آرامش ترسناك در بورس‌هاي جهاني
سه هفته از آغاز تعطيلي دولت فدرال امريكا مي‌گذرد؛ بحراني كه در نگاه نخست بيشتر رنگ سياسي دارد، اما اكنون در حال سرريز شدن به تالارهاي بورس از نيويورك تا توكيو است و تا به امروز توانسته تمام بازارهاي مالي دنيا را به نحوي تحت تاثير قرار دهد.
سه هفته از آغاز تعطيلي دولت فدرال امريكا مي‌گذرد؛ بحراني كه در نگاه نخست بيشتر رنگ سياسي دارد، اما اكنون در حال سرريز شدن به تالارهاي بورس از نيويورك تا توكيو است و تا به امروز توانسته تمام بازارهاي مالي دنيا را به نحوي تحت تاثير قرار دهد. بنا بر تحليل‌هاي رويترز، بلومبرگ اين تعطيلي نه‌تنها نشانه ناتواني ساختار بودجه‌اي واشنگتن است، بلكه ريسك جديدي در حوزه نرخ‌هاي بهره، داده‌هاي اقتصادي و انتظارات تورمي براي بازارها ايجاد كرده است.
تعطيلي دولت امريكا ناشي از اختلاف شديد ميان دموكرات‌ها و جمهوري‌خواهان بر سر تصويب لايحه بودجه سال مالي جديد است. جمهوري‌خواهان، خواهان كاهش ۲ درصدي مخارج غيرنظامي، توقف بودجه‌هاي سبز و محدود كردن كمك‌هاي نظامي خارجي‌اند؛ دموكرات‌ها مخالفت كرده و از طرحي حمايت مي‌كنند كه هزينه‌هاي اجتماعي و بهداشت عمومي را افزايش دهد. به‌گفته تحليلگر رويترز، جفري اسميت، اين بن‌بست اگرچه از دهه ۹۰ بارها تكرار شده، اما تفاوت فعلي در حجم اطلاعات و وابستگي شديد بازارها به داده‌هاي دولتي است كه انتشار آنها فعلا متوقف شده است.
اداره كار، دفتر آماري و چندين نهاد نظارتي، در زمان تعطيلي قادر به انتشار گزارش‌هاي هفتگي شاغلان، تورم يا توليد صنعتي نيستند. رويترز در گزارشي تاكيد مي‌كند كه همين تعويق داده‌ها باعث شده معامله‌گران نتوانند جهت آينده تصميمات فدرال‌رزرو را بسنجند. فدرال‌رزرو در شرايط معمول بر داده‌هاي لحظه‌اي اشتغال و تورم تكيه مي‌كند، اما اكنون در تاريكي حركت مي‌كند و بازار پول نيز در حالت انتظار.به قول يكي از تحليلگران بانكي در نيويورك، «وقتي داده نيست، شايعه فرمان مي‌دهد.» همين فضاي مه‌آلود، حجم معاملات را در وال‌استريت به كمترين ميزان از فوريه رسانده و شاخص S&P500 را در دامنه‌اي باريك با نوسان پايين نگه داشته است.
آرامش در بورس ها
جالب اينكه واكنش اوليه بازار سهام امريكا برخلاف انتظار منفي نبود. طبق گزارش CNN سهام برخي شركت‌هاي فناوري و مصرفي به رشد خود ادامه دادند؛ دليلي كه تحليلگران آن را «بي‌خبري ساختگي» مي‌نامند. تا زماني كه داده‌هاي رسمي سقوط توليد يا اشتغال منتشر نشود، بازار فرض را بر ثبات مي‌گذارد. اما اين آرامش موقتي، به‌زعم اقتصاددانان، همان آتش زير خاكستر است.
در مقابل، بازارهاي آسيا و اروپا سريع‌تر واكنش نشان دادند. فورچون در گزارشي از موج فروش در بورس توكيو و لندن خبر داده است. شاخص نيكي ژاپن حدود ۱،۲ درصد افت كرد و شاخص دكس آلمان نيز با كاهش ۰،۸ درصدي بسته شد. خروج سرمايه از بازارهاي پرريسك، به سمت طلا و اوراق خزانه امريكا جريان پيدا كرد و قيمت طلا به بالاترين سطح دو ساله رسيد. همين اختلال در داده‌ها تصميم‌گيري فدرال‌رزرو را دشوار كرده است. رويترز در يادداشت تحليلي خود هشدار داده بود كه اگر تعطيلي بيش از سه هفته ادامه پيدا كند، احتمالا رزرو فدرال از ارايه چشم‌انداز جديد نرخ بهره خودداري خواهد كرد. اين سكوت، خود بار رواني شديدي بر بازار مي‌افزايد، زيرا سرمايه‌گذاران نمي‌دانند آيا روند كاهش نرخ بهره كه در تابستان آغاز شده ادامه خواهد يافت يا نه. آن‌گونه كه بلومبرگ همچنين نوشته، بازار اوراق قرضه به‌ويژه دچار بي‌ثباتي شده است؛ بازدهي ۱۰ ساله خزانه تا مرز ۴،۲ درصد پايين آمده، در حالي كه هفته پيش ۴،۵ درصد بود. كاهش بازدهي نشانه افزايش خريد امن است، نه اميد به بهبود اقتصادي.
تاثير رواني تعطيلي
حتي در صورت تداوم فعاليت بخش خصوصي، تعطيلي هزاران كارمند فدرال اثر رواني مهمي بر بازار كار دارد. طبق برآورد موسسه Moody’s Analytics، هر هفته تعطيلي دولت، حدود ۰،۲ درصد از رشد توليد ناخالص داخلي را كاهش مي‌دهد و فشار بر مصرف‌كننده را بالا مي‌برد. خريدار امريكايي، موتور اصلي اقتصاد جهان است؛ هر كسري در قدرت خريد او بر صادرات آسيا و اروپا فوري اثر مي‌گذارد. به همين دليل CNBC در گزارش خود هشدار داده بود كه اين تعطيلي بر خلاف دفعات پيش، در ميانه ركود توليد جهاني رخ داده و بنابراين اثرش چندبرابر است.
در بازار ارز، شاخص دلار در برابر سبد جهاني تقريبا ثابت ماند، اما نوسان‌ها روز‌به‌روز شديدتر مي‌شود. طلا، طبق داده فايننشيال تايمز، در دو هفته اول تعطيلي بيش از ۸ درصد افزايش يافته است. بانك‌هاي مركزي از هند تا تركيه در حال افزايش ذخاير طلاي خود هستند و صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري نيز بيشترين ورود نقدينگي به بازار طلا را از سال ۲۰۲۰ ثبت كرده‌اند. اين رفتار پناهگاهي معمولا هنگامي ديده مي‌شود كه اعتماد به عملكرد دولت ايالات متحده كاهش يابد. در بازار نفت، تاثير كمتر اما قابل‌توجه است؛ قيمت نفت برنت با افت حدود ۱،۵ دلار در هر بشكه بسته شد. سرمايه‌گذاران معتقدند در صورت بي‌ثباتي مالي و كاهش فعاليت اداري، مصرف سوخت و تقاضاي داخلي اندكي افت مي‌كند.
بازارهاي جهاني پيش‌تر نيز چند بار با تعطيلي دولت امريكا روبه‌رو شده‌اند. در بحران سال ۲۰۱۸، تعطيلي ۳۵ روزه در زمان ترامپ تنها ۰،۱ درصد از شاخص داوجونز كاست و پس از بازگشايي دولت، بازار به سرعت جبران كرد. اما تفاوت امروز در زمانبندي و سطح بدهي امريكاست؛ بدهي دولت اكنون بيش از ۳۴ هزار ميليارد دلار است و هر روز تاخير، پرداخت سود اوراق را دشوارتر مي‌كند. تحليلگر بلومبرگ در يادداشتي، اثر واقعي تعطيلي نه بر داده‌هاي اقتصادي، بلكه بر اعتماد بازيگران است. اگر چندبار تكرار شود، جهان نسبت به تعهد مالي امريكا بي‌اعتماد مي‌شود و به‌تدريج وزن دلار در بازار جهاني كاهش مي‌يابد.
تاثير بر بازارهاي ايران و خاورميانه
درست است كه اين بحران مستقيما به اقتصاد ايران مرتبط نيست، اما اثرات غيرمستقيم آن بر رفتار نفت و طلا محسوس خواهد بود. كاهش سود اوراق خزانه امريكا معمولا موجب رشد قيمت طلا و تضعيف دلار مي‌شود؛ در نتيجه، تقاضا براي كالاهاي انرژي در مقياس جهاني افت مي‌كند. بازارهاي خاورميانه، از جمله دوبي و رياض، در هفته گذشته شاهد خروج سرمايه‌هاي خرد و افزايش درخواست براي دارايي‌هاي دلاري بودند. در ايران، چنانكه كارشناسان بازار سرمايه عقيده دارند، هر افزايش نوسان جهاني مي‌تواند انتظارات تورمي را در داخل تشديد كند و نرخ ارز آزاد را بالا ببرد، هرچند تاثير مستقيم كوتاه‌مدت نيست.
خدشه‌دار شدن اعتماد
تعطيلي دولت، نماد بي‌نظمي سياسي در بزرگ‌ترين اقتصاد جهان است. رويترز در گزارش خود هشدار داده كه تكرار چنين رويدادهايي، اعتبار سياسي امريكا را در مواجهه با بحران‌هاي بين‌المللي، از جمله جنگ اوكراين، تضعيف مي‌كند. بسياري از سرمايه‌گذاران اگرچه هنوز به خزانه‌داري امريكا به عنوان مأمن مالي اعتماد دارند، اما مي‌دانند كه تداوم چنين بحراني ممكن است مسير مالي اين كشور را در بلندمدت تغيير دهد.براساس گزارش فايننشيال تايمز، «جهان فقط به دلار امريكا اعتماد دارد تا زماني كه دولت امريكا كار كند.» اكنون معامله‌گران در شرايط نادر «بازار بي‌داده» فعاليت مي‌كنند؛ روزهايي كه شاخص‌ها حركت مي‌كنند، اما نه بر اساس اطلاعات بلكه بر پايه گمانه‌زني. اين وضعيت به افزايش ريسك تصميمات كوتاه‌مدت و احتمال اصلاح شديد قيمت در صورت انتشار ناگهاني داده‌ها منجر خواهد شد. بلومبرگ در تحليل پاياني خود پيشنهاد كرده بود كه معامله‌گران تا زمان پايان تعطيلي، استراتژي «دفاعي نوسان پايين» را درپيش گيرند؛ يعني تمركز بر سهام مصرفي، دارايي‌هاي پناهگاه امن و نقدينگي بالا. موسسات بزرگ نيز در حال كاهش موقعيت‌هاي مشتقه خود هستند تا از شوك داده‌هاي معوق در امان بمانند.
