شوك بزرگ به اقتصاد جهانی
پس از چند هفته آرامش نسبي ميان دو قدرت اقتصادي برتر دنيا، در بامداد شنبه بار ديگر همه‌چيز شعله‌ور شد و رييس‌جمهور امريكا اعلام كرد كه تعرفه‌هايي سنگين را عليه چيني‌ها اجرايي خواهد كرد.
پس از چند هفته آرامش نسبي ميان دو قدرت اقتصادي برتر دنيا، در بامداد شنبه بار ديگر همه‌چيز شعله‌ور شد و رييس‌جمهور امريكا اعلام كرد كه تعرفه‌هايي سنگين را عليه چيني‌ها اجرايي خواهد كرد. ترامپ بامداد شنبه در شبكه اجتماعي خودش «تروث سوشال» نوشت: با توجه به اين موضع بي‌سابقه چين، امريكا علاوه بر تعرفه‌هايي كه چيني‌ها در حال حاضر پرداخت مي‌كنند، تعرفه ۱۰۰ درصدي بر چين اعمال مي‌كند. ترامپ جمعه شب گفته بود كه در سفرش به كره جنوبي «هيچ دليلي» براي ديدار با «شي جين‌پينگ» رييس‌جمهور چين وجود ندارد، زيرا چين صادرات عناصر كمياب مورد نياز صنايع امريكا را محدود كرده است. ترامپ در تروث سوشال نوشت: اتفاقات بسيار عجيبي در چين در حال رخ دادن است! آنها بسيار خصمانه شده‌اند و به كشورهاي سراسر جهان نامه مي‌فرستند كه مي‌خواهند كنترل‌هاي صادراتي را بر تك تك عناصر توليدي مربوط به محصولات خاكي كمياب و تقريباً هر محصول ديگري كه به ذهنشان مي‌رسد، حتي اگر در چين توليد نشود، اعمال كنند. وي افزود: هيچ كس تا به حال چنين چيزي نديده است، اما اساساً، بازارها را «مسدود» مي‌كند و زندگي را براي تقريباً هر كشوري در جهان، به ويژه براي چين، دشوار مي‌كند.
تعرفه‌هاي اعمال‌شده از سوي امريكا و چين و احتمال افزايش مجدد آنها، بر تجارت دوجانبه تاثير گذاشته است. صادرات پكن به واشنگتن در ماه اوت (مرداد/شهريور) ۳۳ درصد كاهش يافت و به ۴۷.۳ ميليارد دلار رسيد، در حالي كه واردات اين كشور از امريكا ۱۶ درصد كاهش يافته و به ۱۳.۴ ميليارد دلار رسيد. به محض اعلام اين خبر بسياري از بازارها در عرصه جهاني با تغييراتي جدي مواجه شدند. ترامپ قرار بود حدود سه هفته ديگر در كره جنوبي با شي جين پينگ ديدار كند. وي از آنچه كه برنامه‌هاي چين براي گروگان گرفتن اقتصاد جهاني توصيف كرده، شكايت دارد.
روز پنجشنبه، چين كنترل صادرات عناصر خاكي كمياب خود را به طرز چشمگيري گسترش داد. چين بر بازار چنين عناصري كه براي توليد فناوري ضروري هستند، سلطه دارد. اين اقدامات و موضع‌گيري‌هاي دوجانبه نشان‌دهنده بزرگ‌ترين گسست در روابط بين پكن و واشنگتن به عنوان بزرگ‌ترين كارخانه جهان و بزرگ‌ترين مصرف‌كننده آن در چهار ماه گذشته است. در همين راستا، بسياري اين سوال را مطرح مي‌كنند كه آيا تنش زدايي اقتصادي ناپايداري كه در تابستان بين دو كشور حاصل شد، مي‌تواند دوام بياورد يا خير. پاسخ ترامپ به تصميم چين براي كنترل صادرات عناصر خاكي كمياب، يك واكنش سريع و چشمگير از سوي رييس‌جمهوري جمهوري‌خواهي بود كه عليه كشورهاي دوست و دشمن واردكنندگان كالاهاي امريكايي اعمال كرده است و مي‌تواند جنگ تجاري را كه واشنگتن و پكن اوايل امسال پس از ديپلماسي دشوار متوقف كرده بودند، تشديد كند. پكن مدت‌هاست كه از واشنگتن خواسته است محدوديت‌هاي تجاري يكجانبه‌اي را كه به گفته اين كشور تجارت جهاني را تضعيف مي‌كند، كنار بگذارد. چين بيش از ۹۰ درصد از عناصر خاكي كمياب فرآوري شده و آهنرباهاي خاكي كمياب جهان را توليد مي‌كند. بسياري از آنها مواد حياتي در توليد محصولاتي از وسايل نقليه الكتريكي گرفته تا موتورهاي هواپيما و رادارهاي نظامي هستند. اين كشور روز پنجشنبه با افزودن پنج عنصر جديد و ده‌ها فناوري پالايش به فهرست كنترل صادرات خود، گام تازه‌اي در محدودسازي دسترسي جهاني به منابع حياتي برداشت. اين تصميم همچنين شركت‌هاي خارجي را كه از مواد اوليه چيني استفاده مي‌كنند، ملزم به رعايت مقررات صادراتي چين مي‌كند.
اسكات كندي كارشناس روابط اقتصادي چين در انديشكده مطالعات استراتژيك و بين‌المللي واشنگتن در تشريح نگاه راهبردي پكن در مواجهه با تنش‌هاي تجاري و ژئوپليتيكي با امريكا گفت: «پكن به اين نتيجه رسيده كه ايالات متحده حاضر نيست در زمينه تعرفه‌ها، كنترل‌هاي صادراتي يا مساله تايوان امتياز قابل توجهي بدهد.» به گفته او، چين چنين محاسبه مي‌كند اگر ترامپ بخواهد مقابله كند يا فشار وارد كند پكن آن قدر قوي هست كه مي‌تواند اين فشارها را تحمل كند بنابراين چين بر اين باور است كه امريكا زودتر عقب‌نشيني خواهد كرد و تسليم خواهد شد. خبرگزاري آسوشيتدپرس در تحليل خود از وضعيت تازه در روابط پكن و واشنگتن نوشت: نه تنها ممكن است آتش جنگ تجاري جهاني كه توسط ترامپ آغاز شده است، دوباره شعله‌ور شود، بلكه افزايش ماليات بر واردات علاوه بر ۳۰ درصدي كه در حال حاضر بر كالاهاي چيني وضع شده است، مي‌تواند، طبق اظهارات گذشته دولت امريكا، باعث شود تجارت بين ايالات متحده و چين به گونه‌اي مختل شود كه رشد اقتصاد جهاني را به ركود بكشاند.
اين خبرگزاري در عين حال به اين موضوع هم اشاره كرد كه با وجود لحن به ظاهر قاطع ترامپ در سخنانش گاهي از تهديدهاي خود عقب‌نشيني مي‌كند به همين دليل برخي از سرمايه‌گذاران امسال نوعي معامله را در پيش گرفته‌اند كه فايننشال تايمز آن را «تجارت TACO» مي‌نامند و مخفف جمله‌اي كه به معناي «ترامپ هميشه در جا مي‌زند» است. چشم‌انداز تعرفه‌هاي سنگين ترامپ مي‌تواند نگراني‌هاي سياسي وي در داخل كشورش را تشديد كند و به‌طور بالقوه تورم را در حالي كه بازار كار شكننده به نظر مي‌رسد و مشكلات ناشي از تعطيلي دولت با اخراج كاركنان فدرال در حال تشديد است، افزايش دهد. در كنار محدوديت‌هاي صادراتي چين، روابط تجاري پكن و واشنگتن با تنش‌هاي ديگري نيز مواجه است كه از جمله ممنوعيت واردات تراشه‌هاي پيشرفته توسط چين، كاهش فروش سويا از مزارع امريكايي و اعمال متقابل تعرفه‌هاي بندري از سوي دو كشور است؛ اقداماتي كه مي‌تواند زنجيره تأمين جهاني را با اختلال‌هاي تازه‌اي مواجه كنند و فشارهاي اقتصادي را افزايش دهد. روزنامه فايننشال تايمز نوشت: تعرفه‌هاي جديد ترامپ عليه چين، احتمال بازگشت دو كشور به يك جنگ تجاري تمام‌عيار را افزايش داده است؛ جنگي كه اوايل امسال با اعمال تعرفه‌هاي ۱۴۵ درصدي از سوي ترامپ بر كالاهاي چيني آغاز شد و با واكنش شي جين‌پينگ و وضع تعرفه‌هاي ۱۲۵ درصدي بر كالاهاي امريكايي ادامه يافت. بر اساس تحليل موسسه پترسون براي اقتصاد بين‌الملل، ميانگين تعرفه‌هاي امريكا بر واردات از چين اكنون نزديك به ۵۸ درصد است، در حالي كه ميانگين تعرفه‌هاي چين بر كالاهاي امريكايي حدود ۳۷ درصد است. اين تنش‌هاي اقتصادي تأثير چشمگيري بر جريان تجارت داشته‌اند، به‌طوري كه وزير خزانه‌داري امريكا، اسكات بسنت، اوايل امسال هشدار داد كه اين وضعيت عملا به يك تحريم تجاري غيررسمي تبديل شده است.
با وجود توافق اوليه در ژنو، روابط تجاري چين و امريكا بار ديگر متزلزل شده‌اند؛ كاهش صادرات عناصر نادر خاكي از سوي پكن، اعمال تعرفه‌هاي سنگين از سوي ترامپ و هشدار وزير خزانه‌داري امريكا درباره تبديل اين تنش‌ها به يك تحريم تجاري غيررسمي، همگي نشان از بازگشت احتمالي به جنگ تجاري تمام‌عيار دارند. ترامپ در واكنش، چين را به انحصارطلبي و رفتار خصمانه متهم كرده و گفته پكن در كمين است تا حمله كند. مذاكره‌كنندگان امريكا و چين اوايل امسال در نشستي در ژنو به توافقي براي آتش‌بس در جنگ تجاري دست يافتند. اما اين آتش‌بس زماني در معرض تهديد قرار گرفت كه چين شروع به كاهش صادرات عناصر نادر خاكي كرد كه موادي حياتي براي صنايعي چون خودروسازي و دفاعي است.
دو طرف در ماه ژوئن (خرداد) در لندن توانستند مساله اوليه مربوط به عناصر نادر خاكي را حل وفصل كنند و از آن زمان مذاكرات تجاري در استكهلم و مادريد ادامه يافته كه زمينه ساز ديدار ترامپ با شي جين‌پينگ شده بود. آتش‌بس فعلي كه تعرفه‌ها را در سطح كنوني نگه داشته، قرار است در اواسط نوامبر (اذر) به پايان برسد. برخي كارشناسان هشدار داده‌اند كه چين به دليل سلطه‌اش بر بازار عناصر نادر خاكي، در برابر امريكا از موقعيت برتري برخوردار است. با اين حال، برخي ديگر معتقدند امريكا گزينه‌هاي بيشتري براي مقابله دارد؛ از جمله اينكه شركت‌هاي توليدكننده تراشه‌ها را ملزم كند براي فروش نيمه‌رساناها به چين مجوز دريافت كنند. ترامپ خود اذعان كرده كه اقدامات جديد چين غيرمنتظره بوده‌اند، زيرا روابط امريكا و چين در شش ماه گذشته «بسيار خوب» بوده است. با اين حال ادعا كرد كه پكن «در كمين» نشسته تا حمله كند .
با اعلام خبر اعمال تعرفه بسياري از بازارهاي جهاني به هم ريختند. بازار رمزارزها يكي بزرگ‌ترين كاهش تاريخي خود در زماني كوتاه را تجربه كرد و بازارهاي بورس جهاني از جمله در امريكا نيز سقوطي مهم را به ثبت رساندند. همزمان قيمت طلاي جهاني ثابت باقي ماند و به نظر مي‌رسد كه نقره در حال محكم‌تر كردن جاي پاي خود است. در حالي كه رشد قيمت طلا در بازار جهاني در سال ۲۰۲۵، خيره‌كننده بوده است، نقره و پلاتين در هجوم سرمايه‌گذاران به سمت دارايي‌هاي فيزيكي پيشتاز هستند و حتي از افزايش چشمگير فلز زرد نيز پيشي گرفته‌اند. بهاي هر اونس نقره در معاملات روز جمعه به بالاترين قيمت تاريخي خود يعني بالاي ۵۱ دلار رسيد و ركورد قبلي ثبت شده در سال ۱۹۸۰ را شكست. اين افزايش قيمت، نشان‌دهنده تقاضاي قابل توجه سرمايه‌گذاران براي دارايي‌هاي امن در پاسخ به بي‌ثباتي مداوم بازار و نگراني‌هاي فزاينده در مورد بدهي جهاني است. كمبود عرضه و تقاضاي قوي براي دارايي‌هاي امن، هشتمين افزايش هفتگي متوالي نقره را رقم زده است. تقاضا براي نقره در سال ۲۰۲۵ براي پنجمين سال متوالي از عرضه پيشي خواهد گرفت. در همين حال، بهاي هر اونس پلاتين، نزديك به ۱۶۲۰ دلار معامله شد كه از ابتداي سال ميلادي جاري تاكنون، ۸۰ درصد رشد قيمت داشته و به بالاترين سطح خود در ۱۳ سال گذشته رسيده است. تيري ويزمن، استراتژيست جهاني ارز و نرخ بهره در گروه «مك‌كواري»، چهارشنبه گذشته، گفت: افزايش تمايل سرمايه‌گذاران به نقره نشان مي‌دهد كه چگونه اين فلز سفيد در كنار دارايي‌هايي مانند بيت‌كوين، اكنون به عنوان پناهگاه‌هاي تورم جهاني با دسترسي آسان، ديده مي‌شود. عملكرد طلا اگرچه چشمگير است اما اندكي از نقره و پلاتين عقب‌تر است. هر اونس طلا در سال ميلادي جاري، ۵۲ درصد رشد قيمت يافته و سه‌شنبه گذشته از سطح ۴۰۰۰ دلار در هر اونس عبور كرد.
«اوله هانسن»، رييس بخش استراتژي كالا در بانك دانماركي ساكسو، چهارشنبه گذشته، اعلام كرد: افزايش همزمان قيمت هر اونس طلا، نقره و پلاتين فقط به دليل پوشش تورم يا انتظارات نرخ بهره نيست بلكه نشان‌دهنده موضوعي عميق‌تر است. او افزود: اين دستاوردهاي قدرتمند به روند گسترده‌تري از تغيير به سمت ذخاير ملموس ارزش در سراسر مجموعه فلزات گرانبها اشاره دارد. مسائل ژئوپليتيكي فراتر از جريان‌هاي ساختاري بلندمدت، نيز به افزايش قيمت طلا در سال جاري دامن زده‌اند.
تحليلگران به تعرفه‌هاي تجاري جديد دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا كه مي‌تواند تورم را تشديد كند و همچنين نگراني‌ها در مورد استقلال فدرال رزرو و بار بدهي دولت امريكا اشاره مي‌كنند. بر اساس گزارش بيزينس اينسايدر، بانك گلدمن ساكس، اوايل هفته گذشته، پيش‌بيني قيمت طلا براي دسامبر ۲۰۲۶ را از ۴۳۰۰ دلار، به ۴۹۰۰ دلار در هر اونس افزايش داد و به جريان‌هاي قوي ورود سرمايه به صندوق‌هاي قابل معامله در بورس (ETF) و تقاضاي بانك‌هاي مركزي اشاره كرد. طبق پرسشنامه استاندارد چند عاملي رهبري«ام ال كيو» (MLQ) عدم قطعيت سياسي ناشي از تعطيلي دولت امريكا، ناآرامي در فرانسه و نخست وزيري جديد در ژاپن، به نوسانات بازار و افزايش تقاضا براي نقره دامن زده است. تحليلگران، همچنين شرايط عرضه محدود، به ويژه كمبود نقره موجود در بازار لندن را به عنوان عامل اصلي افزايش قيمت اين فلز ارزشمند ذكر مي‌كنند. هرچند دو طرف در هفته‌هاي گذشته نيز بارها به سمت گسترش اختلافات حركت كرده بودند اما هر بار راهي براي كاهش فشارها پيدا كردند اما اين‌بار به نظر مي‌رسد كه اختلافات مي‌تواند با سرعتي زياد منجر به چالش‌هاي جديد اقتصادي در سطح جهان شود.
