هشدار درباره سياست‌هاي انرژي؛ توليد را فداي رفاه نكنيم
رييس دپارتمان امنيت غذايي دانشگاه تهران با انتقاد از سياست‌هاي كوتاه‌مدت در بخش انرژي تأكيد كرد: در مديريت ناترازي انرژي نبايد توليد فداي رفاه شود، بلكه لازم است اولويت تخصيص انرژي به بخش‌هاي مولد داده شود تا روند توسعه كشور متوقف نماند.
رييس دپارتمان امنيت غذايي دانشگاه تهران با انتقاد از سياست‌هاي كوتاه‌مدت در بخش انرژي تأكيد كرد: در مديريت ناترازي انرژي نبايد توليد فداي رفاه شود، بلكه لازم است اولويت تخصيص انرژي به بخش‌هاي مولد داده شود تا روند توسعه كشور متوقف نماند. او گفت در كشورهاي پيشرفته، فشار ناترازي از بخش توليد برداشته و به حوزه رفاهي منتقل مي‌شود تا پايه‌هاي اقتصاد آسيب نبيند.
به گزارش ايسنا، ايران طي سال‌هاي اخير تحت‌تأثير تغييرات اقليمي با چالش كم‌بارشي، افزايش دما و در نتيجه ناترازي انرژي و آب روبه‌رو شده است؛ مساله‌اي كه آثار مستقيم آن بر بخش‌هاي كشاورزي، صنعت و امنيت غذايي نمايان است. نويد باقري - كارشناس انرژي - در گفت‌وگو با ايسنا، با اشاره به مصرف بالاي انرژي در بخش كشاورزي گفت: يارانه‌هاي سنگين و تعرفه‌هاي پايين انرژي در اين بخش باعث شده بهره‌وري جدي گرفته نشود. فناوري‌هاي كشاورزي نيز به‌روز نيستند و اين مساله مصرف انرژي را افزايش داده است. ارايه تسهيلات و يارانه‌هاي هدفمند براي فناوري‌هاي كاهش‌دهنده مصرف انرژي و آب، همچون سامانه‌هاي هوشمند آبياري و پمپ‌هاي خورشيدي، مي‌تواند به شكل قابل‌توجهي از اتلاف منابع جلوگيري كند. به گفته باقري، آموزش كشاورزان و ارتقاي فرهنگ مصرف انرژي از پايه‌هاي اصلي اصلاح الگوي مصرف است. بايد از تجربه موفق طرح آبياري قطره‌اي درس بگيريم؛ همانطور كه حمايت دولت از اين طرح باعث كاهش محسوس مصرف آب شد، حمايت مشابه در زمينه انرژي نيز ضروري است. در ادامه، مشهود مشهودي - كارشناس انرژي و محيط‌زيست - با اشاره به ناترازي شديد آب در كشور گفت: بخش كشاورزي حدود ۹۰درصد آب كشور را مصرف مي‌كند و به‌دليل استفاده از روش‌هاي سنتي آبياري و كشت محصولات آب‌بر مانند برنج و هندوانه، اكنون از مرحله تنش آبي عبور كرده و وارد بحران آبي شده‌ايم. كاهش منابع آبي سبب افت ۲۰ تا ۳۰درصدي توليد محصولات كشاورزي و مهاجرت از مناطق خشك شده است.
اين وضعيت حتي بر صنايع بزرگي مانند فولاد و پتروشيمي نيز تأثير گذاشته است. مشهودي راهكارهاي كوتاه‌مدت را شامل اصلاح الگوي كشت، تغيير روش‌هاي آبياري، كاهش سطح زيركشت محصولات پرمصرف آب و استفاده از سيستم‌هاي بازچرخاني در صنايع و شهرها دانست و در بلندمدت نيز بر مديريت يكپارچه منابع آب، سرمايه‌گذاري در طرح‌هاي شيرين‌سازي و انتقال آب، و واقعي‌سازي تعرفه‌ها تأكيد كرد. به گفته كارشناسان، ادامه وضعيت كنوني ناترازي انرژي و آب، تهديدي مستقيم براي امنيت غذايي و توسعه پايدار كشور است و بدون اصلاح جدي در مصرف و فناوري‌هاي كشاورزي، آينده توليد و صادرات محصولات كشاورزي با خطر جدي مواجه خواهد شد. مرتضي حنيفه‌زاده - رييس دپارتمان امنيت غذايي دانشگاه تهران - در گفت‌وگو با ايسنا درباره موضوع ناترازي و تاثير آن در كشاورزي اظهار كرد: ناترازي انرژي يك اتفاق جديد نيست و از دوران قديم نيز وجود داشته است. ايران اكوسيستم بسيار خاصي دارد و به نوعي مي‌توان گفت كه اكوسيستم آن چهارفصل است و از هزاران سال گذشته، تنش‌هاي مختلف؛ دامداري و كشاورزي ما را تحت تاثير قرار داده است. اما مهم‌ترين نكته اين است كه ما بايد به اين پذيرش برسيم كه در منطقه‌اي زندگي مي‌كنيم كه هميشه تنش‌هاي مختلفي داشته و حال به تنش‌هاي آبي، ناترازي انرژي و ... نيز افزوده شده است.
حنيفه‌زاده گفت: اگر يك نگاه كوتاه به تاريخچه فعاليت‌هاي كشاورزي در ايران داشته باشيم، به راحتي متوجه مي‌شويم كه كشاورزي در حد متعارف هزاران سال بدون اينكه تحت تأثير اين تنش‌ها قرار بگيرد ادامه داشته است. اين نكته مهمي است كه جمعيت ما ۸۰ ميليون نفر نبوده، پنج ميليون نفر بوده، ۱۰ ميليون نفر بوده، ولي در انجام امور مشكلي نبوده و يعني خطري مملكت را تهديد نمي‌كرد. اغلب خطرها و مخاطرات زماني بوده كه جنگي اتفاق افتاده و قحطي‌ها تقريباً عامل اصلي‌شان جنگ‌ها بوده و عامل بعدي بيماري‌ها و درشرايط عادي مشكلي نبود. رييس دپارتمان امنيت غذايي دانشگاه تهران افزود: ناترازي را در كل دنيا به دو صورت مديريت ناترازي‌ها در مبدأ و مديريت در مقصد اداره مي‌كنند. يك فرآيندي هم در اين ميان به نام مديريت زنجيره وجود دارد. آنچه كه در دنيا بر آن تمركز دارند، مديريت ناترازي‌ها در مبدأ است. رييس دپارتمان امنيت غذايي دانشگاه تهران تأكيد كرد: در مديريت ناترازي انرژي، نبايد توليد فداي رفاه شود، بلكه بايد اولويت اصلي در تخصيص انرژي به بخش توليد داده شود تا روند توسعه كشور متوقف نماند. در همه جاي دنيا زماني كه ناترازي در بخش انرژي به وجود مي‌آيد، فشار را از بخش توليد حذف نمي‌كنند، بلكه آن را در بخش رفاهي اعمال مي‌كنند تا توليد بتواند به مسير خود ادامه دهد.
وي افزود: ممكن است اگر روزي دو تا سه ساعت برق در شهر قطع شود، بخشي از فعاليت‌هاي روزمره مردم مختل شود، اما همين ميزان قطعي برق در يك مرغداري يا فارم پرورش ماهي مي‌تواند منجر به از بين رفتن تعداد زيادي از موجودات زنده شود و خسارتي چندين برابر به اقتصاد كشور وارد كند. حنيفه‌زاده با بيان اينكه با ظرفيت‌هاي بالاي انرژي در كشور، اساساً نبايد شاهد چنين ناترازي‌هايي باشيم، گفت: متأسفانه راهبردهاي كوتاه‌مدت و غيرآينده‌نگر موجب شده طي سال‌هاي اخير اقدام موثري در حوزه انرژي صورت نگيرد و برنامه‌هاي موجود بيشتر جنبه مسكن موقت داشته باشند تا درمان ريشه‌اي مشكل. وي فناوري را حلقه گمشده در مديريت ناترازي دانست و گفت: ما امروز از بالاترين فناوري‌ها براي مقابله با اثرات ناترازي برخورداريم، اما استفاده از اين دانش در سطح مزارع و واحدهاي توليدي بسيار محدود است. در‌حالي كه با فرهنگ‌سازي، آگاهي‌بخشي و تسهيل دسترسي كشاورزان و توليدكنندگان به فناوري‌هاي نو، مي‌توان مقاومت واحدهاي توليدي را در برابر بحران‌هاي انرژي به ميزان قابل توجهي افزايش داد. ناترازي در برق، گاز و آب هميشه وجود داشته و خواهد داشت، اما با اصلاح الگوي كشت، بهره‌گيري از واريته‌هاي زيستي جديد و فناوري‌هاي هوشمند مي‌توان اين اثرات را به حداقل رساند. رييس دپارتمان امنيت غذايي دانشگاه تهران در ادامه از وجود ناهماهنگي در معرفي و دسترسي به فناوري‌هاي نوين گلايه كرد و گفت: در بازديدي كه اخيراً از يك مزرعه گندم داشتم، عملكرد توليد در هر هكتار حدود ۱۷ تن بود، در حالي كه در همان منطقه مزارع ديگر تنها حدود ۵ تن برداشت داشتند. اگر بتوانيم اين بذر و فناوري‌هاي مرتبط را بين كشاورزان ترويج كنيم، علاوه بر افزايش توليد، مصرف آب نيز به‌طور چشمگيري كاهش خواهد يافت. وي تأكيد كرد: در شرايط فعلي، حتي در سال‌هاي پرآب، ميانگين توليد گندم در كشور حدود ۷ تا ۸ تن در هكتار است. بنابراين اگر فناوري‌هاي نو و بذرهاي اصلاح‌شده در اختيار كشاورزان و مورد حمايت و تأييد نهادهاي ذي‌ربط قرار گيرد، مي‌توان تحولي اساسي در مديريت ناترازي‌ها و بهره‌وري منابع كشور ايجاد كرد. حنيفه‌زاده تأكيد كرد: ناترازي انرژي بايد در مبدأ مديريت شود، نه در مقصد. با بهره‌گيري از دانش بومي، فناوري‌هاي نو و فرهنگ‌سازي صحيح، مي‌توانيم بخش توليد را در برابر چالش‌هاي انرژي مقاوم كنيم و به سمت توسعه پايدار و امنيت غذايي گام‌برداريم.
رييس دپارتمان امنيت غذايي دانشگاه تهران با تأكيد بر اهميت بهره‌وري بيشتر و اقتصاد كشاورزي در كشور، اظهار كرد: در ارتباط با بهره‌وري، چند كليدواژه اساسي وجود دارد كه بايد مدنظر قرار گيرد. از ابتداي تاريخ زمين، تغييرات اقليمي همواره وجود داشته و ايران به دليل موقعيت جغرافيايي و تاريخي خود، همواره با تنش‌هاي طبيعي و انساني مواجه بوده است. اين كشور همواره شاهد جنگ‌ها و تنش‌هايي بوده كه بر فرآيندهاي كشاورزي تأثيرگذار بوده‌اند. وي افزود: براي افزايش بهره‌وري، لازم است نگاه زنجيره‌اي داشته باشيم. ايرانيان با ضريب هوشي بالا، تمايل دارند به دانش خود تكيه كنند و اغلب به شكل جزيره‌اي عمل مي‌كنند؛ اين رويكرد جزيره‌اي مانع لينك شدن با ساير بخش‌ها و ايجاد زنجيره توليد مي‌شود. اگر نگاه زنجيره‌اي را در كشور ترويج كنيم، مي‌توانيم امنيت غذايي را تضمين كرده و در برابر تنش‌ها مصون بمانيم. فرهنگ‌سازي اين رويكرد به‌ويژه از طريق رسانه‌ها ضروري است. حنيفه‌زاده تصريح كرد: رسانه‌ها بايد نگاه زنجيره‌اي را گسترش دهند تا اعتماد ميان كشاورزان و نظام ترويج بازسازي شود. در حالي كه وزارت جهاد كشاورزي در بخش ترويج زحمات زيادي مي‌كشد، كشاورزان اغلب به دليل تجربه شخصي يا مشكلات گذشته به اين توصيه‌ها اعتماد كافي ندارند. ايجاد اين اعتماد، پايه‌اي براي زنجيره توليد امن و پايدار خواهد بود. وي ادامه داد: نگاه توسعه‌اي نيز اهميت دارد. توسعه به معناي حركت در لبه دانش با مشاركت مردم است و بدون مشاركت آنان، هر پروژه توسعه‌اي با شكست مواجه خواهد شد. فرهنگ توسعه و خلق‌وخوي توسعه بايد نهادينه شود.
رييس دپارتمان امنيت غذايي دانشگاه تهران گفت: نگاه واقعي در برنامه‌ريزي كشاورزي نيز ضروري است. براي مثال، خودكفايي در گندم تا سال ۲۰۵۰ ممكن است، اما به چه قيمتي؟ درصد بالايي از گندم توليدي در فرآيند حمل‌ونقل از بين مي‌رود. بنابراين، با مديريت مقصد و فرآيندها، مي‌توان با همان توليد موجود به خودكفايي واقعي رسيد. تمركز صرف بر افزايش سطح زيركشت بدون مديريت زنجيره، راهكار صحيحي نيست. وي افزود: نگاه واقعي شامل درك رفتار كشاورز است. در كرمان، كشاورزان به‌دليل تجربه فروش خوب در گذشته، گوجه مي‌كارند. درك اين واقعيت‌ها و تنظيم سياست‌ها بر اساس منطق اقتصادي كشاورز، تحول اساسي در كشاورزي ايجاد خواهد كرد. حنيفه‌زاده گفت: راهبردهاي مردم‌پايه ضروري است. بدون تكيه بر پتانسيل مردمي، بسياري از فرآيندها با شكست مواجه مي‌شوند. توسعه ريزنهادهاي مردمي و اتصال آنها مانند يك زنجيره، مي‌تواند بهره‌وري را افزايش دهد. وي تأكيد كرد: همچنين در اين ميان استفاده از فناوري‌هاي سهل‌الوصول مانند بذرهاي مقاوم و پرمحصول ضروري است.
طولاني بودن بروكراسي معرفي اين محصولات، مانع بهره‌وري به‌موقع كشاورزان مي‌شود. زماني كه بذر در اختيار كشاورز قرار مي‌گيرد، ممكن است ديگر چابكي لازم براي افزايش بهره‌وري را نداشته باشد. رييس دپارتمان امنيت غذايي گفت: فرهنگ تطابق با تغييرات اقليمي بايد نهادينه شود. همانطور كه در رانندگي، فرمان را با توجه به شرايط جاده تنظيم مي‌كنيم، كشاورزان نيز بايد خود را با پيش‌بيني‌هاي اقليمي و تنش‌هاي آينده تطبيق دهند. مديريت منابع آبي مي‌تواند كشور را نجات دهد. فناوري‌هاي ساده و كم‌هزينه مانند استفاده از بخارات جوي براي آبياري مزارع، نسبت به چاه‌هاي ژرف يا سيستم‌هاي پيچيده، هم مقرون به‌صرفه‌تر و هم سهل‌الوصول است. معرفي مزارع پايلوت با اين فناوري‌ها مي‌تواند تحولي در فرهنگ كشاورزي ايجاد كند. حنيفه‌زاده در پايان با اشاره به كشاورزي نوين گفت: كشاورزي دريايي، كه با استفاده از آب دريا انجام مي‌شود، آينده كشاورزي جهان است. ايران با سواحل وسيع جنوبي، ظرفيت تبديل اين مناطق به مزارع امن و پايدار براي تأمين امنيت غذايي كشور را دارد. پيش‌بيني مي‌شود تا ۳۰درصد كشاورزي در آينده به سواحل و آب‌هاي كم‌عمق منتقل شود.
