زنگ خطر براي ايران، به صدا درآمد

در حالي كه بحران اقليمي با سرعتي نگران‌كننده در حال گسترش است و هر روز چهره‌اي تازه و نگران‌كننده‌تر از خود نشان مي‌دهد، منطقه غرب آسيا و به‌ويژه ايران در مركز يكي از جدي‌ترين و پيچيده‌ترين چالش‌هاي زيست‌محيطي قرار گرفته‌اند.

پيامدهاي ناشي از گرم شدن زمين، كاهش چشمگير ميزان بارندگي، و تشديد پديده‌هاي جوي مخرب مانند توفان‌هاي گرد و خاك، اكنون نه‌تنها تهديدي براي منابع طبيعي بلكه خطري ملموس براي سلامت عمومي، معيشت جوامع محلي و ثبات اقتصادي ـ اجتماعي كشورها به‌شمار مي‌رود.

در همين راستا، سحر تاج‌بخش مسلمان، رييس سازمان هواشناسي كشور و معاون وزير راه و شهرسازي، در سخناني هشداردهنده ضمن تشريح ابعاد مختلف اين بحران، وضعيت كنوني اقليم منطقه را وخيم و نگران‌كننده توصيف كرد.  او تأكيد كرد كه شدت يافتن خشكسالي‌ها، تكرار توفان‌هاي گرد و خاك و افت مستمر منابع آبي، زندگي ميليون‌ها نفر در ايران و ساير كشورهاي منطقه را تحت تأثير قرار داده و اگر اقدامات هماهنگ و موثري در سطح ملي، منطقه‌اي و بين‌المللي صورت نگيرد، آينده‌اي دشوارتر و ناپايدارتر در انتظار خواهد بود. اين هشدارها در جريان «رويداد منطقه‌اي پياده‌سازي مديريت جامع خشكسالي»، مطرح شد و بار ديگر توجه كارشناسان، مديران و نهادهاي بين‌المللي را به بحران رو به رشد منابع آب و تغييرات اقليمي در منطقه جلب كرد.

 تغيير اقليم و نقش آن در خشكسالي گسترده

رييس سازمان هواشناسي كشور با صراحت اعلام كرد: افزايش دما، كاهش بارش و افزايش تبخير - تعرق در منطقه غرب آسيا به‌ويژه ايران، به تشديد خشكسالي‌ها و افزايش وقوع توفان‌هاي گرد و خاك منجر شده است.

اين سه عامل افزايش دما، كاهش بارندگي و افزايش تبخير كه ارتباط مستقيم با تغيير اقليم دارند، چرخه معيوب خشكسالي را تشديد مي‌كنند. در چنين شرايطي، نه‌تنها منابع آبي كاهش مي‌يابد، بلكه پديده‌هايي چون فرونشست زمين، كاهش كيفيت هوا، نابودي كشاورزي و افزايش مهاجرت‌هاي اقليمي نيز شدت مي‌گيرند.

مديريت ناكارآمد منابع آب  عامل تشديد بحران

تاج‌بخش مسلمان در ادامه به نقش مديريت نامناسب منابع آب در تعميق بحران خشكسالي اشاره كرد: وضعيت خشكسالي و كم‌بارشي به سبب تغيير اقليم در منطقه، در كنار مديريت نامناسب منابع آبي كشور، بسيار وخيم شده و آينده پيش‌رو شرايط خوبي را متصور نمي‌كند. اين سخنان بيانگر آن است كه علاوه بر عوامل طبيعي و اقليمي، سوء‌مديريت در بهره‌برداري از منابع آب، توسعه بي‌رويه كشاورزي، حفر چاه‌هاي غيرمجاز، و مصرف غيربهينه در صنايع و شهرها نيز به‌شدت به شرايط دامن زده‌اند.

تنش آبي؛ بحراني منطقه‌اي  با پيامدهاي جهاني

رييس سازمان هواشناسي كشور وضعيت كنوني منابع آبي منطقه را «با تنش جدي» توصيف كرد و تأكيد كرد كه مديريت صحيح، نقشي كليدي در پيشگيري از وخامت بيشتر اوضاع دارد، و شرايط آبي منطقه با تنش جدي روبرو است و مديريت نقش موثري در پيشگيري از پيشرفت وضعيت موجود خواهد داشت. مسلمان اظهار كرد: كشورهاي منطقه غرب آسيا به دليل موقعيت جغرافيايي خشك و نيمه‌خشك خود، همواره در معرض تنش آبي بوده‌اند. اما آنچه امروز شرايط را بحراني كرده، تركيب اثرات تغيير اقليم با ضعف‌هاي ساختاري و نبود همكاري‌هاي منطقه‌اي كارآمد است.

پيامدهاي اقتصادي و اجتماعي خشكسالي

تأثيرات خشكسالي تنها به منابع طبيعي محدود نمي‌شود. معاون وزير راه و شهرسازي در اين خصوص هشدار داد: خشكسالي و كم‌آبي تأثيرات چشمگيري در حوزه‌هاي مختلف از جمله محيط زيست، مديريت منابع آب، كشاورزي، صنعت، سلامت و بهداشت دارد كه منجر به پيامدهاي اقتصادي ـ اجتماعي سنگيني براي كشورها مي‌شود. خشكسالي‌هاي شديد منجر به كاهش توليدات كشاورزي، مهاجرت روستاييان به شهرها، رشد حاشيه‌نشيني، افزايش بيكاري و فقر، و در نهايت نارضايتي‌هاي اجتماعي مي‌شود. همچنين بروز پديده‌هايي مانند توفان‌هاي گرد و خاك، سلامت عمومي جامعه را تهديد مي‌كند.

نقش سازمان هواشناسي  در مديريت خشكسالي

 تاج‌بخش به نقش محوري سازمان هواشناسي كشور در مقابله با خشكسالي نيز اشاره كرد و گفت: سازمان هواشناسي كشور به عنوان متولي پايش و پيش‌بيني وضع هوا و اقليم، مسوول اجراي ستون اول از چارچوب مديريت يكپارچه خشكسالي در ايران است و تلاش مي‌كند اين وظيفه را با بالاترين ظرفيت انجام دهد. اين سازمان با تكيه بر مراكز علمي زيرمجموعه خود، داده‌هاي مهم اقليمي و پيش‌بيني‌هاي تخصصي را براي تصميم‌گيري‌هاي كلان در اختيار دستگاه‌هاي اجرايي كشور قرار مي‌دهد.

  پژوهش و داده دو بازوي كليدي در تصميم‌گيري اقليمي

رييس سازمان هواشناسي كشور افزود: اين سازمان داراي دو مرجع معتبر علمي براي كمك به تصميم‌گيرندگان كشور در خصوص آب، اقليم و خشكسالي شامل پژوهشگاه هواشناسي و علوم جو و مركز ملي اقليم و مديريت بحران خشكسالي است كه در توليد محصولات مورد نياز در حوزه كشاورزي، آب و خشكسالي كمك شاياني به كشور مي‌كنند. تحقيقات علمي و داده‌هاي دقيق، پايه و اساس مديريت صحيح بحران‌هاي اقليمي هستند. پژوهشگاه هواشناسي و مركز ملي اقليم، با تحليل الگوهاي بارشي، دمايي و پديده‌هاي جوي، نقشه راهي براي سياست‌گذاران ترسيم مي‌كنند.

همكاري‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي  كليد موفقيت

يكي از مهم‌ترين بخش‌هاي صحبت‌هاي تاج‌بخش، تأكيد بر همكاري‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي بود: برنامه‌هاي متعددي براي بهبود اين وضعيت در سازمان‌هاي مختلف بين‌المللي از جمله كنوانسيون مقابله با بيابان‌زايي، سازمان جهاني هواشناسي و سازمان غذا و كشاورزي ملل متحد تعريف شده كه IDM نيز يكي از آنهاست. او ادامه داد: IDM (چارچوب مديريت يكپارچه خشكسالي) تلاش مي‌كند تا كشورهاي درگير خشكسالي با استفاده از يك رويكرد چندبخشي و جامع، راهكارهاي موثر و عملي براي مقابله با اين پديده ارايه دهند. 

تهران؛ مركز منطقه‌اي مقابله با خشكسالي

خبر قابل‌توجه ديگر در اين نشست، فعاليت آزمايشي مركز منطقه‌اي خشكسالي در تهران با تأييد سازمان جهاني هواشناسي (WMO) بود. تاج بخش مسلمان اظهار كرد: مركز منطقه‌اي خشكسالي در غرب آسيا در شهر تهران با تأييد WMO در فاز آزمايشي مشغول به فعاليت است و به زودي جلسه‌اي با همكاران مرتبط در WMO برگزار خواهد شد تا مراحل ورود به فاز عملياتي اجرا شود. رييس سازمان هواشناسي كشور و معاون وزير راه و شهرسازي ادامه داد: اين مركز مي‌تواند نقش مهمي در هماهنگي بين كشورهاي منطقه، تبادل دانش، آموزش و تدوين استراتژي‌هاي مقابله با خشكسالي ايفا كند. او در پايان ابراز اميدواري كرد كه نتايج اين نشست دو روزه بتواند به توليد راهكارهاي موثر در سطوح مختلف منجر شود و گفت: اميدواريم نتايج و خروجي‌هاي اين كارگاه دو روزه براي همه مفيد و قابل استفاده باشد و راهكارهايي براي همكاري بيشتر در سطوح ملي، منطقه‌اي و بين‌المللي فراهم شود. وضعيت خشكسالي در غرب آسيا و ايران، زنگ خطري جدي براي آينده امنيت آب، غذا و سلامت است. در اين مسير، مديريت علمي مبتني بر داده، اصلاح سياست‌هاي بهره‌برداري از منابع آب، و توسعه همكاري‌هاي منطقه‌اي با نهادهاي بين‌المللي، مي‌تواند راهگشاي عبور از بحران باشد. آنچه اكنون بيش از هر زمان ديگري مورد نياز است، «اقدام هماهنگ و فوري» در سطحي فراتر از مرزهاي ملي است.