زنگ خطر منابع آبي كشور به صدا درآمده است
در حالي كه ايران وارد ششمين سال پياپي خشكسالي شديد شده است، رييس مركز ملي اقليم و مديريت بحران خشكسالي سازمان هواشناسي كشور با هشدار نسبت به وخامت اوضاع، از فشار بي‌سابقه بر منابع آبي سطحي و زيرزميني خبر داد.
در حالي كه ايران وارد ششمين سال پياپي خشكسالي شديد شده است، رييس مركز ملي اقليم و مديريت بحران خشكسالي سازمان هواشناسي كشور با هشدار نسبت به وخامت اوضاع، از فشار بي‌سابقه بر منابع آبي سطحي و زيرزميني خبر داد. احد وظيفه در گفت‌وگويي با ايرنا تأكيد كرد: اين وضعيت بحراني، منابع آبي سطحي و زيرسطحي كشور را با فشار بي‌سابقه‌اي مواجه كرده است. به گفته وظيفه، تحليل داده‌هاي اقليمي سال‌هاي اخير نشان مي‌دهد كه منطقه خاورميانه و به‌ويژه ايران درگير يكي از طولاني‌ترين و شديدترين دوره‌هاي خشكسالي در دهه‌هاي اخير است. او اظهار كرد: پاييز جاري، ششمين پاييز بسيار خشك متوالي در كشور بوده و ميزان بارندگي در پاييز جاري به‌طور چشمگيري كمتر از نرمال ثبت شده است.
بر اساس داده‌هاي سازمان هواشناسي، نيمه نخست امسال و به‌خصوص ۴۰ روز نخست پاييز، در بسياري از استان‌ها به‌ويژه مناطق فلات مركزي و حاشيه زاگرس، خشك‌ترين دوره در چهل سال گذشته را رقم زده است. وظيفه در همين زمينه گفت: اين وضعيت بحراني منابع آبي سطحي و زيرسطحي كشور را با فشار بي‌سابقه‌اي مواجه كرده است.
احد وظيفه با اشاره به وضعيت بحراني ذخاير سدها و منابع تأمين آب شرب شهرهاي بزرگ افزود: در شهرهاي بزرگ مانند تهران، تبريز، مشهد و اراك، برخي سدهاي اصلي تأمين‌كننده آب شرب به روز صفر آبي رسيده يا بسيار نزديك شده‌اند؛ به‌عبارتي ذخاير قابل برداشت به حداقل رسيده و ناگزير منجر به اتكاي كامل به منابع زيرزميني مي‌شود. كارشناسان معتقدند مفهوم «روز صفر آبي» يعني زماني كه ذخاير آب قابل برداشت براي مصرف شهري به پايان مي‌رسد و شبكه آبرساني فقط براي حداقل نيازهاي حياتي فعال مي‌ماند. اين هشدار نشان مي‌دهد كه بسياري از كلان‌شهرهاي ايران در آستانه چنين وضعيتي قرار گرفته‌اند. وظيفه تأكيد كرد: اين روند، خطر تشديد فرونشست و فقر منابع آبي در سال‌هاي آينده را به‌طور جدي افزايش مي‌دهد.
به گفته رييس مركز ملي اقليم و مديريت بحران خشكسالي، دماي ميانگين كشور در پاييز جاري حدود يك درجه سانتي‌گراد بيش از ميانگين بلندمدت بوده است. او توضيح داد: افزايش دما به افزايش تبخير، كاهش رطوبت خاك و تشديد اثرات خشكسالي منجر شده است»
اين افزايش دما در كنار كاهش محسوس بارندگي، موجب كاهش رطوبت خاك و افزايش تقاضا براي آب در بخش‌هاي كشاورزي و شهري شده است؛ مساله‌اي كه در ماه‌هاي آينده مي‌تواند فشار مضاعفي بر شبكه تأمين آب وارد كند.
وظيفه با اشاره به داده‌هاي پيش‌بيني ميان‌مدت گفت: مدل‌هاي ميان‌مدت و هفتگي نشان مي‌دهند كه تا دو هفته آينده، بارندگي در اغلب مناطق كشور رخ نمي‌دهد يا بسيار كمتر از نرمال خواهد بود.» او افزود كه تداوم اين شرايط در كنار وضعيت بحراني سدها، «زنگ خطر جدي براي منابع آبي كشور را به صدا درآورده است. در گزارش‌هاي تكميلي سازمان هواشناسي نيز آمده است كه ميزان بارندگي كشور از ابتداي سال آبي جاري تاكنون كمتر از ۵۰ درصد ميانگين بلندمدت بوده و اين رقم در استان‌هايي مانند يزد، اصفهان، تهران و خراسان جنوبي حتي به كمتر از ۳۰ درصد رسيده است. رييس مركز ملي اقليم و مديريت بحران خشكسالي درباره چشم‌انداز فصلي بارش‌ها گفت: مدل‌هاي فصلي نشان مي‌دهند كه در ماه‌هاي زمستان، نيمه غربي كشور با احتمال متوسط در شرايط نرمال بارشي قرار مي‌گيرد، اما نيمه شرقي همچنان با گرايش به كم‌بارشي مواجه خواهد بود. به گفته او، اين تفاوت منطقه‌اي در بارش‌ها نيازمند برنامه‌ريزي دقيق و منطقه‌محور در مديريت منابع آب است تا از فشار بيش از حد بر منابع محدود شرق كشور جلوگيري شود. اتكاي بيش از حد به منابع آب زيرزميني طي سال‌هاي اخير، موجب فرونشست زمين در بسياري از دشت‌هاي كشور شده است. وظيفه در اين زمينه هشدار داد و گفت: تداوم برداشت بي‌رويه از منابع زيرزميني، خطر تشديد فرونشست و فقر منابع آبي را در سال‌هاي آينده به‌طور جدي افزايش مي‌دهد. بر اساس داده‌هاي وزارت نيرو، بيش از ۴۰۰ دشت كشور با پديده فرونشست زمين مواجه‌اند و در برخي مناطق مانند ورامين، اصفهان و مشهد، ميزان نشست زمين به بيش از ۳۰ سانتي‌متر در سال رسيده است؛ عددي كه چندين برابر حد بحراني جهاني است.
تأثير خشكسالي بر زندگي شهري و كشاورزي
كاهش بارندگي و ذخاير سدها، علاوه بر تأمين آب شرب، بر كشاورزي، صنعت و محيط زيست نيز اثر مستقيم گذاشته است. در بسياري از استان‌ها سطح زير كشت محصولات آبي كاهش يافته و كشاورزان با مشكلات معيشتي گسترده روبه‌رو شده‌اند. از سوي ديگر، كاهش جريان‌هاي سطحي باعث خشك شدن تالاب‌ها و رودخانه‌هاي حياتي مانند زاينده‌رود و بختگان شده است. وظيفه در ادامه سخنان خود تأكيد كرد: از همه مسوولان، نهادهاي اجرايي، شهرداري‌ها، صنايع، كشاورزان و عموم مردم درخواست داريم تا مصرف آب را به‌طور جدي مديريت و كاهش دهند و از هرگونه مصارف غيرضروري و هدررفت منابع آبي جلوگيري شود.
ضرورت مديريت مصرف و فناوري‌هاي نوين
به گفته اين مقام مسوول، يكي از راهكارهاي كليدي براي عبور از بحران فعلي، توسعه فناوري‌هاي نوين در مديريت منابع آب است. او افزود: برنامه‌هاي صرفه‌جويي، بازچرخاني آب و استفاده از فناوري‌هاي نوين در مديريت منابع آب بايد در اولويت قرار گيرد. اين رويكرد شامل گسترش شبكه‌هاي بازچرخاني پساب، ارتقاي راندمان آبياري در بخش كشاورزي، و به‌كارگيري سامانه‌هاي هوشمند براي كنترل مصرف آب شهري است. او همچنين از ضرورت تدوين برنامه‌هاي اضطراري براي مقابله با بحران خبر داد و گفت: اقدامات فوري براي تقويت زيرساخت‌هاي آبي، پايش منابع زيرزميني و تدوين برنامه‌هاي اضطراري توسط نهادهاي مسوول بايد در دستور كار قرار گيرد.
بحران آب، مساله‌اي فراتر از اقليم
كارشناسان اقليم‌شناسي و محيط زيست معتقدند كه بحران آب در ايران فقط به كاهش بارش محدود نمي‌شود، بلكه ناشي از تركيب عوامل اقليمي، مديريتي و ساختاري است. توسعه نامتوازن كشاورزي، رشد جمعيت شهري، و اتكاي بيش از حد به سدسازي در دهه‌هاي گذشته، ساختار طبيعي گردش آب را دگرگون كرده است. در همين زمينه، وظيفه بر نقش آموزش و آگاهي عمومي تأكيد كرد و گفت: آموزش‌هاي عمومي در زمينه بحران آب و تاب‌آوري در برابر خشكسالي در سطح مدارس، رسانه‌ها و جوامع محلي بايد گسترش يابد.
ضرورت تغيير در نگاه عمومي
تحليلگران رسانه‌اي معتقدند كه بحران كنوني نيازمند تغيير در الگوي مصرف و نگرش جامعه نسبت به آب است. در كشوري كه ميانگين بارندگي سالانه آن كمتر از يك‌سوم ميانگين جهاني است، تداوم الگوهاي مصرف فعلي به‌معناي تسريع در رسيدن به «روز صفر» در بسياري از شهرها خواهد بود. از اين رو، هشدارهاي سازمان هواشناسي نه‌تنها خطاب به نهادهاي اجرايي بلكه به تمام شهروندان است. كاهش مصرف خانگي، جلوگيري از هدررفت آب در فضاهاي سبز شهري، و بازنگري در سياست‌هاي توسعه‌اي مي‌تواند از شدت بحران بكاهد. سخنان احد وظيفه نشان مي‌دهد كه كشور در آستانه بحراني چندوجهي قرار دارد؛ بحراني كه نه‌تنها به اقليم بلكه به سياست‌گذاري و رفتار اجتماعي مرتبط است. تداوم خشكسالي، كاهش بارندگي، افزايش دما و افت شديد ذخاير سدها، آينده منابع آبي ايران را به چالشي ملي تبديل كرده است. وظيفه در پايان گفت: اين مركز ضمن اعلام هشدار جدي، از همه مردم و دستگاه‌هاي اجرايي مي‌خواهد با درك شرايط بحراني فعلي، مديريت مصرف آب را در دستور كار فوري خود قرار دهند. آينده منابع آبي كشور در گرو تصميم‌ها و رفتارهاي امروز ماست.
