قطع ارتباط افغانستان با دنیا
افغانستان در روزهاي اخير شاهد بزرگ‌ترين خاموشي ارتباطي تاريخ خود بوده است؛ طالبان به‌طور ناگهاني اينترنت و خدمات تلفن همراه را در سراسر كشور قطع كرد، اقدامي كه به‌گفته مقامات اين گروه براي «جلوگيري از گناه» انجام شده، اما در عمل ميليون‌ها شهروند را از جهان جدا كرده و اقتصاد، آموزش و زندگي روزمره را فلج ساخته است.
افغانستان در روزهاي اخير شاهد بزرگ‌ترين خاموشي ارتباطي تاريخ خود بوده است؛ طالبان به‌طور ناگهاني اينترنت و خدمات تلفن همراه را در سراسر كشور قطع كرد، اقدامي كه به‌گفته مقامات اين گروه براي «جلوگيري از گناه» انجام شده، اما در عمل ميليون‌ها شهروند را از جهان جدا كرده و اقتصاد، آموزش و زندگي روزمره را فلج ساخته است.
دولت طالبان در افغانستان به‌طور ناگهاني دستور قطع سراسري اينترنت و خدمات تلفن همراه را صادر كرده است؛ اقدامي كه به گفته مقامات اين گروه با هدف «جلوگيري از گناه» صورت گرفته، اما بسياري آن را تلاشي براي كنترل شديد اطلاعات و جامعه مي‌دانند. بر اساس داده‌هاي موسسه بين‌المللي نت‌بلاكس، اين اقدام منجر به يك «خاموشي كامل اينترنتي» در سراسر كشور شده است. اين گسترده‌ترين و يكپارچه‌ترين اختلال ارتباطي از زمان بازگشت طالبان به قدرت در اوت ۲۰۲۱ به شمار مي‌آيد و در حالي رخ مي‌دهد كه طي هفته گذشته دولت طالبان به شكل گسترده بر قطع ارتباط فيبر نوري و زيرساخت‌هاي ارتباطي تمركز داشت.
سقوط اتصال به يك درصد
گزارش‌هاي نت‌بلاكس نشان مي‌دهد از شامگاه دوشنبه سيگنال‌هاي موبايل و دسترسي به اينترنت در سراسر افغانستان به‌تدريج تضعيف شد تا جايي كه سطح اتصال به كمتر از يك درصد فعاليت عادي سقوط كرد. براي كشوري با جمعيت حدود ۴۳ ميليون نفر، چنين سطحي عملاً به معناي خاموشي كامل است. اين نخستين‌بار از زمان روي كار آمدن طالبان است كه خدمات ارتباطي در كل كشور به‌طور كامل قطع مي‌شود. در عين حال برخي مقامات طالبان به تمركز بر «يك سيستم جايگزين داخلي» براي رفع نيازهاي ضروري اشاره كرده‌اند، بدون آنكه جزيياتي از ماهيت اين سيستم ارايه شود.
توضيحات مبهم طالبان
مقام‌هاي طالبان تاكنون هيچ توضيح رسمي و جامع براي اين تصميم نداده‌اند. يكي از مسوولان حكومتي تنها اعلام كرده است كه «هشت تا نه هزار دكل مخابراتي خاموش خواهند شد» و اين وضعيت تا اطلاع ثانوي ادامه خواهد داشت. پيش‌تر، ذبيح‌الله مجاهد، سخنگوي طالبان هشدار داده بود كه براي مقابله با آنچه «فعاليت‌هاي غيراخلاقي» ناميده مي‌شود، امكان قطع كامل اينترنت وجود دارد. اين ادبيات نشان مي‌دهد طالبان اينترنت را بيش از آنكه ابزاري براي توسعه بدانند، يك تهديد فرهنگي و اخلاقي مي‌پندارند.
اختلال در زندگي روزمره
اين تصميم زندگي روزمره و فعاليت‌هاي اقتصادي مردم را به‌شدت مختل كرده است. نجيب‌الله، يك مغازه‌دار ۴۲ ساله در كابل، به خبرگزاري فرانسه گفت: «ما بدون تلفن و اينترنت كور هستيم. همه كار و كسب ما با موبايل است. تحويل‌ها با موبايل هماهنگ مي‌شود. حالا همه در خانه‌اند، بازار كاملا فلج شده است.» اين روايت تنها نمونه‌اي از صدها هزار كسب‌وكار خردي است كه بر پايه ارتباطات ديجيتال شكل گرفته‌اند و حالا در خاموشي مطلق به سر مي‌برند. دانشجويان و دانش‌آموزان نيز از دسترسي به منابع آموزشي آنلاين محروم شده‌اند. در شرايطي كه بسياري از دانشگاه‌هاي افغانستان پس از سقوط دولت پيشين با كمبود استاد و كتاب‌هاي به‌روز مواجه‌اند، اينترنت تنها راه ارتباط با دنياي دانش جهاني بود. قطع كامل اينترنت به معناي انزواي بيشتر نسل جوان و محدود شدن فرصت‌هاي آموزشي آنان است.
تضاد با وعده‌هاي توسعه‌اي يادآور دهه ۱۹۹۰
اين خاموشي در حالي رخ مي‌دهد كه طالبان سال گذشته پروژه فيبر نوري افغانستان را به عنوان يك اولويت ملي معرفي كرده بودند. شبكه‌اي به طول بيش از ۹۳۰۰ كيلومتر كه عمدتاً در دوران دولت‌هاي مورد حمايت امريكا توسعه يافته بود، قرار بود راهي براي اتصال افغانستان به جهان و پشتيباني از بازسازي اقتصادي باشد. حالا اما همان شبكه به دست خود طالبان عملاً بي‌اثر شده است. اين تضاد ميان وعده توسعه و عمل محدودكننده، اعتماد عمومي را به‌شدت تضعيف مي‌كند. اقدام طالبان يادآور محدوديت‌هاي دوران نخست حاكميت اين گروه در دهه ۱۹۹۰ است؛ زماني كه تلويزيون، موسيقي، بشقاب‌هاي ماهواره‌اي و بسياري از ابزارهاي ارتباط جمعي ممنوع اعلام شده بود. طالبان همواره ارتباطات مدرن را حامل «فساد فرهنگي» دانسته‌اند. خاموشي سراسري اينترنت در سال ۲۰۲۵ نشان مي‌دهد اين رويكرد همچنان در مركز تفكر اين گروه قرار دارد و تغيير چنداني در ديدگاه‌هاي بنيادين آنان رخ نداده است.
تجربه‌هاي مشابه جهاني
خاموشي اينترنت البته فقط مختص افغانستان نيست. در ايران، حكومت در جريان اعتراضات ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱ بارها اينترنت را قطع يا محدود كرد. در ميانمار پس از كودتاي ۲۰۲۱، ارتش حاكم براي كنترل اعتراضات به قطع گسترده اينترنت متوسل شد. در اتيوپي نيز همزمان با جنگ داخلي تيگراي، اينترنت براي ماه‌ها قطع شد. اين تجربه‌ها نشان مي‌دهد كه قطع اينترنت به يكي از ابزارهاي رايج حكومت‌هاي اقتدارگرا براي كنترل جامعه تبديل شده است؛ ابزاري كه هزينه‌هاي اقتصادي و اجتماعي سنگيني بر جاي مي‌گذارد.
پيامدهاي اقتصادي
افغانستان يكي از فقيرترين كشورهاي جهان است كه اقتصادش به‌شدت به كمك‌هاي خارجي، حواله‌هاي مهاجران و تجارت منطقه‌اي وابسته است. قطع اينترنت در عمل مسير انتقال پول، حواله‌هاي مالي و حتي تجارت كوچك بر بستر شبكه‌هاي اجتماعي را مسدود مي‌كند. بسياري از افغان‌ها براي دريافت پول از خانواده‌هايشان در خارج از كشور از اپليكيشن‌ها و بانكداري آنلاين استفاده مي‌كنند. حالا اين مسيرها مسدود شده و فشار معيشتي مضاعفي بر مردم وارد مي‌شود. بازار كار آنلاين نيز كه براي جوانان افغان فرصتي براي كار از راه دور با شركت‌هاي خارجي فراهم كرده بود، به كلي فلج شده است. فريلنسرهايي كه از طريق پلتفرم‌هايي چون Upwork و Fiverr درآمد داشتند، حالا هيچ راهي براي ادامه كار خود ندارند. اين امر باعث افزايش بيكاري و مهاجرت بيشتر نيروي متخصص خواهد شد.
واكنش‌هاي حقوق بشري و بين‌المللي
سازمان‌هاي حقوق بشري بين‌المللي از جمله عفو بين‌الملل و ديدبان حقوق بشر بارها درباره استفاده ابزاري از قطع اينترنت توسط طالبان هشدار داده‌اند. آنها معتقدند چنين اقداماتي علاوه بر نقض حق آزادي بيان، به نقض ساير حقوق اساسي مانند حق تحصيل، دسترسي به اطلاعات و حق كار منجر مي‌شود. كارشناسان سازمان ملل متحد نيز تأكيد كرده‌اند كه دسترسي به اينترنت در جهان امروز بخشي از حقوق بنيادين بشر محسوب مي‌شود. واكنش‌ها تنها به نهادهاي حقوق بشري محدود نمانده است. برخي دولت‌هاي غربي نيز نسبت به تبعات اين تصميم ابراز نگراني كرده و آن را مغاير با تعهدات افغانستان در زمينه حقوق بشر دانسته‌اند. در سطح منطقه‌اي نيز، كشورهاي همسايه از جمله پاكستان و ايران به دليل وابستگي بخشي از شبكه‌هاي ارتباطي‌شان به كابل، اثرات فني اين خاموشي را احساس كرده‌اند.
آينده‌اي مبهم
برخي منابع داخلي از تلاش طالبان براي ايجاد يك «اينترنت ملي» خبر داده‌اند؛ شبكه‌اي بسته و تحت كنترل كه امكان دسترسي آزاد به جهان خارج را نمي‌دهد و مشابه «شبكه ملي اطلاعات» در ايران يا «ديوار آتش بزرگ» در چين طراحي مي‌شود. اگر اين سناريو تحقق يابد، افغانستان وارد دوره‌اي از انزواي ديجيتال خواهد شد كه پيامدهاي عميق بر اقتصاد، آموزش و فرهنگ خواهد داشت. چنين مسيري علاوه بر محدود كردن آزادي‌ها، شكاف ميان افغانستان و جهان را عميق‌تر مي‌كند و فرصت‌هاي توسعه را از بين مي‌برد. خاموشي كامل اينترنت در افغانستان صرفاً يك اختلال فني يا اقدام مقطعي نيست، بلكه نشانه‌اي از سياست كلان طالبان براي كنترل جامعه و محدود كردن آزادي‌هاي فردي است. اين اقدام نه‌تنها زندگي روزمره مردم را مختل كرده، بلكه افغانستان را بيش از پيش از جهان جدا مي‌كند. در شرايطي كه جهان به سوي اقتصاد ديجيتال و ارتباطات گسترده‌تر حركت مي‌كند، افغانستان با چنين تصميماتي در مسير عكس گام برمي‌دارد. آينده اين كشور در هاله‌اي از ابهام فرو رفته و مردم آن در يكي از بحراني‌ترين دوران‌هاي ارتباطي و اطلاعاتي معاصر به سر مي‌برند.
