گاز قلب تپنده‌اي كه هر زمستان تندتر مي‌زند
وقتي سرماي زمستان بر شهرها مي‌نشيند، نخستين چيزي كه به ذهن ميليون‌ها ايراني مي‌رسد، گرماي مطمئن خانه‌هاست. گرمايي كه نه از برق و نفت، بلكه از گازي مي‌آيد كه به‌مثابه خون در رگ‌هاي شبكه انرژي كشور جريان دارد. اما همين نعمت، امروز بيش از هميشه «حساس» شده است.
وقتي سرماي زمستان بر شهرها مي‌نشيند، نخستين چيزي كه به ذهن ميليون‌ها ايراني مي‌رسد، گرماي مطمئن خانه‌هاست. گرمايي كه نه از برق و نفت، بلكه از گازي مي‌آيد كه به‌مثابه خون در رگ‌هاي شبكه انرژي كشور جريان دارد. اما همين نعمت، امروز بيش از هميشه «حساس» شده است.
سعيد توكلي، مديرعامل شركت ملي گاز ايران، بار ديگر اين حقيقت را آشكار كرد: وابستگي بالاي كشور به گاز، اين صنعت را به حساس‌ترين بخش اقتصاد ملي بدل كرده است. سخني كه پشت آن نه فقط يك هشدار، بلكه روايت دشوارترين زمستان‌هاي تاريخ صنعت گاز ايران نهفته است.
توكلي سال گذشته را يكي از پيچيده‌ترين سال‌هاي كاري شركت ملي گاز دانست. به گفته او، كشور وارد فصل سرد شد در حالي كه «آمادگي كامل وجود نداشت». سطح پايين ذخاير سوخت مايع كه به عنوان پشتيبان در نيروگاه‌ها بايد آماده مصرف باشد. تأخير در تعميرات اساسي تجهيزات كه خطر اختلال را در ميانه زمستان بالا مي‌برد.
تركيب عوامل بالا، معادله‌اي پر از علامت سوال پيش روي وزارت نفت و شركت ملي گاز گذاشت. با اين حال، آنگونه كه توكلي تأكيد كرد، كاركنان شركت‌هاي استاني با «همت جهادي» از اين بحران عبور كردند؛ بي‌آنكه خانه‌اي سرد بماند يا شمعي جاي بخاري را بگيرد. تشبيه جالبي كه مديرعامل شركت ملي گاز به كار برد، صنعت گاز را به «يك برنامه زنده تلويزيوني» شبيه كرد. به گفته او «همه نگاه‌ها به مجري برنامه است، اما هيچ‌كس پشت صحنه را نمي‌بيند. شركت‌هاي استاني هم همين نقش را دارند؛ همه‌چيز بايد بي‌وقفه و بي‌اشتباه اجرا شود.»
اين قياس، به‌خوبي نشان مي‌دهد كه چرا گاز در ايران فراتر از يك كالاي انرژي است. اين صنعت نه تنها تأمين‌كننده گرمايش و رفاه مردم است، بلكه حيثيت مديريتي و حتي اعتبار سياسي دولت‌ها را هم به دوش مي‌كشد. در كشوري كه بيش از ۷۰ درصد سبد انرژي‌اش از گاز تأمين مي‌شود، كوچك‌ترين خلل در گازرساني مي‌تواند بحران اجتماعي و سياسي بيافريند.
توكلي در سخنان خود يك اصل مديريتي مهم را برجسته كرد: «هيچ تصميمي بدون هزينه نيست، مهم آن است كه تصميم در زمان طلايي گرفته شود.»
اين رويكرد شايد اعتراضاتي از سوي صاحبان صنايع در پي داشت، اما نتيجه‌اش روشن بود: خانه‌هاي مردم گرم ماند و بحران اجتماعي شكل نگرفت. به‌نوعي، سياست «گرم نگه داشتن مردم، حتي به قيمت سرد شدن برخي كارخانه‌ها» نسخه‌اي بود كه هزينه كمتري به جامعه تحميل كرد.
مديرعامل شركت ملي گاز بارها به واژه «ناترازي انرژي» اشاره كرد؛ زخمي كهنه كه هر سال در زمستان عميق‌تر مي‌شود. ناترازي به معناي ساده، يعني مصرف بيشتر از توليد. ايران در حالي كه يكي از بزرگ‌ترين دارندگان ذخاير گاز دنياست، با paradox عجيبي روبه‌روست: كمبود گاز در اوج مصرف.
توكلي هشدار داد كه اگر اين روند اصلاح نشود، هر سال زمستان سخت‌تر خواهد بود و «مديريت بحران» به يك روال دايمي بدل مي‌شود.
يكي از نكات مهم سخنان مديرعامل شركت ملي گاز، توجه به «هماهنگي ميان دستگاه‌ها» بود. او تأكيد كرد كه در شرايط بحراني، استانداري‌ها و نهادهاي محلي بايد هم‌صدا و هم‌جهت عمل كنند. نشست‌هاي از پيش‌تعيين‌شده و كميته‌هاي تخصصي انرژي مي‌توانند سرعت عمل را افزايش دهند.
از سوي ديگر، او صنايع را به بي‌توجهي در خريد تجهيزات كم‌راندمان متهم كرد. هنوز هم بخاري‌هاي غيراستاندارد، موتورخانه‌هاي قديمي و كوره‌هاي پرمصرف در كشور فعالند و هزينه آن نه فقط جيب صنعت، بلكه محيط زيست و سلامت عمومي را هم مي‌سوزاند.
شركت ملي گاز براي مقابله با اين معضل، پروژه‌هايي از جمله نصب بخاري‌هاي راندمان بالا و كنترل هوشمند موتورخانه‌ها را آغاز كرده است. همچنين طرح‌هاي «پايش هوشمند مصرف» مي‌تواند به شناسايي نقاط هدررفت و اصلاح آنها كمك كند.
توكلي بارها در سخنان خود از واژه «آبرومندي» استفاده كرد. براي او، عبور موفق از زمستان گذشته تنها يك كار فني نبود، بلكه نشانه عزت و هويت ملي بود. صنعت گاز ايران در خط مقدم خدمت‌رساني به مردم قرار دارد و هر مدير يا كارگري كه در اين حوزه فعاليت مي‌كند، در واقع نگهبان آسايش ميليون‌ها خانواده است. اين نگاه انساني و اجتماعي به صنعت، باعث مي‌شود گاز نه فقط به عنوان «كالاي اقتصادي»، بلكه به عنوان «دارايي اجتماعي» تلقي شود. چيزي شبيه به نان در سفره ايرانيان؛ حياتي، بديهي و غيرقابل جايگزين.
گزارش زمستاني شركت ملي گاز يك پيام روشن دارد وابستگي شديد كشور به گاز، اين صنعت را به حساس‌ترين ركن اقتصاد بدل كرده است. اگر اين وابستگي با اصلاح الگوي مصرف، توسعه انرژي‌هاي پاك و سرمايه‌گذاري در زيرساخت‌ها همراه نشود، هر سال بحران‌هاي سخت‌تري انتظار ما را مي‌كشند.
با اين حال، تجربه سال گذشته نشان داد كه مديريت صحيح، اولويت‌بندي هوشمندانه و تلاش شبانه‌روزي كاركنان مي‌تواند كشور را از دل سخت‌ترين سرماي تاريخ عبور دهد.
زمستان بعدي نزديك است. گاز ايران بار ديگر به امتحان گذاشته خواهد شد؛ امتحاني كه موفقيت در آن نه فقط نشانه كارآمدي يك وزارتخانه، بلكه نماد تاب‌آوري يك ملت خواهد بود.
