بن‌بست‌سازي ترامپ با شعار ديپلماسي و تداوم زبان تهديد
در ماه‌هاي اخير بار ديگر بحث از مذاكرات احتمالي ايران و ايالات متحده به محور گفت‌وگوهاي منطقه‌اي و رسانه‌اي بازگشته است. با اين حال، نشانه‌ها و روند تحولات نشان مي‌دهد كه هنوز زمينه‌اي واقعي براي آغاز گفت‌وگويي متوازن ميان دو كشور فراهم نشده است.
در ماه‌هاي اخير بار ديگر بحث از مذاكرات احتمالي ايران و ايالات متحده به محور گفت‌وگوهاي منطقه‌اي و رسانه‌اي بازگشته است. با اين حال، نشانه‌ها و روند تحولات نشان مي‌دهد كه هنوز زمينه‌اي واقعي براي آغاز گفت‌وگويي متوازن ميان دو كشور فراهم نشده است. علت اين وضعيت، بيش از هر چيز، به رويكرد يك‌جانبه و غيرعقلاني امريكا بازمي‌گردد؛ رويكردي كه همچنان بر پايه فشار، تهديد و رفتار گزينشي نسبت به تعهدات بين‌المللي استوار است. واشنگتن در حالي از «احياي ديپلماسي» سخن مي‌گويد كه همزمان اقدامات خصمانه خود عليه تهران را گسترش مي‌دهد و با توسل به ابزارهاي نظامي و تبليغاتي، فضاي بي‌اعتمادي را عميق‌تر مي‌كند.
از منظر تهران، مذاكره تنها زماني معنا دارد كه بر اساس احترام متقابل، شناخت واقعيت‌هاي منطقه و پذيرش حقوق مشروع ايران انجام شود. در مقابل، امريكا تاكنون هيچ نشانه‌اي از بازنگري در سياست‌هاي فشار حداكثري نشان نداده و حتي در مواردي، همچون همراهي با اقدامات غيرقانوني رژيم صهيونيستي، فراتر از چارچوب‌هاي پذيرفته‌شده بين‌المللي عمل كرده است. همين تضاد گفتار و رفتار، مهم‌ترين مانع در مسير شكل‌گيري گفت‌وگويي ثمربخش است. رفتار ايالات متحده در روزهاي اخير، به‌ويژه در ماجراي حمله به تاسيسات و خاك ايران، نشان داد كه هنوز فاصله زيادي ميان ادعاي ديپلماسي و عمل واقعي واشنگتن وجود دارد. تلاش براي توجيه اقدام نظامي با روايت‌هاي جعلي درباره «تهديد هسته‌اي» ايران، آشكارا نشانگر استمرار همان سياست فريب و برساخت تهديد است كه طي سال‌هاي گذشته پايه بسياري از تصميم‌هاي غلط در قبال ايران بوده است. تجربه نشان داده هرگاه امريكا به‌جاي گفت‌وگو به ابزار فشار متوسل شده، مسير تفاهم بسته‌تر و هزينه‌ها براي همه طرف‌ها افزايش يافته است.
در چنين شرايطي، ايران با تكيه بر رويكردي منطقي و حقوقي، بر حق خود براي دفاع از تماميت ارضي و حفظ فناوري صلح‌آميز هسته‌اي تأكيد دارد. موضع تهران روشن است: تا زماني كه طرف مقابل به لوازم گفت‌وگوي برابر پايبند نباشد، سخن گفتن از مذاكره صرفا پوششي تبليغاتي خواهد بود.
سيد عباس عراقچي، وزير خارجه ايران در واكنشي صريح به تحولات اخير، در شبكه اجتماعي ايكس نوشت: «در ۴۸ ساعت گذشته، دروغ شنيعي كه بمباران غيرقانوني ايران توسط رژيم اسراييل و ايالات متحده را با تهديد هسته‌اي قريب‌الوقوع توجيه مي‌كرد، به‌طور كامل افشا شد.» او با اشاره به اظهارات مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه تأكيد كرده «ايران در حال توسعه سلاح هسته‌اي نيست و هرگز نبوده است» افزود كه ادعاي تهديد هسته‌اي از سوي ايران كاملا بي‌اساس است و حتي ميانجي عماني نيز بر اين نكته تأكيد كرده است.
عراقچي يادآور شد: «تهران نبود كه ديپلماسي را از بين برد؛ بلكه كساني كه ميز مذاكره را منفجر كردند، آن را نابود كردند.» او با اشاره به نقش مخرب رژيم صهيونيستي گفت: «رژيم اسراييل به ديپلماسي حمله كرد، زيرا ترس واقعي‌اش شكست پروژه دشمن‌تراشي از ايران بود.» اين سخنان ناظر بر همان حقيقتي است كه سال‌هاست سياست خارجي ايران بر آن پافشاري مي‌كند؛ اينكه بخشي از موانع گفت‌وگو نه در تهران، بلكه در پايتخت‌هاي غربي و در شبكه نفوذ لابي‌هاي تندرو قرار دارد.
در همين چارچوب، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران نيز در توضيح آخرين وضعيت ارتباطات غيرمستقيم با امريكا گفت: «در جريان سفر اخير آقاي روانچي به عمان هيچ پيامي از طرف امريكا منتقل نشده است. البته واسطه‌هاي مختلف براي نزديك كردن ديدگاه‌ها تلاش مي‌كنند، اما اين به معناي آغاز فرايند مذاكرات نيست.» او تأكيد كرد كه واشنگتن با رفتارهاي متناقض، امكان گفت‌وگوي واقعي را از بين برده است؛ به‌ويژه آنكه، به گفته او، ايران در حين مذاكره ديپلماتيك با چراغ سبز امريكا از سوي رژيم صهيونيستي مورد حمله قرار گرفت. اين ديپلمات ارشد خاطرنشان كرد: «امريكايي‌ها نشان داده‌اند كه به لوازم يك مذاكره مبتني بر منافع متقابل پايبند نيستند. زماني مي‌توان از گفت‌وگو سخن گفت كه دو طرف به واقع‌گرايي و احترام متقابل رسيده باشند، اما در شرايط فعلي، امريكا مي‌خواهد يك‌سويه عمل كند؛ و اين ديگر مذاكره نيست، بلكه ديكته كردن است.» در ادامه سخنان خود، سخنگوي وزارت خارجه به رويكرد اصولي ايران در برابر تهديدها اشاره كرد و گفت: «ادعاي امريكايي‌ها مبني بر اينكه حمله به تأسيسات هسته‌اي ايران، مقدمه اتفاقات ديگر بود، نادرست و بي‌اساس است. اين اظهارات براي خشنودي صهيونيست‌ها گفته مي‌شود و افتخاري ندارد كه كشوري به ديگري حمله كند.» او تصريح كرد كه جمهوري اسلامي ايران در هيچ مذاكره‌اي حاضر نخواهد شد به‌صورت يك‌جانبه از حقوق مسلم خود چشم‌پوشي كند و هرگونه گفت‌وگو بايد در چارچوب اصول و منافع ملت ايران انجام شود.
در اين ميان، تحليل سخنان ظريف نيز بُعدي عميق‌تر از سياست روز را آشكار مي‌سازد. وزير خارجه پيشين ايران در سخنراني اخير خود ريشه بسياري از تنش‌ها را در «نقص شناختي» غرب نسبت به ايران دانست. او گفت: «پايدارترين راه‌حل زماني حاصل مي‌شود كه ايران نه به عنوان تهديد، بلكه به عنوان شريكي برابر با نقش مشروع در نظام جهاني شناخته شود.» ظريف تأكيد كرد كه مشكل اصلي، نگاه تحقيرآميز و نابرابر غرب به ايران است؛ نگاهي كه مانع شكل‌گيري فهم متقابل مي‌شود.
ظريف در ادامه چهار محور براي آينده سياست خارجي ايران برشمرد: توانمندسازي مردم، تقويت دفاع ملي، ساخت منطقه‌اي قوي و احياي ديپلماسي جهاني. او تأكيد كرد كه پذيرش گفت‌وگو به معناي ساده‌لوحي نيست، بلكه ايران بايد در عين هوشياري، براي كاهش هزينه‌هاي نظامي در منطقه تلاش كند. در نگاه او، برجام نمونه‌اي از كاركرد مثبت ديپلماسي بود، اما پايداري آن نيازمند سازوكارهاي اعتمادساز تازه است. در سوي ديگر، اظهارات اخير دونالد ترامپ نشان مي‌دهد كه امريكا قصد تغيير در سياست‌هاي قبلي خود را ندارد. ترامپ در گفت‌وگو با شبكه سي‌بي‌اس مدعي شد كه «قابليت هسته‌اي ايران به‌شدت تضعيف شده» و حملات اخير را دليلي بر موفقيت راهبرد خود دانست. او گفت خلبانان شركت‌كننده در حملات به ايران به او گفته‌اند «۲۲ سال است كه اين عمليات تمرين مي‌شود». چنين روايتي، هرچند از منظر تبليغاتي براي مصرف داخلي امريكا طرح شده، اما عمق نگاه خصمانه‌اي را بازتاب مي‌دهد كه هرگونه گفت‌وگوي برابر را از اساس ناممكن مي‌كند.
در مقابل اين ادعاها، بسياري از كشورهاي منطقه نگاه متفاوتي دارند. محمد بن عبدالرحمن آل ثاني، نخست‌وزير و وزير خارجه قطر، در گفت‌وگويي با رسانه امريكايي تأكيد كرد كه «ايران همسايه ماست و بزرگ‌ترين ميدان گازي جهان را با ما شريك است.» او با رد نگراني‌هاي ساختگي درباره رقابت تسليحاتي گفت: «ما خواهان رقابت هسته‌اي در منطقه نيستيم و از ديپلماسي حمايت مي‌كنيم تا برنامه هسته‌اي ايران تحت نظارت بين‌المللي، صلح‌آميز بماند.» سخنان آل ثاني بازتاب نگاه واقع‌بينانه‌اي است كه در ميان برخي بازيگران منطقه‌اي نسبت به نقش ايران شكل گرفته است.
مي‌توان گفت كه فضاي فعلي ميان ايران و امريكا بيش از آنكه ناشي از نبود اراده در تهران باشد، نتيجه استمرار همان رويكرد زورگويانه و غيرمنطقي در واشنگتن است. ايران بارها اعلام كرده آماده گفت‌وگوست، اما گفت‌وگويي برابر، بر پايه منافع متقابل و احترام متقابل. تا زماني كه امريكا از سياست فشار حداكثري و حمايت كوركورانه از رژيم صهيونيستي دست نكشد، مسير ديپلماسي هموار نخواهد شد. تهران نه از موضع ضعف، بلكه از موضع عزت و عقلانيت سخن از مذاكره مي‌گويد و اين تمايز، همان چيزي است كه آينده مسير روابط را رقم خواهد زد.
