصاد كلان امريكا نيز بي‌سابقه است. در حالي كه دولت فدرال هنوز درگير كنترل تورم و بحران بدهي است، تزريق ۶۰۰ ميليارد دلار خصوصي به بخش فناوري مي‌تواند مسير تازه‌اي از رونق منطقه‌اي ايجاد كند. ايالت‌هايي نظير آيوا، اوهايو، تگزاس و آريزونا در سال‌هاي اخير با سرعت به مراكز داده و سرور بدل شده‌اند و اكنون، با موج جديد متا، مي‌توانند شاهد رونق ثانويه مسكن، آموزش فني و حمل‌ونقل شوند. از طرفي، كارشناسان هشدار مي‌دهند كه چنين تمركزي روي يك صنعت مي‌تواند خطر وابستگي بيش‌ازحد اقتصاد محلي به فناوري را تشديد كند. آنچه در دهه ۱۹۸۰ با خودروسازي در ديترويت رخ داد، ممكن است در دهه ۲۰۳۰ براي مراكز داده اتفاق بيفتد: رونق موقتي و سپس سقوط با جابه‌جايي فناوري.
واكنش وال‌استريت و منتقدان زيست‌محيطي
انتشار رسمي اين اطلاعيه باعث رشد ۴درصدي سهام متا در معاملات نيويورك شد، اما واكنش‌ها كاملاً مثبت نبود. موسسات سرمايه‌گذاري همچون Bernstein و JP Morgan هشدار داده‌اند كه اين حجم از تعهد سرمايه‌اي مي‌تواند حاشيه سود آزاد شركت را فشار دهد. متا در سه‌ماهه اخير حدود ۹۱ ميليارد دلار نقدينگي در اختيار داشت، بنابراين دستيابي به ۶۰۰ ميليارد دلار نيازمند انتشار بدهي يا فروش بخشي از سهام برنامه‌هاي فرعي است. در سوي ديگر، فعالان محيط‌زيست نيز نسبت به ادعاي «آب مثبت» ترديد دارند. انجمن RiverWatch در بيانيه‌اي نوشت: «در حالي كه متا وعده بازگرداندن آب به طبيعت مي‌دهد، واقعيت اين است كه ديتاسنترها در مناطق خشك امريكا مانند نوادا و آريزونا مصرف سنگيني دارند و وعده‌هاي بازسازي اغلب روي كاغذ باقي مي‌مانند.»
رقيبان در صف پاسخ
رقيب‌هاي اصلي متا نيز مجبور به پاسخگويي شده‌اند. مايكروسافت با انتشار بيانيه‌اي غيرمستقيم اعلام كرد «تمركز ما بر كيفيت هوش مصنوعي ابري است، نه صرفاً رقم سرمايه‌گذاري». گوگل نيز در واكنش به رسانه‌ها گفت كه برنامه‌هاي گسترش زيرساخت خود را در ۱۰ ايالت امريكا سرعت مي‌دهد. يعني وعده زاكربرگ عملاً باعث «رقابت عددي» ميان غول‌ها شده؛ رقابتي كه به گفته تحليل‌گران وال‌استريت، مي‌تواند پروژه‌هاي تفاخرآميز و پرهزينه بيافريند، چيزي مشابه مسابقه فضايي دهه ۶۰ ميان امريكا و شوروي. زاكربرگ در چند سال اخير با بحران متاورس، افت سهام و انتقادهاي طراحي محتواي شبكه‌هاي اجتماعي روبرو بوده است. ازاين‌رو، طرح ۶۰۰ ميليارد دلاري را بسياري نوعي بازتعريف برند متا مي‌دانند؛ انتقال از جهان مجازي به جهان سخت‌افزاري. يكي از مديران سابق شركت به اينسايدر گفت: «زاكربرگ دنبال روايتي تازه است. اين رقم بزرگ فقط درباره پول نيست، درباره جبران اعتماد ازدست‌رفته سرمايه‌گذاران و سياست‌مداران است.»
تحليل ديگري در نيويورك‌تايمز اشاره مي‌كند كه همزماني اين اعلام با نزديك‌شدن انتخابات رياست‌جمهوري ۲۰۲۸، مي‌تواند نوعي لابي‌گري غيررسمي براي كسب حمايت از دولت آينده نيز تلقي شود؛ اينكه متا به عنوان «قهرمان اشتغال و زيرساخت امريكايي» شناخته شود و از تيغ نظارت سياسي بر شبكه‌هايش عبور كند. اگر همه وعده‌هاي متا اجرايي شود، سال ۲۰۲۸ نه‌فقط براي زاكربرگ بلكه براي اقتصاد ديجيتال امريكا نقطه عطف خواهد بود. اما پرسش اصلي باقي است: آيا شركت‌هاي فناوري مي‌توانند با چنين حجم از سرمايه، تعهدات زيست‌محيطي و انساني خود را نيز حفظ كنند؟ پاسخ به اين پرسش، همانطور كه تاريخ نشان داده، تنها در ارقام مالي خلاصه نمي‌شود. مسير متا از ضيافت شام كاخ سفيد تا جدول‌هاي حسابداري ۲۰۲۸، شايد بلندپروازانه‌ترين آزمون براي تركيب پول، سياست و فناوري در قرن بيست‌ويكم باشد - آزموني كه نتيجه‌اش، مرز ميان روياي سيليكون‌ولي و واقعيت اقتصاد امريكا را روشن‌تر خواهد كرد.
