افت تحصيلي دانش‌آموزان در سايه معضل كمبود معلم
وقتي اخبار مربوط به ماه‌هاي گذشته در مورد تعداد معلم و كمبود يا عدم كمبود نيروهاي آموزشي در مدارس را مرور مي‌كنيم اغلب به اخباري بر مي‌خوريم كه مسوولان آموزش و پرورش در آن وعده آغاز سال تحصيلي بدون مشكل و چالش يا حداقل با كمترين كمبودها را داده‌اند.
خروجي دانشگاه فرهنگيان پاسخگوي نياز واقعي مدارس نيست
گلي ماندگار|
وقتي اخبار مربوط به ماه‌هاي گذشته در مورد تعداد معلم و كمبود يا عدم كمبود نيروهاي آموزشي در مدارس را مرور مي‌كنيم اغلب به اخباري بر مي‌خوريم كه مسوولان آموزش و پرورش در آن وعده آغاز سال تحصيلي بدون مشكل و چالش يا حداقل با كمترين كمبودها را داده‌اند. كمبود معلم شايد يكي از بزرگ‌ترين دغدغه‌هاي حوزه آموزش براي سال تحصيلي 1405-1404 بود. دغدغه‌اي كه البته با وعده‌ها و مصاحبه‌هاي مسوولان تا حد زيادي رفع شده به نظر مي‌رسيد. به عنوان نمونه در تيرماه سال جاري رييس مركز برنامه‌ريزي منابع انساني و امور اداري وزارت آموزش و پرورش با اشاره به چالش كمبود نيروي انساني در برخي مناطق گفت: در تمام كشور تلاش شد حتي در شرايط دشوار بازنشستگي يا كاهش جمعيت دانش‌آموزي، برآورد نياز نيروي انساني با دقت انجام شود؛ به‌گونه‌اي كه سال جديد تحصيلي را با حداقل كمبود در دوره ابتدايي آغاز كنيم. علي باقرزاده اظهار كرد: امسال برخلاف سال‌هاي گذشته، با ساماندهي دقيق نيروي انساني و كنترل ظرفيت مدارس و كلاس‌ها، سال تحصيلي ابتدايي را با حداقل كمبود نيروي انساني آغاز كرده‌ايم؛ اگرچه چالش‌هايي همچنان وجود دارد، اما با بسيج ظرفيت‌ها و مديريت علمي، كمبودها تا حد قابل توجهي كاهش يافته است. او ادامه داد: تحقق عدالت آموزشي و ارتقاي كيفيت مدارس كشور، بدون ساماندهي نظام‌مند و علمي منابع انساني ممكن نيست. امروزه يكي از حساس‌ترين و مهم‌ترين وظايف وزارت آموزش و پرورش، مديريت دقيق نيازها و ظرفيت‌هاي نيروي انساني در سراسر كشور است؛ چراكه توزيع درست معلمان و نيروها، پايه و اساس بهره‌مندي برابر دانش‌آموزان از حق آموزش باكيفيت خواهد بود.
مهر امسال خبري از كمبود معلم نيست
در مصاحبه‌اي ديگر به تاريخ 22 مرداد ماه سال جاري وزير آموزش و پرورش با اشاره به اينكه ۸۵ هزار كد استخدامي دريافت كرديم و مهر امسال كمبود معلم نداريم، گفت: ۸۱ برنامه براي آغاز سال تحصيلي تنظيم شده است. كاظمي گفت: در سال تحصيلي جديد مشكلي در كمبود معلم نخواهيم داشت. با توجه به استخدام نيروهاي جديد، از شرايط بحراني عبور خواهيم كرد و براي امسال 85 هزار كد استخدام معلم اخذ شده است. در مهر امسال همانند مهر سال گذشته، هيچ كلاسي بدون معلم و هيچ معلمي بدون كلاس نخواهد بود. حتي علي فرهادي؛ سخنگوي وزارت آموزش و پرورش نيز با تاكيد بر اينكه مهر امسال كمبود معلم نداريم، گفت: حدود 18 هزار نفر از دانشگاه‌هاي فرهنگيان و شهيد رجايي آماده ورود به مدارس هستند و 17 هزار نفر از پذيرفته‌شدگان آزمون‌هاي سال‌هاي گذشته نيز در حال گذراندن دوره‌هاي مهارت‌افزايي‌اند كه اين دو گروه در مجموع 35 هزار نيروي جديد را تشكيل مي‌دهند. ظرفيت آزمون استخدامي امسال نيز نزديك به 30 هزار نفر است كه پيش‌بيني مي‌شود 25 هزار نفر از آنها جذب شوند. او افزود: از سوي ديگر، حدود 63 هزار نفر تا شهريور 1404 بازنشسته مي‌شوند كه با تمديد خدمت براي حدود 24 هزار نفر از آنان، تعادل نسبي در تامين نيروي انساني برقرار خواهد شد.
وعده‌هايي كه اجرايي نشد
حالا با گذشت نزديك به دو هفته از آغاز سال تحصيلي بر خلاف ادعاي سخنگوي آموزش و پرورش كه در تاريخ 15 شهريورماه اعلام كرده بود مدارس امسال به صورت حضوري برگزار مي‌شود و خبري از كمبود معلم در كلاس‌هاي درس نيست، حالا از شهرها و استان‌هاي مختلف خبر مي‌رسد كه مدارس با كمبود معلم مواجهند. طبق آخرين اخبار و اظهارنظر مديركل آموزش و پرورش استان خراسان رضوي، مدارس اين استان با كمبود دست كم 18 هزار معلم در سال تحصيلي جديد مواجه است. اين مقام مسوول با اعلام اينكه وضعيت نسبت به پارسال بهتر است كمبود معلم در سال گذشته تحصيلي اين استان را 23 هزار معلم عنوان كرد. حال سوال اينجاست كه اگر تنها يك استان با كمبود 18 هزار معلم مواجه است وضعيت در ديگر استان‌ها به چه صورتي است؟ البته تلاش‌هاي خبرنگار تجارت‌نيوز براي اينكه بتواند آماري از كمبود معلم در ديگر استان‌هاي كشور به دست بياورد به در بسته خورد و مراكز آموزش و پرورش استان‌هاي كشور به بهانه‌هاي مختلف از دادن پاسخ صريح به اين سوال شانه خالي كردند.
آمارهايي كه واقعي نيستند
يكي از مشكلاتي كه گريبانگير تمامي نهادها و سازمان‌هاي كشور است، آمارهايي است كه با واقعيت هيچ سنخيتي ندارند. معلوم نيست سخنگوي وزارت آموزش و پرورش با اتكا به كدام مستندات مدعي نبود كمبود معلم در سال تحصيلي جديد شده است. چرا هيچ آمار رسمي از ميزان كمبود معلم در شهرها و استان‌هاي كشور وجود ندارد. تنها آمار رسمي مربوط به سال تحصيلي گذشته است كه از كمبود 176 هزار معلم در كشور خبر مي‌داد. مساله اينجاست كه اگر بخواهيم به آمارهاي اعلام شده از سوي آموزش و پرورش اتكا كنيم به گفته مسوولان 40 هزار معلم بازنشسته به كار بازگردانده شده‌اند و 20 هزار معلم هم به استخدام آموزش وپرورش درآمده‌اند؛ كل اين تعداد 60 هزار معلم است و به اين ترتيب هنوز مدارس كشور با كمبود 116 هزار معلم مواجه هستند. عددي كه حتي اگر با شيوه‌هاي موقتي و مقطعي جبران شود، همچنان نشان‌دهنده بحراني عميق در نظام آموزشي است.
آسيب كمبود معلم به كيفيت آموزش
سپيده مهدوي، پژوهشگر و كارشناس آموزش در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: وقتي كلاس‌هاي درس بدون معلم يا با معلم‌هاي حق‌التدريس و غيرمتخصص اداره مي‌شوند، اولين و مستقيم‌ترين آسيب متوجه كيفيت آموزش دانش‌آموزان است. از سوي ديگر در برخي مناطق به‌ويژه شهرهاي بزرگ، كمبود معلم باعث شده كلاس‌هايي كه بايد ۲۵ دانش‌آموز داشته باشند، با ۴۰ يا حتي ۴۵ دانش‌آموز اداره شوند. در چنين فضايي، نه فرصت پرسش و پاسخ وجود دارد، نه تعامل معنادار بين معلم و شاگرد.
پر كردن خلأ كمبود معلم با استفاده از سربازمعلم‌ها يا نيروهاي بازنشسته
او مي‌افزايد: هر سال وزارت آموزش و پرورش براي پر كردن خلأ كمبود معلم در كشور از نيروهاي آزاد، سربازمعلم‌ها يا نيروهاي بازنشسته استفاده مي‌كند. نتيجه اين مي‌شود كه گاه يك معلم رشته ادبيات، به اجبار كلاس علوم يا رياضي را اداره مي‌كند. اين وضعيت به افت يادگيري و كاهش انگيزه دانش‌آموزان منجر مي‌شود. اين پژوهشگر ادامه مي‌دهد: همچنين معلماني كه در سيستم باقي مانده‌اند، مجبورند ساعات كاري بيشتري بر عهده بگيرند و در چند مدرسه يا چند شيفت تدريس كنند. اين فشار مضاعف، كيفيت تدريس آنها را پايين مي‌آورد.
چرا آموزش و پرورش به دنبال راهكار براي حل معضل كمبود معلم نيست؟
مهدوي در بخش ديگري از سخنان خود اظهار مي‌دارد: بسياري از منتقدان معتقدند ريشه اين بحران به سياست‌هاي كوتاه‌مدت و غيراصولي دولت‌ها در حوزه آموزش بازمي‌گردد. آموزش و پرورش سال‌هاست با مشكل مزمن كسري بودجه مواجه است. هر ساله به جاي استخدام نيروهاي تازه‌نفس، يا جذب به تعويق مي‌افتد يا ظرفيت بسيار محدود در نظر گرفته مي‌شود. او مي‌گويد: در حالي كه آموزش بايد سرمايه‌گذاري بلندمدت تلقي شود، دولت‌ها آن را به عنوان بار مالي مي‌بينند. استخدام معلم براي آنها به معناي افزايش هزينه‌هاي جاري است، نه افزايش سرمايه انساني.
خروجي دانشگاه فرهنگيان پاسخگوي نياز واقعي مدارس نيست
اين كارشناس آموزش يكي ديگر از دلايل كمبود معلم در كشور را وابستگي بيش از حد به دانشگاه فرهنگيان دانسته و مي‌افزايد: اين دانشگاه هر سال تعداد محدودي دانشجو معلم تربيت مي‌كند، اما خروجي آن پاسخگوي نياز واقعي مدارس نيست. در نتيجه كمبود سال به سال انباشته‌تر مي‌شود.
برنامه‌ريزي بلندمدتي براي جايگزيني نيروها انجام نمي‌شود
مهدي صادقي، دبير، با بيش از 25 سال سابقه تدريس نيز درباره دلايل اصلي كمبود معلم در نظام آموزشي كشور به تجارت‌نيوز مي‌گويد: علت اصلي كمبود معلم، نبود يك نقشه راه انساني براي آموزش و پرورش است. ما سال‌هاست با آمار دقيق دانش‌آموزان و نرخ بازنشستگي معلمان روبه‌رو هستيم، اما هيچ برنامه‌ريزي بلندمدتي براي جايگزيني نيروها انجام نمي‌شود. او مي‌افزايد: نتيجه اين است كه هر سال در مهرماه تازه متوجه مي‌شويم هزاران معلم كم داريم. از سوي ديگر، به دليل پايين بودن حقوق و جايگاه شغلي معلمان، بسياري از فارغ‌التحصيلان علاقه‌اي به ورود به اين حرفه ندارند. اگر شرايط استخدام و حقوق بهبود نيابد، حتي در صورت افزايش ظرفيت، باز هم انگيزه‌اي براي جذب وجود نخواهد داشت.
پيامدهاي اجتماعي كمبود معلم؛ افزايش نابرابري آموزشي
صادقي در پاسخ به اين سوال كه كمبود معلم چه پيامدهاي اجتماعي مي‌تواند به همراه داشته باشد، اظهار مي‌دارد: اوليه مساله افزايش نابرابري آموزشي در كشور است معضلي كه همين الان هم با آن مواجه هستيم. خانواده‌هاي توانمند با ثبت‌نام فرزندان خود در مدارس غيرانتفاعي، اين خلأ را جبران مي‌كنند، اما كودكان مناطق محروم بيشترين آسيب را مي‌بينند. او مي‌افزايد: كاهش عدالت آموزشي نيز يكي ديگر از عواقب كمبود معلم در كشور است. در واقع كيفيت پايين آموزش در مدارس دولتي به معناي محروميت ميليون‌ها كودك از فرصت برابر براي پيشرفت است. به اين ترتيب در بلندمدت، ضعف در آموزش نيروي انساني باعث كاهش بهره‌وري، كاهش نوآوري و گسترش چرخه فقر خواهد شد.
كمبود معلم نشانه‌اي از بحران ساختاري در نظام آموزشي است
اين دبير با تجربه در پايان تاكيد مي‌كند: كمبود معلم در كشور تنها يك آمار نيست، بلكه نشانه‌اي از بحران ساختاري در نظام آموزشي بوده و ادامه اين وضعيت به معناي قرباني شدن نسل آينده است. تا زماني كه آموزش و پرورش از نگاه هزينه‌اي به نگاه سرمايه‌اي تغيير نكند و برنامه‌ريزي بلندمدت براي جذب، آموزش و نگهداشت معلمان در دستور كار قرار نگيرد، اين بحران هر سال با شدت بيشتري تكرار خواهد شد.
كلاس بدون «معلم» نداريم
اما در كنار اخباري كه از كمبود معلم در اغلب شهرها و استان‌هاي كشور به گوش مي‌رسد، مديركل آموزش و پرورش شهرستان‌هاي تهران اعلام كرد كه هيچ كلاس درسي در مدارس استان تهران بدون معلم نيست. البته به گفته بهارلو آمار نهايي نياز به نيروي آموزشي در مدارس طي دو هفته آينده اعلام خواهد شد. اين بدان معني است كه احتمال كمبود معلم در استان تهران هم وجود داشته باشد.
