سنگلج زير سايه فراموشي
منطقه ۱۲ تهران، به عنوان كهن‌ترين و تاريخي‌ترين بخش پايتخت، امروز نه‌تنها ميراث‌دار گنجينه‌اي از آثار فرهنگي، مذهبي و معماري ايران است، بلكه درگير بحراني چندلايه از فرسودگي شهري، ضعف خدمات عمومي و آسيب‌هاي اجتماعي مزمن است.
منطقه ۱۲ تهران، به عنوان كهن‌ترين و تاريخي‌ترين بخش پايتخت، امروز نه‌تنها ميراث‌دار گنجينه‌اي از آثار فرهنگي، مذهبي و معماري ايران است، بلكه درگير بحراني چندلايه از فرسودگي شهري، ضعف خدمات عمومي و آسيب‌هاي اجتماعي مزمن است. جلسه ديروز (1 مهر ماه) شوراي شهر تهران، صحنه‌اي از افشاي واقعيت‌هاي تلخ اين منطقه بود؛ از تكيه‌هاي در حال تخريب تا خانه‌هايي كه به انبار و كارگاه تبديل شده‌اند، و از محلاتي بدون بوستان و فضاي فرهنگي، تا خيابان‌هايي مملو از موتور، فاضلاب، معتادان متجاهر و باراندازهاي بي‌ضابطه. ناصر اماني، عضو شوراي شهر تهران، در گزارش صريح خود از محله سنگلج، پرده از واقعيت‌هايي برداشت كه سال‌ها زير لايه‌اي از بي‌توجهي، نبود برنامه‌ريزي و ناتواني مديريتي پنهان مانده‌اند. آمارهايي كه او ارايه كرد، بيش از آنكه صرفاً يك گزارش باشند، فريادي بود براي نجات ميراث تهران از ورطه زوال. در اين ميان، سخنان شهردار منطقه و رييس شورا نيز نشان داد اگرچه حركت‌هايي آغاز شده، اما بدون همكاري جدي نهادهاي بالا‌دستي و تخصيص بودجه مشخص، نجات منطقه ۱۲ ممكن نخواهد بود. اماني، عضو شوراي شهر منطقه ۱۲ را به عنوان «موزه زنده پايتخت» معرفي كرد و گفت: منطقه ۱۲ از مناطق مركزي، تاريخي و ميراثي پايتخت است و مي‌توان آن را پايتخت تاريخي ايران دانست. اما در كنار ويژگي‌هاي ميراثي، از منظر اجتماعي نيز نكات قابل تأملي دارد. او افزود: اين منطقه به دليل بازار كار و قيمت پايين مسكن، مهاجرپذير بوده و از سراسر كشور و حتي خارج از كشور پذيراي جمعيت است. در گذشته اقليت‌هاي قومي و مذهبي از جمله يهوديان، زرتشتيان و ارامنه نيز در اين منطقه ساكن بودند.
تراكم بالا، بافت فرسوده، كمبود سرانه‌ها
به گزارش ايسنا، اماني با اشاره به وضعيت فرسوده بافت شهري گفت: بيش از ۸۰ درصد مساحت منطقه ۱۲ را بافت ناپايدار و فرسوده تشكيل مي‌دهد. شاهد ساختمان‌هاي قديمي، معابر باريك، كمبود شديد سرانه‌هاي خدماتي و نبود استانداردهاي ايمني در برابر خطراتي چون آتش‌سوزي و زلزله هستيم. اين عضو شوراي شهر افزود: ترافيك سنگين در خيابان‌هاي اصلي مانند ۱۵ خرداد، مولوي و سيروس، يكي ديگر از معضلات جدي اين منطقه است. به دليل حضور انبارها و مغازه‌ها، تردد موتورسيكلت‌ها و خودروها، حجم آلودگي صوتي و آلودگي هوا بسيار بالاست. به گفته اماني، تمركز اصلي اين گزارش بر محله سنگلج در ناحيه ۳ منطقه ۱۲ بود. اين ناحيه شامل سه محله بازار بزرگ تهران، سنگلج و سيروس است كه ويژگي‌هاي بحران‌زده منطقه ۱۲ به‌طور خاص در آن ظهور و بروز دارد. او اعلام كرد: از جمعيت حدود ۳۳ هزار نفري ناحيه ۳، بيش از ۲۵ هزار نفر معادل ۸۰ درصد، در محله سنگلج ساكن‌اند. اين در حالي است كه جمعيت روزانه محله به ۸۰۰ هزار نفر و در ايام خاص مانند عيد نوروز تا ۴ ميليون نفر هم مي‌رسد.
وضعيت نگران‌كننده آثار تاريخي
يكي از اصلي‌ترين دغدغه‌هاي گزارش، وضعيت نابسامان آثار تاريخي محله سنگلج بود. اماني در اين باره گفت: مردم و معتمدين محله بيش از آنكه نگران كمبود خدمات باشند، نگران حفظ و نگهداري آثار تاريخي هستند. بسياري از خانه‌هاي ارزشمند، كاروانسراها و تكيه‌ها تبديل به انبار يا كارگاه شده‌اند. او از جمله آثار در خطر را چنين برشمرد: تكيه درخونگاه با بيش از ۴۰۰ سال قدمت در معرض صدور پروانه تخريب و نوسازي قرار گرفته است، مسجد قنات‌آباد (موسي بن جعفر): از سال ۱۳۸۲ نيمه‌كاره رها شده است.اين عضو شوراي شهر ادامه داد: بازارچه قنات‌آباد: سقف آن در حال ريزش است، مسجد جامع رجبعلي: شبستان غربي و صحن آن تخريب شده‌اند، خانه مستوفي‌الممالك: با قدمت ۲۰۰ ساله در اختيار اداره پست، اما متروك و آسيب‌ديده، همچنين مسجد معيرالممالك: با بزرگ‌ترين گنبد آجري بدون ستون ايران، اما درهاي آن به روي مردم بسته است. به گفته اين عضو شوراي شهر، كليساي گئورك مقدس: بخشي از آن به نگهداري سالمندان اختصاص يافته، اما نيازمند مرمت است. اماني در ادامه به مشكلات اجتماعي محله نيز پرداخت و گفت: يكي از مشكلات جدي اين محله، حضور معتادان متجاهر و كارتن‌خواب‌هاست. طي هفته‌هاي اخير اين افراد به منطقه بازگشته‌اند و به‌ويژه در ساعات عصر و شب، ناامني زيادي ايجاد كرده‌اند. او همچنين افزود: قاچاق كالا توسط شوتي‌ها، تخليه بار بدون محدوديت توسط وانت‌ها و كاميونت‌ها، حضور موتورهاي بي‌انضباط و انبوه مشاغل مزاحم، منطقه را از نظر نظم شهري با چالش‌هاي زيادي مواجه كرده است.
خدمات شهري؛ فقر زيرساخت و نابساماني نظافت
از مهم‌ترين موارد مطرح‌شده در اين جلسه، فقدان زيرساخت‌هاي خدماتي بود. به گفته اماني، به دليل عدم اجراي كامل سيستم فاضلاب، فاضلاب در جوي‌ها و معابر روان است و باعث بوي تعفن و جلب حيوانات موذي شده است. اين عضو شوراي شهر همچنين با اشاره به افزايش زباله در منطقه گفت: با توجه به حضور گسترده گاري‌هاي دستي، موتورسيكلت‌ها، كارگاه‌ها و انبارها، توليد زباله بسيار بالاست و نگهداشت نظافت را براي شهرداري سخت كرده است.
فقر فضاي سبز، فرهنگي و ورزشي
اماني با اشاره به كمبود سرانه‌هاي خدماتي گفت: در محله بازار، بازار ميوه و تره‌بار وجود ندارد. همچنين سرانه ورزشي صفر است و فقط زمين چمن پارك شهر وجود دارد. به جز پارك شهر، هيچ بوستاني براي محله وجود ندارد. او افزود: پاتوق‌هاي محلي سبز هم كه وجود دارند، به دليل حضور معتادان، عملاً در اختيار شهروندان نيستند.
طرح‌هايي در دست اجراست
در ادامه جلسه، سيد محمدرضا آييني، شهردار منطقه ۱۲ به ارايه توضيحاتي درباره اقدامات در دست اجرا پرداخت. او گفت: پنج‌شنبه گذشته بيش از يك ميليون و ۳۶۵ هزار نفر از مترو وارد بازار شدند. روزانه بيش از ۲ ميليون تردد در سطح منطقه داريم. ۴۸ درصد منطقه تاريخي است و نياز به نگاه ويژه دارد. او از اجراي اقدامات عمراني خبر داد و افزود: در حال تملك زمين‌هايي براي ساخت يك بوستان با ظرفيت ۵ هزار نفر هستيم. سرانه فضاي سبز منطقه اكنون ۶.۵ متر است و بايد ارتقا يابد. همچنين پروژه ۲.۵ كيلومتر لوله‌كشي فاضلاب براي نخستين‌بار آغاز شده و در حال اجراست. آييني همچنين اعلام كرد: بر اساس طرح بازنگري انجام‌شده، حدود ۵۰ درصد ساختمان‌ها از شمول ميراثي بودن خارج مي‌شوند تا امكان نوسازي فراهم شود.
نياز به همكاري فراسازماني
مهدي چمران، رييس شوراي اسلامي شهر تهران در واكنش به گزارش ارايه‌شده گفت: براي ساماندهي بازار بايد با همكاري قوه قضاييه، فرمانداري و ساير دستگاه‌ها برنامه‌ريزي كنيم. منطقه ۱۲ نياز به سختي كار دارد و شهرداري و شورا بايد پاسخگو باشند. او افزود: در مورد ناترازي آب هم با وجود هشدارهاي قبلي، كوتاهي شده است. اميدواريم لايحه آن به شورا برسد تا بتوانيم برنامه‌ريزي مناسبي داشته باشيم.
درخواست‌هاي شهروندان از شورا و شهرداري
در جمع‌بندي گزارش، اماني با اشاره به خواسته‌هاي مردم منطقه گفت: حفظ و نگهداري آثار تاريخي با هماهنگي ميراث فرهنگي و شهرداري، احداث بازار ميوه و تره‌بار شهرداري در زمين پيشنهادي پشت بيمارستان سيدالشهدا، ارتقاء سرانه فضاي سبز با تملك املاك متروكه، جمع‌آوري معتادان و تأمين امنيت شبانه، تكميل فاضلاب شهري و جمع‌آوري انهار رها شده، رفع سد معبر موتورسيكلت‌ها در خيابان‌هاي خيام، مولوي و ۱۵ خرداد و ... گزارش اين جلسه شوراي شهر تهران، تصويري شفاف از وضعيت بحراني يكي از تاريخي‌ترين مناطق پايتخت ارايه كرد. منطقه‌اي با تاريخ غني، اما با چالش‌هايي عميق در حوزه‌هاي شهري، اجتماعي، ميراثي و زيست‌محيطي. حل اين مشكلات نيازمند اراده‌اي جمعي، همكاري نهادهاي فرادست، و عزم جدي مديريت شهري است؛ پيش از آنكه بافت تاريخي تهران به خاطره‌اي از گذشته بدل شود.
