تهران، روي خط قرمز زلزله
تهران، پايتخت پرجمعيت ايران، شهري با بيش از ۹ ميليون نفر جمعيت و ميليون‌ها نفر كه هر روز به آن اضافه مي‌شوند، روي يك شبكه گسلي گسترده قرار دارد. كارشناسان هشدار مي‌دهند كه بيش از ۸۲ هزار هكتار بافت فرسوده و ۶۰ هزار هكتار سكونتگاه غيررسمي، خانه بيش از ۱۱ ميليون نفر را در معرض خطر جدي زلزله قرار داده است.
تهران، پايتخت پرجمعيت ايران، شهري با بيش از ۹ ميليون نفر جمعيت و ميليون‌ها نفر كه هر روز به آن اضافه مي‌شوند، روي يك شبكه گسلي گسترده قرار دارد. كارشناسان هشدار مي‌دهند كه بيش از ۸۲ هزار هكتار بافت فرسوده و ۶۰ هزار هكتار سكونتگاه غيررسمي، خانه بيش از ۱۱ ميليون نفر را در معرض خطر جدي زلزله قرار داده است.
اين يعني تقريبا نيمي از جمعيت كلان‌شهر تهران، در شرايطي زندگي مي‌كنند كه آسيب‌پذيري آنها در برابر يك فاجعه طبيعي بسيار بالاست.
در اين ميان اميرحسين گركاني، رييس پژوهشكده سوانح طبيعي، با صراحت اعلام مي‌كند: زلزله آينده تهران ديگر يك احتمال نيست؛ دير يا زود قطعا اتفاق خواهد افتاد. حتي در سناريوي خوشبينانه ۸۰ هزار و در بدترين حالت ۸۰۰ هزار نفر جان خود را از دست خواهند داد. اين آمار، تنها گوشه‌اي از فاجعه بالقوه‌اي را نشان مي‌دهد كه مي‌تواند زندگي ميليون‌ها نفر را تحت تاثير قرار دهد و هزينه‌هاي انساني و مالي آن به مراتب فراتر از هر تخمين اوليه باشد.
با اين داده‌ها، واضح است كه تهران نه تنها يك شهر در حال توسعه بلكه شهري با ريسك شديد زلزله است و بحران پيش رو نيازمند برنامه‌ريزي فوري، اقدامات پيشگيرانه و آمادگي گسترده علمي و اجتماعي است. گركاني با اشاره به ابعاد فاجعه انساني افزود: سوال اين است كه جواب مراكز پژوهشي و جواب دانشگاه تهران براي زلزله‌هاي احتمالي چيست؟ ما بايد در دانشگاه‌ها رشته‌هايي مثل مهندسي تخريب داشته باشيم. ما بار هزينه‌اي براي دولت نداريم، اما درخواستمان اين است كه از پژوهشكده به پژوهشگاه تبديل شويم. او با ارايه آمارهاي نگران‌كننده توضيح داد: با اين حجم از بافت‌هاي فرسوده و تراكم بالا در كلان‌شهرها و با آسيب‌پذيري گسترده‌اي كه وجود دارد، ۱۱ ميليون نفر در ۸۲ هزار هكتار بافت فرسوده و ۲۰۰ هزار نفر در ۶۰ هزار هكتار سكونتگاه غيررسمي زندگي مي‌كنند كه از نظر ايمني بسيار حائز اهميت است. رييس پژوهشكده سوانح طبيعي، نمونه‌اي ملموس از آسيب‌پذيري مردم ارايه كرد و گفت: در شهر بندر امام خميني، زوج جواني زندگي خود را در خانه‌اي آغاز كرده بودند كه تنها يك تخته چوب سقف داشت و زير آن فاضلاب جاري بود. اين مثال‌ها نشان مي‌دهد، بايد براي ارتقاي كيفيت زندگي مردم در مناطق در معرض خطر، برنامه‌ريزي دقيق و موثر صورت گيرد.
ايران، كشوري حادثه‌خيز
گركاني با اشاره به تجربه تاريخي ايران گفت: اگر از گذشته‌هاي دور مرور كنيم، همواره كشور ما ميان دو حادثه زندگي كرده و سوانح طبيعي در تجربه زيست مردم ايران همواره حضور داشته است. او افزود كه گزارش‌هاي جهاني نيز ايران را در زمره كشورهاي حادثه‌خيز معرفي كرده‌اند، در دهه‌هاي اخير اين موضوع بسيار پرهزينه شده است. برآوردها در سال ۲۰۲۴ نشان مي‌دهد خسارات ناشي از سوانح طبيعي در جهان نزديك به ۲۴۲ ميليارد دلار بوده است. البته بسياري از اين خسارات ثبت نمي‌شود و رقم يادشده فقط شامل اثرات مستقيم است كه در سازمان‌هاي جهاني ثبت شده و از ميانگين ۲۰ سال گذشته نيز بيشتر است.
پيامدهاي زلزله فراتر از اثرات مستقيم
رييس پژوهشكده سوانح طبيعي توضيح داد كه خسارات زلزله صرفا محدود به جان و مال نيست، گرگاني اظهار كرد: اين سوانح صرفا پيامدهاي مستقيم ندارند بلكه در ارتباط تنگاتنگ با زندگي، معيشت، محيط زيست و حتي نسل‌هاي بعدي قرار دارند. چنين رويدادهايي همه ابعاد زندگي روزمره جامعه را تحت تأثير قرار مي‌دهد و يكي از جنبه‌هاي مهم آن، آثار رواني و اجتماعي است كه مي‌تواند تا سال‌ها پس از وقوع حادثه بر خانواده‌ها اثر بگذارد. او همچنين تاكيد كرد: عدد برآورد شده براي خسارات جهاني، تنها مربوط به اثرات مستقيم است، اثرات غيرمستقيم قابل محاسبه نيست، درحالي كه بسيار فراتر از آن است و مي‌تواند مسير زندگي بسياري از افراد را تغيير دهد. در همين راستا، ضرورت پرداختن به اين موضوع در كشور بيش از پيش احساس مي‌شود.
مديريت بحران؛ پيشگيري از وقوع فاجعه
رييس پژوهشكده سوانح طبيعي با تأكيد بر ضرورت مديريت بحران پيش از حادثه گفت: مديريت بحران در كشور بايد پيش از وقوع حادثه آغاز شود، هم‌اكنون برخي اقدامات در قالب برنامه توسعه درحال انجام است، مرحله آمادگي يكي از اركان اصلي مديريت بحران است كه شامل مجموعه‌اي از فعاليت‌ها و آموزش‌ها مي‌شود. او ادامه داد: پس از وقوع حادثه، مرحله پاسخ به شرايط اضطراري آغاز مي‌شود كه دستگاه‌هاي متولي موظف به اجراي اقدامات فوري هستند. در ادامه نيز دو مرحله بازيابي اوليه و بازيابي بلندمدت دنبال مي‌شود تا زندگي مردم به وضعيت پيش از حادثه بازگردد.
دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها، نقش حياتي در كاهش خطرات
گركاني با اشاره به اهميت نقش علمي در كاهش خسارات طبيعي اظهار كرد: نقش وزارت علوم و مجموعه‌هاي پژوهشي و تحقيقاتي در اين ميان بسيار مهم است. بر همين اساس، پژوهشكده سوانح طبيعي در سال ۱۳۶۹ با درايت مسوولان وقت و حمايت نهادهاي علمي كشور تأسيس شد تا به‌صورت تخصصي به مطالعه، آموزش و راهبري علمي در حوزه سوانح طبيعي بپردازد. او افزود: با اين حجم از آسيب‌پذيري، اقدام عاجل و پيشگيرانه لازم است تا از وقوع يك فاجعه انساني بزرگ جلوگيري كنيم. رييس پژوهشكده سوانح طبيعي با هشدار جدي به مسوولان، دانشگاه‌ها و مردم، تهران را در معرض خطر يك فاجعه انساني بزرگ توصيف كرد: تهران جزو معدود شهرهاي جهان است كه در قالب شهرهاي در انتظار يك فاجعه انساني از منظر زلزله دسته‌بندي مي‌شود.» اين عبارت تنها يك هشدار نيست، بلكه نشان مي‌دهد شهري با بيش از ۹ ميليون نفر جمعيت و بيش از ۱۴۲ هزار هكتار مناطق پرخطر، در شرايط بحراني قرار دارد. آمارها روشن مي‌كنند كه بيش از ۱۱ ميليون نفر در بافت‌هاي فرسوده و ۲۰۰ هزار نفر در سكونتگاه‌هاي غيررسمي زندگي مي‌كنند؛ يعني تقريبا نيمي از جمعيت كلان‌شهر در مناطقي ساكنند كه حتي لرزش متوسط زمين مي‌تواند خسارات جبران‌ناپذيري ايجاد كند. اين داده‌ها نشان مي‌دهد كه تهران نه تنها از نظر جمعيتي، بلكه از نظر تراكم ساختماني و آسيب‌پذيري زيرساخت‌ها، در وضعيت بحراني قرار دارد. او پرسش حياتي را مطرح كرد: پاسخ ما به چنين تهديدي چيست و چه اقداماتي بايد انجام دهيم؟ پاسخ به اين سوال نيازمند برنامه‌ريزي علمي، ايجاد ساختارهاي آموزشي براي پرورش نيروهاي متخصص، ارتقاي استانداردهاي ساخت و ساز و ايجاد هماهنگي ميان دستگاه‌هاي دولتي و مردم است. گركاني تأكيد كرد كه بدون اين اقدامات، فاجعه‌اي قريب‌الوقوع مي‌تواند جان و معيشت ميليون‌ها نفر را تهديد كرده و هزينه‌هاي انساني و اقتصادي آن، چندين برابر برآوردهاي اوليه باشد.
