پاي بنزين به بورس باز شد
بنزين يكي از مهم‌ترين و اساسي‌ترين شريان‌هاي حياتي كشور است و خللي در عرضه يا قيمت بنزين مي‌تواند شرايط اقتصادي و سياسي كشور را به‌طور كلي تغيير دهد، برهمين اساس براي تغيير مديريت عرضه بنزين قرار شد اين كالاي اساسي در بورس عرضه شود تا در وهله نخست قيمت آن به صورت توافقي تعيين شود و دوم نيز رقابتي شود.
بنزين يكي از مهم‌ترين و اساسي‌ترين شريان‌هاي حياتي كشور است و خللي در عرضه يا قيمت بنزين مي‌تواند شرايط اقتصادي و سياسي كشور را به‌طور كلي تغيير دهد، برهمين اساس براي تغيير مديريت عرضه بنزين قرار شد اين كالاي اساسي در بورس عرضه شود تا در وهله نخست قيمت آن به صورت توافقي تعيين شود و دوم نيز رقابتي شود. بر همين اساس اواخر سال گذشته وزارت نفت شيوه نامه توزيع بنزين را به بورس انرژي ابلاغ كرد؛ براين اساس، با توجه به وجود زيرساخت‌هاي مناسب در رينگ بين الملل بازار فيزيكي بورس انرژي ايران، اين بورس آمادگي كامل را در خصوص عرضه بنزين ويژه دارد. باتوجه به اينكه قيمت در بورس انرژي به صورت عرضه و تقاضا است، رقابت‌ها تعيين‌كننده شرايط هستند در نتيجه بنزين در بهترين شرايط مي‌تواند معامله شود. ورود بنزين به بورس مي‌تواند در وهله اول اين بازار را در كشور گسترش دهد و به نوعي سنديت اين بازار را افزايش دهد، در وهله دوم نيز مي‌تواند با استفاده از فروش بنزين هم براي كشور و هم براي بورس انرژي درآمدزايي بسيار خوبي داشته باشد و نه تنها بورس انرژي را بلكه در ميان مدت كليت بازار سهام را از اين گرداب سقوط نجات دهد. به عقيده بسياري از كارشناسان عرضه بنزين در بورس انرژي مي‌تواند نجات‌دهنده اقتصاد كشور باشد و درآمدزايي دوسويي داشته باشد. در اصل فروشندگان را به سودهاي خوبي برساند و هم خريداران بتوانندبه راحتي و با قيمت‌هاي معقول بنزين با كيفيت بالا خريداري كنند و در نهايت سرمايه در اقتصاد كشور به گردش در بياييد. در اصل اين تصميم كه با هدف شفاف‌سازي قيمت‌ها، ايجاد فضاي رقابتي و حذف انحصار شكل گرفت، مي‌تواند معادلات خريد و فروش سوخت را دگرگون كند. درست است سابقه عرضه بنزين معمولي در اين بازار به دو سال اخير بازمي‌گردد، اما ورود يك محصول وارداتي با استانداردهاي بالا و بدون دخالت مستقيم دولت، تجربه‌اي نو به حساب مي‌آيد. هفتم مرداد، محمد نظيفي، مديرعامل بورس انرژي، خبر از مذاكرات با شركت ملي پالايش و پخش فرآورده‌هاي نفتي داد. محور اين گفت‌وگوها، عرضه بنزين سوپر پس از واردات و كشف قيمت آن در تابلوي بورس انرژي است. در اين سازوكار، واردكنندگان داراي مجوز از شركت ملي پالايش و پخش، محصول را به بورس عرضه مي‌كنند و خريداران نيز شركت‌هاي توزيع‌كننده براي جايگاه‌هاي مشخص هستند. بورس انرژي تنها نقش «تابلوي كشف نرخ» را بازي مي‌كند و دخالتي در واردات يا توزيع فيزيكي ندارد. نظيفي ابراز اميدواري كرد كه فرايند كاملاً شفاف و بدون رانت انجام شود و حتي احتمال ورود مستقيم جايگاه‌داران در مراحل بعدي وجود دارد. در ادامه نيز بيست‌وپنجم مرداد، محسن پاك‌نژاد، وزير نفت، اعلام كرد كه بنزين سوپر در جايگاه‌هاي خاص و بدون قيمت‌گذاري دولتي به فروش مي‌رسد. نرخ اين محصول بر مبناي هزينه تمام‌شده و حاشيه سود بخش خصوصي محاسبه مي‌شود. وزير نفت پيش‌بيني كرده كه قيمت هر ليتر بنزين سوپر شايد از ۵۰ هزار تومان نيز فراتر برود، موضوعي كه مي‌تواند براي مصرف‌كنندگان شوك‌آور باشد و بازار حمل‌ونقل را دچار تغيير كند.
شيوه‌نامه عرضه و شرايط ورود
يكم شهريور، بورس انرژي از ابلاغ رسمي شيوه‌نامه تأمين و توزيع بنزين ويژه از سوي وزارت نفت خبر داد. مهم‌ترين بندهاي اين شيوه‌نامه عبارت‌اند از:
مجوز واردات و توزيع: فقط به اشخاص حقوقي با حداقل سه سال سابقه در صادرات، واردات، توليد يا توزيع فرآورده‌هاي نفتي داده مي‌شود.
ثبت درگاه ملي مجوزها الزامي است.
قرارداد معتبر با شركت ملي پخش فرآورده‌هاي نفتي ايران بايد منعقد شود.
مدت اعتبار مجوزها حداكثر يك سال بوده و قابليت تمديد دارد.
قيمت‌گذاري رقابتي به اختيار دارنده مجوز است و وزارت نفت يا شركت‌هاي تابعه حق دخالت ندارند.
زيرساخت عرضه در رينگ بين‌الملل بازار فيزيكي بورس انرژي نيز آماده اعلام شده است.
بنزين سوپر بايد مطابق استاندارد ملي ۲۲۹۲۰ و سطح كيفي يورو ۵ توليد شده باشد. عدد اكتان اين سوخت ۹۵ يا بيشتر است كه به معناي كيفيت احتراق بالاتر و آلايندگي كمتر است. اين ويژگي‌ها موجب مي‌شود مصرف آن براي خودروهاي با موتور پيشرفته و توربوشارژ الزامي يا توصيه‌شده باشد. كيفيت بالاتر، هزينه واردات، استانداردهاي حمل‌ونقل و انبارش خاص، همگي از عواملي‌اند كه هزينه نهايي اين محصول را بالاتر از بنزين معمولي مي‌برند. عرضه بنزين معمولي از تير ۱۴۰۲ آغاز شد و دامنه قيمتي از ۱۹,۴۰۰ تومان تا بيش از ۶۰ هزار تومان در اين دوره دو ساله تجربه شد.
مقايسه با بازارهاي مشابه
ورود بنزين سوپر به بورس انرژي را مي‌توان با معاملات گازوئيل و LPG (گاز مايع) مقايسه كرد. در معاملات گازوئيل، حضور خريداران عمدتاً به نهادهاي بزرگ حمل‌ونقل و شركت‌هاي صنعتي محدود است و قيمت‌گذاري نيز تا حدي تحت تأثير سياست‌هاي صادراتي قرار دارد. در مورد LPG، رقابت آزادتر است اما همچنان ظرفيت عرضه داخلي محدود بوده و نوسانات شديد ديده مي‌شود. در اين ميان، بنزين سوپر وارداتي شباهت بيشتري به LPG دارد: محصولي با كيفيت بالاتر، تقاضاي خاص، و وابستگي قيمت به نرخ ارز و استانداردهاي بين‌المللي.
تحليل اقتصادي و تأثيرات احتمالي
بر مصرف‌كننده: افزايش قيمت بنزين سوپر احتمالاً باعث خواهد شد اين سوخت به كالايي لوكس براي قشر خاصي تبديل شود.
بر بازار خودرو: خودروهاي وارداتي يا داخلي با فناوري پيشرفته، بدون بنزين سوپر كارايي بهينه خود را از دست مي‌دهند. نوسان قيمت اين سوخت مي‌تواند مستقيماً ارزش و بازار اين خودروها را تحت تأثير قرار دهد.
بر بخش خصوصي: آزادسازي قيمت، جذابيت واردات را افزايش مي‌دهد، اما هزينه بالاي لجستيك و محدوديت‌هاي ارزي همچنان مانع توسعه سريع بازار خواهد بود.
بر بورس انرژي: ورود يك محصول جديد با حجم معاملاتي قابل توجه مي‌تواند حجم و ارزش كل معاملات بورس انرژي را افزايش دهد و اين بازار را به مرجع رسمي نرخ سوخت ارتقا دهد.اگر اجراي اين سياست با نظارت كارآمد همراه شود و ورود بازيگران جديد به بازار تسهيل گردد، بنزين سوپر مي‌تواند سهم پايداري در معاملات بورس انرژي پيدا كند. همچنين اين تجربه مي‌تواند الگويي براي عرضه ديگر فرآورده‌هاي نفتي باكيفيت باشد، نظير سوخت هواپيما يا ديزل كم‌گوگرد. ورود بنزين سوپر به بورس انرژي، نقطه عطفي در مسير بازار آزاد سوخت در ايران است. اين تجربه در صورتي كه بر پايه شفافيت داده‌ها، حضور بازيگران متنوع، و توسعه زيرساخت‌هاي توزيع شكل بگيرد، مي‌تواند به نفع مصرف‌كننده نهايي و كل زنجيره تأمين باشد. اما اگر محدوديت در عرضه، تمركز خريداران و نوسانات شديد قيمت تكرار شود، بازار بنزين سوپر نيز همان مسير پرچالش بنزين معمولي را طي خواهد كرد.
