خشکی تالاب ها؛ از بین رفتن سپر طبیعی در برابر تغییرات اقلیمی

تالاب‌ها، به عنوان یکی از ارزشمندترین زیست‌بوم‌های طبیعی، نقشی حیاتی در تعادل اکولوژیک، تعدیل آب‌و‌هوا، تغذیه آب‌های زیرزمینی و حفظ تنوع زیستی دارند. این پهنه‌های آبی، نه تنها زیستگاه هزاران گونه گیاهی و جانوری به‌ویژه پرندگان مهاجر هستند، بلکه منبع مهمی برای معیشت جوامع محلی محسوب می‌شوند. با این حال، طی دو دهه گذشته، بسیاری از تالاب‌های ایران در معرض تهدید جدی خشکی، کاهش سطح آب و نابودی تدریجی قرار گرفته‌اند. پدیده‌ای که در ظاهر نتیجه تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های پیاپی است، اما در واقع، ترکیبی از سوءمدیریت منابع آب، بهره‌برداری بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی، سدسازی‌های گسترده و تغییر کاربری‌های غیرکارشناسی در اطراف تالاب‌هاست.

از تالاب ارومیه، که روزگاری بزرگ‌ترین دریاچه شور خاورمیانه بود، تا تالاب هامون در سیستان، شادگان و هورالعظیم در جنوب، و گاوخونی در مرکز ایران، همگی در سال‌های اخیر با روندی نگران‌کننده از کاهش تراز آبی و مرگ اکولوژیک روبرو شده‌اند. بنا بر گزارش‌های سازمان حفاظت محیط زیست، از مجموع بیش از ۸۰ تالاب شناخته‌شده کشور، حدود ۷۰ درصد آنها با درجات مختلفی از خشکی و بی‌آبی مواجه‌اند. در نهایت خشکی تالاب‌ها، صرفا نابودی یک پهنه آبی نیست؛ بلکه به معنای از دست رفتن یک سپر طبیعی در برابر تغییرات اقلیمی است. این مناطق نقش اساسی در ذخیره کربن و تنظیم دمای محلی دارند و با نابودی آنها، روند گرم‌شدن زمین در مقیاس منطقه‌ای تشدید می‌شود. افزون بر آن، از بین رفتن تالاب‌ها به کاهش کیفیت آب‌های سطحی و زیرزمینی، فرسایش خاک و گسترش بیابان‌زایی دامن می‌زند.

   خشکی تالاب کانی برازان 

رییس اداره حفاظت محیط زیست مهاباد گفت: بحران خشکسالی دامن پناهگاه حیات وحش و تالاب کانی‌برازان این شهرستان را گرفت و این تالاب بین المللی بی‌آبی کم سابقه‌ای را تجربه کرد. فاروق سلیمانی اظهار کرد: خشک شدن تالاب بین المللی کانی‌برازان این شهرستان به سبب قرار گرفتن در کریدور مهاجرت پرندگان در این فصل اهمیت ویژه‌ای دارد و باعث می شود که گونه های مهاجر و بومی به حاشیه سدها و رودخانه‌ها پناه ببرند.

وی اضافه کرد: روند خشک شدن پهنه آبی تالاب بین‌المللی کانی برازان این شهرستان از اواسط شهریور ماه شدت بیشتری به خود گرفت و تا مهر ماه بخش های زیادی از این تالاب خشک شد. رییس اداره حفاظت محیط زیست مهاباد گفت: هر چند خشک شدن تالاب کانی برازان به دلیل خشکسالی بی سابقه نیست اما در سال های قبل با آغاز بارش های پاییزی و احیای رودخانه و زهکش‌ها در آبان ماه، کم‌کم آبگیری این تالاب شروع می شد که امسال هنوز رخ نداده است.

   کانال‌های منتهی به تالاب کانی‌برازان مهاباد لایروبی شد

وی افزود: با خشک شدن تالاب کانی برازان پرندگان مهاجر و بومی آن با توجه به شرایط بحران آبی تالاب، به سایر مناطق و تالاب‌های اقماری دریاچه ارومیه از جمله تالاب‌های حسنلو و سولدوز نقده مهاجرت کردند. رییس اداره حفاظت محیط زیست مهاباد با بیان اینکه حقابه تالاب کانی برازان طی تیرماه به آن داده شده است، اظهار کرد: تیر ماه امسال یک میلیون مترمکعب آب سد مهاباد از طریق رودخانه به پهنه تالاب رهاسازی و این امر باعث شد تا پرندگان جوان و نابالغ بتوانند، با ماندگاری بیشتر در تالاب شرایط مهاجرت به سایر مناطق را داشته باشند و از بحران تلفات پرندگان جوان جلوگیری شد. سلیمانی پیش‌بینی کرد: این شرایط خشک شدن تالاب کانی برازان تا شروع بارش‌های پاییزی و احیای دوباره رودخانه و چشمه‌های تامین‌کننده این تالاب تداوم خواهد داشت. سلیمانی گفت: پناهگاه حیات وحش و تالاب کانی برازان مهاباد در مسیر کریدور مهاجرت پرندگان از کشورهای شمالی به جنوب قرار دارد و این تالاب زیستگاه جوجه‌آوری گونه های در حال انقراض از جمله اردک سرسفید، اردک سرحنایی و گونه‌های حفاظت شده دیگر است. وی افزود: در سال ۱۴۰۰ نیز تالاب کانی برازان مهاباد با بحران آب مواجه شد و در اوایل پاییز همان سال بخش های زیادی از این تالاب به‌طور کامل خشک شده بود که با شروع بارش های پاییزی و رهاسازی آب سد مهاباد دوباره احیا شد. به گزارش ایرنا، پناهگاه حیات وحش و تالاب بین‌المللی «کانی‌برازان» مهاباد با وسعتی افزون بر ۹۰۰ هکتار یکی از مهم‌ترین تالاب‌های اقماری جنوب دریاچه ارومیه و با ارزش‌ترین زیستگاه های انواع پرندگان آبزی و کنار آبزی مهاجر و بومی در شمال‌غرب کشور به شمار می رود.

   خشکسالی نفس‌های تالاب کانی‌برازان مهاباد را به شماره انداخت

 بر اساس آخرین بررسی ها، ۷۵ گونه پرنده آبزی و کنارآبزی متعلق به ۱۱ خانواده در این تالاب شناسایی شده است که در صورت اضافه کردن گونه های خشکی زی، این تعداد به بیش از ۱۸۰ گونه خواهد رسید و همین امر اهمیت تالاب را بیش از پیش آشکار می سازد. پناهگاه حیات وحش و تالاب بین‌المللی «کانی‌برازان» در ۳۰ کیلومتری مهاباد واقع شده و به عنوان بیست و چهارمین تالاب کشور در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده و در نزد پرنده نگرها به بهشت پرندگان مشهور است و نخستین سایت پرنده نگری کشور نیز محسوب می شود.  در شهرستان مهاباد علاوه بر پناهگاه حیات وحش و تالاب بین‌المللی «کانی‌برازان»، تالاب دائمی «حسن خان» و تالاب‌های فصلی دیگری از جمله «گروس»، «داشخانه» و «قره قشلاق»  نیز  وجود دارد.