ساعت شني طلاي سياه!
در روزهايي كه بازار جهاني انرژي چشم‌به‌راه تصميم‌هاي بزرگ توليدكنندگان نفت است، تازه‌ترين نظرسنجي خبرگزاري رويترز نشان مي‌دهد ساعت شني طلاي سياه با آهنگي آرام‌تر از گذشته معكوس مي‌شود.
در روزهايي كه بازار جهاني انرژي چشم‌به‌راه تصميم‌هاي بزرگ توليدكنندگان نفت است، تازه‌ترين نظرسنجي خبرگزاري رويترز نشان مي‌دهد ساعت شني طلاي سياه با آهنگي آرام‌تر از گذشته معكوس مي‌شود. داده‌هاي اين گزارش حكايت از افزايش ۳۰ هزار بشكه‌اي توليد روزانه نفت سازمان كشورهاي صادركننده نفت (اوپك) در ماه اكتبر دارد؛ افزايشي كه توليد كلي را به سطح ۲۸ ميليون و ۴۳۰ هزار بشكه در روز رسانده است. هرچند اين رشد در ظاهر بسيار جزیي به‌نظر مي‌رسد، اما در دل خود فرآيندي پيچيده از تصميم‌هاي سياسي، اقتصادي و ژئوپليتيكي را نهفته دارد. اتفاقي كه نشان مي‌دهد بازار نفت، بيش از هر زمان ديگري، عرصه تنفس‌هاي حساب‌شده و حركت‌هاي محتاطانه است. پس از دوره‌اي طولاني كه اوپك‌پلاس با كاهش عرضه داوطلبانه كوشيد تعادل را در بازارهاي جهاني برقرار نگه دارد، برخي كشورها در ماه اكتبر تصميم گرفتند تا از حجم كاهش‌هاي داوطلبانه خود بكاهند. طبق توافق موجود، پنج كشور عضو اوپك شامل الجزاير، عراق، كويت، عربستان سعودي و امارات قرار بود روزانه ۸۶ هزار بشكه از توليد خود را به بازار بازگردانند. با اين حال، داده‌هاي نظرسنجي رويترز نشان مي‌دهد حجم واقعي عرضه بازگردانده‌شده بيش از چيزي بوده كه پيش‌تر اعلام شده؛ در مجموع، اين كشورها روزانه ۱۱۴ هزار بشكه از كاهش داوطلبانه خود را به بازار تزريق كرده‌اند. اين اقدام هرچند در نگاه نخست نشانه‌اي از تمايل اوپك به افزايش عرضه است، اما در عمل با چالش‌هايي همراه شده است. كاهش توليد در كشورهاي نيجريه، ليبي و ونزوئلا عملا بخش مهمي از افزايش برنامه‌ريزي‌شده را خنثي كرده و مانع از تحقق اهداف گسترده‌تر افزايش عرضه شده است. به بيان ديگر، ميزان افزايش ۳۰ هزار بشكه‌اي در مقايسه با پتانسيل واقعي، انعكاسي از اختلاف‌هاي ساختاري ميان اعضاي اوپك و اوپك‌پلاس و چالش در مديريت ظرفيت‌هاي توليدي است. يكي از محورهاي مهم تصميم‌گيري در اكتبر، الزام برخي اعضا براي انجام كاهش‌هاي جبراني بود. عراق و امارات متحده عربي كه پيش‌تر از سهميه‌هاي تعيين‌شده فراتر رفته بودند، در اين ماه ملزم شدند روزانه ۱۴۰ هزار بشكه از توليد خود را كاهش بدهند. اين كاهش جبراني نشانه‌اي از تلاش اوپك‌پلاس براي حفظ انضباط در درون اتحاد و جلوگيري از بي‌ثباتي بيشتر در بازار است. سايه نگراني از مازاد عرضه كه همچون ابرهاي خاكستري بر فراز بازار جهاني نفت حركت مي‌كند، اعضا را وادار كرده تا با وجود فشارهاي داخلي، تصميم‌هاي سختگيرانه‌تري اتخاذ كنند. در مقابل، برخي منابع بين‌المللي از جمله آژانس بين‌المللي انرژي، تصويري متفاوت از عملكرد واقعي اين كشورها ارائه داده‌اند. اين نهاد با ارائه داده‌هايي كه توليد كشورهاي يادشده را بالاتر از ارقام رسمي نشان مي‌دهد، عملا بر پيچيدگي و ابهام موجود در بازار جهاني نفت افزوده است. بررسي توليد عراق و امارات متحده عربي در ماه اكتبر، جبهه‌اي از اختلاف‌نظرها را آشكار كرده است. برخي منابع قريب‌الوقوع به اوپك و شركت‌هاي نفتي، برآوردهايي بالاتر از آمار رسمي براي ميزان توليد اين كشورها ارائه داده‌اند. در مقابل، داده‌هاي منابع ثانويه اوپك از جمله نظرسنجي رويترز بر وفاداري نسبي اين كشورها به سهميه‌ها تأكيد دارد. اين تضاد اطلاعاتي ريشه در ماهيت بازار نفت دارد؛ جايي كه حجم زياد تراكنش‌ها و پيچيدگي شيوه‌هاي استخراج و صادرات، امكان نظارت دقيق را دشوار مي‌سازد. در اين ميان، فناوري‌هاي نوين رديابي نفتكش‌ها، ابزارهاي تحليلي جديدي فراهم كرده است كه نگاه دقيق‌تري به تحركات واقعي بازار ارائه مي‌دهد. نظرسنجي رويترز با تكيه بر منابعي همچون داده‌هاي دريافتي از گروه بورس اوراق بهادار لندن (LSEG) اطلاعات شركت‌هاي رصد حمل‌ونقل از جمله پترولجستيك و كپلر، و اطلاعات دريافتي از شركت‌هاي نفتي و مشاوران انرژي انجام شده است. همين تركيب چندلايه، نتايجي قابل اتكا اما همچنان چندگانه ارائه مي‌دهد؛ نتايجي كه بر اهميت لايه‌لايه بودن بازار جهاني نفت تأكيد مي‌كند. سه كشور نيجريه، ونزوئلا و ليبي كه سال‌هاست با بحران‌هاي داخلي، اقتصادي و امنيتي دست‌وپنجه نرم مي‌كنند، در ماه اكتبر شاهد كاهش سطح توليد خود بودند. اين كاهش، نقش مهمي در تعديل اثر بازگشت داوطلبانه توليد ساير كشورها داشت. در نيجريه، سرقت از خطوط لوله، ضعف زيرساختي و بي‌ثباتي امنيتي به عوامل دائمي كاهش توليد تبديل شده‌اند. ونزوئلا با وجود ذخاير عظيم، همچنان با مشكلات فني، تحريم‌ها و نبود سرمايه‌گذاري خارجي مواجه است؛ ليبي نيز همچنان گرفتار ناآرامي‌هاي داخلي است كه مانع تداوم توليد پايدار مي‌شود. اين سه‌ضلعي چالش‌برانگيز نشان مي‌دهد كه حتي تصميم‌گيري‌هاي ساختارمند اوپك، بدون پايداري در توليد كشورهاي حساس، نمي‌تواند به‌طور كامل اثرگذار باشد. هر حركت اوپك در بازار نفت، موجي از واكنش‌ها در ميان مصرف‌كنندگان و توليدكنندگان ايجاد مي‌كند. اين افزايش ناچيز ۳۰ هزار بشكه‌اي، هرچند در ظاهر چشمگير نيست، اما پيام روشني به بازار مي‌فرستد: سياست احتياط همچنان محور تصميم‌گيري است. با توجه به نگراني‌هاي در حال رشد درباره مازاد عرضه، به‌ويژه در شرايطي كه تقاضاي جهاني با ترديدهايي همراه است، اوپك‌پلاس مي‌كوشد تا با گام‌هاي كوچك، از شوك‌هاي ناگهاني جلوگيري كند. از سوي ديگر، ادامه اين روند مي‌تواند براي برخي كشورها كه به درآمد نفتي وابسته‌اند، چالش‌زا باشد. اگر بازار با افزايش عرضه مواجه شود، فشار بر قيمت‌ها افزايش يافته و درآمد نفتي كشورهاي عضو كاهش خواهد يافت. به همين دليل انتظار مي‌رود سياست‌هاي اوپك در ماه‌هاي پيش رو همچنان با رويكرد «تنظيم تدريجي» ادامه يابد. آنچه در اكتبر رخ داد، تنها يك تغيير مقداري ساده نيست، بلكه نشانه‌اي از ورود اوپك به فصلي جديد از مديريت عرضه است؛ فصلي كه در آن، بازيگران اصلي محتاط‌تر از هميشه حركت مي‌كنند. افزايش ۳۰ هزار بشكه‌اي در مجموع سطح توليد ۲۸ ميليون و ۴۳۰ هزار بشكه‌اي، بيانگر تلاش‌هاي چندجانبه براي پاسخ به دغدغه‌هاي بازار، حفظ تعادل و كاهش تنش‌هاست. در ميانه فشارهاي اقتصادي، تنش‌هاي ژئوپليتيكي و نگراني‌هاي مرتبط با آينده انرژي، اوپك همچنان خود را در جايگاه «تنظيم‌كننده نهايي» بازار مي‌بيند. آينده نشان خواهد داد كه اين اتحاد تا چه اندازه قادر خواهد بود ميان نيازهاي متناقض اعضا و نيازهاي بازار جهاني، تعادل برقرار كند. بازار جهاني انرژي منتظر است ببيند ساعت شني اوپك چگونه در ماه‌هاي آينده جريان خواهد يافت؛ آيا طلاي سياه با سرعت بيشتري جاري مي‌شود يا همچنان قطره‌چكاني به بازار خواهد رسيد؟ اما فعلا تنها چيزي كه روشن است، نقش محوري احتياط در تصميم‌گيري‌هاي اين اتحاد قدرتمند است؛ اتحادِ كشورهاي صادركننده نفت كه مي‌كوشند آينده‌اي باثبات‌تر براي بازار طلاي سياه ترسيم كنند.
