خدماتي كه كيفيت ندارند و جان‌هايي كه به خطر مي‌افتند
اورژانس پيش بيمارستاني به عنوان خط مقدم خدمات درماني، نقشي حياتي در نجات جان بيماران و مصدومان حوادث دارد. اما طي سال‌هاي اخير، اين بخش با مشكلات ساختاري و كمبودهاي جدي مواجه شده است؛ مسائلي كه نه‌تنها كيفيت خدمات را كاهش داده بلكه جان بيماران را نيز به خطر انداخته.
اورژانس پيش بيمارستاني به عنوان خط مقدم خدمات درماني، نقشي حياتي در نجات جان بيماران و مصدومان حوادث دارد. اما طي سال‌هاي اخير، اين بخش با مشكلات ساختاري و كمبودهاي جدي مواجه شده است؛ مسائلي كه نه‌تنها كيفيت خدمات را كاهش داده بلكه جان بيماران را نيز به خطر انداخته. طبق آمارهاي غيررسمي، بيش از نيمي از آمبولانس‌هاي فعال كشور عمري بالاي ۱۰ سال دارند. بسياري از آنها با استانداردهاي روز فاصله زيادي دارند؛ از نبود تجهيزات حياتي مانند دستگاه شوك و ونتيلاتور گرفته تا سيستم سرمايشي و گرمايشي نامناسب. فرسودگي ناوگان سبب شده در حوادث جاده‌اي، زمان طلايي امداد به دليل خرابي‌هاي مكرر يا سرعت پايين خودروها از دست برود. به گفته برخي از تكنسين‌هاي اورژانس در برخي شهرستان‌ها هنوز آمبولانس‌هايي كه به كار گرفته مي‌شوند كه 400 هزار كيلومتر كار كرده‌اند و بارها در حين اعزام بيمار در بين راه از كار افتاده‌اند.
فشار كاري و نارضايتي معيشتي پرسنل
از سوي ديگر پرسنل اورژانس، به دليل مواجهه مستقيم با بيماران بدحال و شرايط بحراني، يكي از سخت‌ترين مشاغل پزشكي را دارند. آنها علاوه بر فشار رواني و جسمي ناشي از ماموريت‌هاي سنگين، با مشكلات معيشتي جدي روبه‌رو هستند. بسياري از نيروها حقوقي دريافت مي‌كنند كه حتي كفاف هزينه‌هاي روزمره زندگي را نمي‌دهد. فرهاد شاهسواري، كارشناس اورژانس در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: متوسط حقوق تكنسين اورژانس در ايران حدود ۲۰ تا ۲۵ ميليون تومان است، در حالي كه سختي كار و ساعات كشيك سنگين هيچ تناسبي با اين حقوق ندارد. نيروهاي اورژانس شب‌ها و تعطيلات بايد در خط مقدم باشند، اما دريافتي آنها كمتر از برخي مشاغل اداري است. همين باعث شده بسياري از نيروهاي باتجربه انگيزه خود را از دست بدهند يا به فكر مهاجرت بيفتند. او مي‌افزايد: ادامه اين روند مي‌تواند تبعات سنگيني داشته باشد. تبعاتي از قبيل افزايش مرگ‌ومير ناشي از حوادث جاده‌اي و سكته‌ها، فرسودگي شغلي پرسنل اورژانس و بي‌اعتمادي مردم به خدمات امدادي. در واقع بدون سرمايه‌گذاري جدي در نوسازي ناوگان و بهبود وضعيت معيشتي نيروها، بحران اورژانس در سال‌هاي آينده شدت خواهد گرفت.
اين كارشناس اورژانس اظهار مي‌دارد: اورژانس كشور نيازمند يك بازنگري اساسي است. به‌روزرساني ناوگان، افزايش حقوق و مزايا، آموزش مستمر نيروها و الگوبرداري از تجارب موفق كشورهاي پيشرفته مي‌تواند راهگشاي برون‌رفت از اين وضعيت باشد. در غير اين صورت، خط مقدم درماني كشور همچنان با مشكلاتي دست‌وپنجه نرم خواهد كرد كه به قيمت جان بيماران تمام مي‌شود.
مقايسه با كشورهاي اروپايي و آسيايي
براي درك بهتر وضعيت، كافي است نگاهي به استانداردهاي اورژانس در چند كشور ديگر بيندازيم:
آلمان: هر آمبولانس به‌طور متوسط پس از ۵ سال يا ۲۵۰ هزار كيلومتر كاركرد از رده خارج مي‌شود. تجهيزات كامل ICU همراه دارد و تيم امداد متشكل از پزشك و پرستار اورژانس است. ميانگين زمان رسيدن آمبولانس در شهرها كمتر از ۸ دقيقه است. ژاپن: اورژانس شهري به‌گونه‌اي طراحي شده كه در كمتر از ۶ دقيقه به صحنه حادثه برسد. علاوه بر آمبولانس‌هاي مدرن، هليكوپترهاي امدادي نيز در اختيار اين سيستم قرار دارد. تركيه: در دهه گذشته سرمايه‌گذاري زيادي روي اورژانس انجام شده است. در استانبول، زمان پاسخگويي كمتر از ۱۰ دقيقه است و كادر درمان از حقوق و مزاياي قابل‌قبولي برخوردارند. ايران: در بسياري از شهرها، زمان رسيدن آمبولانس به محل حادثه به بيش از ۱۵ تا ۲۰ دقيقه مي‌رسد. تجهيزات ناكافي و كمبود نيروي انساني، كيفيت خدمات را پايين آورده است.
فاصله ايران با استانداردهاي جهاني
فرسودگي زياد ناوگان: بيش از نيمي از آمبولانس‌ها فرسوده‌اند و بسياري فراتر از عمر مفيد كار مي‌كنند.
كمبود شديد نيروي انساني: هزاران نفر كمبود وجود دارد كه بخش زيادي از بار بر دوش نيروهاي موجود افتاده است.
پايين بودن حقوق و مزايا و مشكلات معيشتي: حقوق و شرايط كاري هنوز با شدت و دشواري شغل تناسب ندارد.
تأخير در پاسخ‌دهي، به ويژه در مناطق غيرشهري و جاده‌اي: فاصله جغرافيايي، وضعيت جاده‌ها، ناوگان فرسوده و كمبود پايگاه‌هاي اورژانس مناسب موجب تأخير مي‌شود.
پيشنهادها و راهكارها
بر اساس بررسي‌ها و تجربه كارشناس، راهكارهايي كه قابل اجرا و تأثيرگذار به نظر مي‌رسند عبارتند از:
نوسازي ناوگان آمبولانس‌ها و تجهيزات جانبي: تعريف برنامه مشخص براي جايگزيني آمبولانس‌هايي كه عمرشان به بيش از ۱۰ سال رسيده است. تأمين تجهيزات پزشكي ضروري داخل آمبولانس (ونتيلاتور، دستگاه شوك، مانيتورينگ، تجهيزات اكسيژن و ...) . استفاده از فناوري‌هاي جديد مثل GPS، سيستم‌هاي ارتباطي پيشرفته، نرم‌افزار مديريت ماموريت.
افزايش نيروي انساني متخصص و حفظ انگيزه: جذب نيرو مطابق نياز واقعي كشور (برآورد كمبودها) آموزش مداوم نيروها، ارتقاي مهارت‌ها، اعزام براي دوره‌هاي بين‌المللي يا همكاري با سازمان‌هاي بين‌المللي. تأمين رفاه شغلي: افزايش حقوق، پرداخت عادلانه اضافه‌كاري، شب‌كاري، مرخصي مناسب، بيمه و امكان ارتقا.
كاهش زمان پاسخ به حوادث بحراني: بهينه‌سازي توزيع پايگاه‌هاي اورژانس در نقاط حساسي كه زمان رسيدن مشكل‌ساز است. استفاده از اورژانس هوايي براي مناطق صعب‌العبور. استفاده از ناوگان پشتيباني مثل موتورسيكلت‌هاي آمبولانس در شهرهاي شلوغ براي عبور سريع در تراكم ترافيك.
بودجه‌ريزي مستمر و قانونگذاري حمايتي: در بودجه‌هاي ملي و برنامه‌هاي توسعه‌اي كشور، بخش اورژانس بايد داراي اولويت خاص باشد. تصويب و اجراي قوانين حمايت از وضعيت معيشتي پرسنل اورژانس. تخصيص ارز و منابع مالي براي واردات قطعات، تجهيزات، نوسازي ناوگان.
شفافيت، نظارت و كيفيت سنجي مداوم: جمع‌آوري و انتشار آمار دقيق زمان پاسخ، كيفيت خدمات، مرگ‌ومير، رضايت بيمار و پرسنل.نظارت بر اجراي استانداردها و تطبيق با استانداردهاي بين‌المللي. بانك اطلاعات ملي اورژانس براي پژوهش و برنامه‌ريزي.
نگاهي كلي به وضعيت اورژانس پيش بيمارستاني
اورژانس پيش‌بيمارستاني در ايران با مشكلات جدي روبروست. فرسودگي بيش از نيمِ ناوگان آمبولانس، كمبود نيروي انساني، حقوق پايين و شرايط كاري سخت، تأخير در پاسخ‌دهي به حوادث و امكانات ناكافي تجهيزات از جمله مسائل كليدي‌اند. مقايسه با استانداردهاي آلمان، هلند و ژاپن نشان مي‌دهد كه ايران نيازمند برنامه‌ريزي‌هاي دقيق و سرمايه‌گذاري بلندمدت است تا فاصله فعلي كاهش يابد. راهكارهايي همچون نوسازي ناوگان، بهبود وضعيت معيشتي پرسنل، بهبود زمان پاسخ‌دهي، بودجه‌ريزي مستمر و نظارت و شفافيت مي‌توانند مسير اصلاح را هموار كنند.
نياز اورژانس كشور به ۱۰۰۰ پايگاه جديد
از سوي ديگر رييس سازمان اورژانس كشور با اشاره به نياز اورژانس به احداث ۱۰۰۰ پايگاه جديد گفت: حدود ۳هزار دستگاه آمبولانس فرسوده داريم كه تاكنون حدود ۵۰۰ دستگاه جديد جايگزين شده است. جعفر ميعادفر به‌مناسبت سالروز تأسيس اورژانس پيش‌بيمارستاني و روز فوريت‌هاي پزشكي درباره رشد تعداد پايگاه‌هاي اورژانس اظهار كرد: ما در اوايل پيروزي انقلاب اسلامي حدود 20 پايگاه با 30 دستگاه آمبولانس داشتيم، اما امروز تعداد پايگاه‌هاي اورژانس به حدود 3466 پايگاه رسيده است كه 1476 پايگاه شهري، 1934 پايگاه جاده‌اي، 53 پايگاه هوايي، 3 پايگاه دريايي و همچنين حدود 471 دستگاه موتورلانس در كشور فعال هستند.
فعاليت 30 هزار نيروي اورژانس
وي با بيان اينكه در مجموع نزديك به 30 هزار پرسنل در سراسر كشور فعاليت مي‌كنند، درباره كمبود پايگاه‌ها به تسنيم گفت: بر اساس برنامه هفتم توسعه، ما نيازمند راه‌اندازي حدود 1000 پايگاه جديد هستيم، هدف اين است كه سالانه حدود 250 پايگاه اضافه شود؛ البته اين موضوع وابسته به تأمين اعتبارات و بودجه است، با اين حال تمام تلاش ما بر اين است كه اين هدف محقق شود.
رييس سازمان اورژانس كشور افزود: بزرگ‌ترين چالش فعلي ما موضوع تأمين آمبولانس است. خوشبختانه در حوزه نيروي انساني پيشرفت خوبي در افزايش تعداد جذب داشتيم، در 4 سال گذشته بيش از 9 هزار مجوز استخدام براي اورژانس دريافت كرديم. در آزمون استخدامي پيش‌ِرو نيز حدود 5500 نفر از سهميه 27هزارنفري به اورژانس اختصاص داده شده است.
ناوگان فعلي آمبولانس‌ها از نظر استاندارد مناسب است!
او درباره فرسودگي آمبولانس‌ها بيان كرد: ناوگان فعلي آمبولانس‌ها از نظر استاندارد مناسب است، اما بسياري از آنها فرسوده هستند، حدود 3 هزار دستگاه آمبولانس فرسوده داريم كه تاكنون حدود 500 دستگاه جديد جايگزين شده است، در برنامه سال آينده نيز 1500 تا 1800 آمبولانس جديد پيش‌بيني شده است، علاوه بر اين، از ظرفيت خيرين و همچنين مناطق آزاد نيز براي تأمين ناوگان استفاده مي‌كنيم، تأمين آمبولانس جزو سه اولويت اصلي وزارت بهداشت است و تقريباهمه معاونت‌هاي وزارتخانه نيز بر اهميت آن تأكيد دارند.
راه‌اندازي 40 پايگاه اورژانس بانوان در شهرهاي كشور
رييس سازمان اورژانس كشور درباره وضعيت نيروها در اورژانس بانوان تصريح كرد: در زمينه اورژانس بانوان، به مرز 40 پايگاه رسيده‌ايم. هر پايگاه به‌طور متوسط 7 نفر نيرو دارد، يعني نزديك به 300 نفر در اين بخش فعال هستند، علاوه بر آن، تقريباهمه مراكز ديسپچ و پاسخگويي تلفن 115 توسط پرستاران خانم اداره مي‌شود، خوشبختانه نيروهاي خانم در حال فارغ‌التحصيل شدن و پيوستن به پايگاه‌ها هستند البته در زمينه پايگاه‌هاي بانوان، هنوز در بحث فضاي فيزيكي با مشكلاتي مواجهيم، اين پايگاه‌ها فعلا در شهرها توسعه داده مي‌شوند و انتظار نمي‌رود در پايگاه‌هاي جاده‌اي به‌كار گرفته شوند.
انجام سالانه 4 هزار ماموريت هوايي
وي درباره اورژانس هوايي نيز بيان كرد: سالانه 4هزار ماموريت اورژانس هوايي داريم كه براي جابه‌جايي و انتقال بيماران و مصدومان و مادران باردار از مناطق صعب‌العبور به بيمارستان‌ها از آن استفاده مي‌شود. در حوزه اورژانس هوايي سالانه حدود 1.5همت هزينه مي‌شود كه بار مالي آن به‌دوش دولت است و مردم بابت آن هزينه‌اي نمي‌پردازند، به عنوان مثال طي سال گذشته 404 مادر باردار را از مناطق صعب‌العبور به بيمارستان‌ها منتقل كرده‌ايم، در شاخص‌هاي سازمان بهداشت جهاني، مرگ‌ومير مادران باردار از عناوين توسعه‌يافتگي كشورها به‌شمار مي‌رود كه اورژانس هوايي توانسته است به كاهش آمار مرگ مادران باردار كمك كند.
