ارابه‌هاي مرگ در جاده‌هاي نا ايمن

آمار تكان‌دهنده فوت 700 نفر در 18 روز بر اثر تصادفات جاده‌اي

گلي ماندگار|

 طبق آخرين اعلام پليس راهور فراجا تنها در 18 روز از شهريور 1404 حدود 700 نفر در تصادفات جاده‌اي جان باخته‌اند. تصادفات رانندگي در ايران تنها يك مساله انساني نيست، بلكه تبعات اقتصادي سنگيني نيز دارد. برآوردها نشان مي‌دهد كه سالانه حدود ۵ درصد توليد ناخالص داخلي ايران صرف خسارت‌هاي ناشي از تصادفات مي‌شود. بررسي آمار رسمي سال‌هاي ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ و نقش خودروهاي ناايمن و جاده‌هاي پرخطر در افزايش نرخ تصادفات موضوعي است كه بارها و بارها مورد بررسي قرار گرفته اما مساله اينجاست كه اين بررسي‌ها در نهايت چقدر توانسته‌اند در كاهش نرخ تصادفات جاده‌اي موثر باشند. آمارها نشان مي‌دهد نرخ مرگ و مير در تصادفات جاده‌اي هر سال با افزايش همراه بوده است. 

 آمار تصادفات و مرگ‌ومير در سال‌هاي اخير

براساس داده‌هاي منتشرشده از پليس راهور ناجا، در سال ۱۴۰۳ بيش از ۱۷ هزار نفر در تصادفات رانندگي جان خود را از دست دادند. اين رقم نسبت به سال ۱۴۰۲ افزايش حدود ۸ درصدي را نشان مي‌دهد. اما در سال ۱۴۰۴، طبق آمارهاي اوليه، شمار تلفات جاده‌اي به ۱۸ هزار و ۵۰۰ نفر رسيد كه بيانگر رشد حدود ۹ درصدي نسبت به سال قبل است. علاوه بر آمار فوتي‌ها، بايد به مصدومان هم اشاره كرد. تنها در سال ۱۴۰۴، بيش از ۳۵۰ هزار نفر در تصادفات جاده‌اي مصدوم شدند كه بسياري از آنها دچار آسيب‌هاي مادام‌العمر مانند قطع عضو يا آسيب نخاعي شدند. هزينه‌هاي درماني و اجتماعي اين حجم از مصدومان، فشار سنگيني بر نظام سلامت و خانواده‌هاي ايراني تحميل مي‌كند.

 سهم خودروهاي ناايمن در تصادفات

خسرو ميرزايي، كارشناس حوزه ايمني خودرو در اين باره به تعادل مي‌گويد: بيش از ۶۰ درصد خودروهاي داخلي ايران فاقد استانداردهاي روز ايمني هستند. خودروهايي مانند پرايد، تيبا و پژو ۴۰۵ همچنان در خطوط توليد حضور دارند و اين موضوع سهم بالايي در افزايش نرخ مرگ‌ومير دارد. در بسياري از كشورها اين خودروها به دليل عدم رعايت اصول ايمني، دهه‌هاست از رده خارج شده‌اند. او مي‌افزايد: طبق آمار، بيش از ۴۰ درصد تلفات رانندگي در سال ۱۴۰۴ مربوط به خودروهاي قديمي و ناايمن بوده است. نبود كيسه هواهاي استاندارد، ضعف در سيستم ترمز ضدقفل (ABS) و عدم استحكام اتاق خودروها باعث مي‌شود در يك تصادف با سرعت متوسط نيز سرنشينان دچار آسيب‌هاي مرگبار شوند. درواقع، خودروهاي ناايمن در ايران نه‌تنها جان رانندگان و سرنشينان را تهديد مي‌كنند، بلكه در تصادفات چندجانبه، جان ساير كاربران جاده را نيز به خطر مي‌اندازند. اين كارشناس حوزه ايمني خودرو اظهار مي‌دارد: متاسفانه عليرغم سخت‌گيري‌هايي كه پليس راهور در اين زمينه انجام مي‌دهد اما خودرو‌سازان بيش از آنكه به ايمني توجه داشته باشند به حفظ امنيت حاشيه سود خود توجه مي‌كنند و همين مساله باعث مي‌شود تا ايمني خودروها به هيچ انگاشته شود. ميرزايي ادامه مي‌دهد: بسياري از تصادفاتي كه منجر به جرح يا فوت مي‌شود آنقدر شديد نيست اما متاسفانه از آنجايي كه خودروها ايمني لازم را ندارند جان سرنشينان حتي در كم شتاب‌ترين تصادفات نيز به خطر مي‌افتد و اين مساله هزينه‌هاي بالايي براي كشور به همراه دارد.

نقش جاده‌ها و زيرساخت‌هاي حمل‌ونقل  در تصادفات

در كنار ناايمن بودن خودروها، وضعيت نامطلوب جاده‌ها نيز يكي ديگر از عوامل كليدي افزايش تصادفات است. بر اساس گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس، حدود ۴۵ درصد جاده‌هاي كشور فرسوده و نيازمند بازسازي اساسي هستند. بزرگراه‌هاي دوطرفه بدون حفاظ مياني، جاده‌هاي كوهستاني فاقد علائم ايمني، نبود روشنايي كافي در محورهاي پرتردد و نقص در علائم راهنمايي از جمله مواردي است كه خطر وقوع حادثه را افزايش مي‌دهد. به عنوان نمونه، محورهاي پرتصادف شمال به تهران، محور مشهد- سبزوار و جاده اهواز - انديمشك، سالانه بيشترين آمار تلفات را به خود اختصاص مي‌دهند.مهندس احمد افشار، كارشناس حوزه حمل و نقل در اين باره به تعادل مي‌گويد: در ايران به ازاي هر ۱۰۰ كيلومتر جاده، كمتر از ۵۰ كيلومتر به سيستم ايمني مناسب مجهز است. درحالي كه اين رقم در كشورهاي اروپايي به بيش از ۹۰ كيلومتر مي‌رسد. اين شكاف بزرگ نشان مي‌دهد كه حتي اگر خودروها ايمن باشند، جاده‌ها همچنان مي‌توانند عامل اصلي تصادفات باشند. او مي‌افزايد: بي‌توجهي به استانداردهاي جهاني باعث شده تا هر ساله شاهد افزايش نرخ تصادفات منجر به فوت و جرح در كشور باشيم. عليرغم اينكه مسوولان سعي دارند بيشترين سهم در تصادفات رانندگي را به خطاي انساني اختصاص دهند اما ناايمن بودن جاده‌ها هم سهم بسزايي در بروز اين حوادث دارد. اين كارشناس حوزه حمل و نقل اظهار مي‌دارد: بي‌توجهي به امنيت راه‌ها و زيرساخت‌هاي جاده‌هاي پر تردد باعث شده تا ما با فرسودگي اكثر راه‌ها و جاده‌هاي كشور مواجه باشيم. كوچك‌ترين پستي و بلند در جاده‌ها مي‌تواند منجر به بروز يك فاجعه شود اما مساله اينجاست كه وقتي پاي مسوولان به ميان مي‌آيد نبود بودجه و نداشتن هزينه را بهانه‌اي براي بي‌توجهي خود قلمداد مي‌كنند. 

بيشترين و كمترين تصادفات در مناطق كشور

طبق آمار پليس راهور، استان‌هاي خراسان رضوي، فارس، كرمان، سيستان و بلوچستان و تهران بيشترين آمار تصادفات و مرگ‌ومير را در سال ۱۴۰۴ به خود اختصاص داده‌اند. محورهاي منتهي به مشهد به دليل حجم بالاي زائران و خودروهاي عبوري، همواره جزو نقاط بحراني بوده است. همچنين استان سيستان و بلوچستان به دليل جاده‌هاي كم‌عرض و ناايمن، آمار بالايي از تلفات جاده‌اي را ثبت كرده است. در مقابل، استان‌هاي يزد، چهارمحال و بختياري و كهگيلويه و بويراحمد كمترين ميزان تلفات جاده‌اي را داشته‌اند. اين موضوع به‌طور نسبي ناشي از جمعيت كمتر، حجم پايين‌تر ترافيك و همچنين اجراي طرح‌هاي بومي ايمني در اين استان‌هاست.

عوامل انساني و خطاي راننده  در تصادفات جاده اي

هرچند نقش خودرو و جاده در تصادفات غيرقابل انكار است، اما نبايد از عامل انساني غافل شد. طبق آمار پليس، بيش از ۷۰ درصد تصادفات سال ۱۴۰۴ به دليل خطاي انساني رخ داده است. سرعت غيرمجاز، سبقت‌هاي خطرناك، استفاده از تلفن همراه هنگام رانندگي و خستگي و خواب‌آلودگي رانندگان از جمله مهم‌ترين عوامل انساني محسوب مي‌شوند. كارشناسان تأكيد مي‌كنند كه اگر فرهنگ رانندگي ارتقا يابد و همزمان زيرساخت‌هاي ايمني خودرو و جاده اصلاح شود، مي‌توان تا ۵۰ درصد از نرخ تصادفات كاست.

 روند افزايشي تصادفات  در سال‌هاي 1403 و 1404

تصادفات جاده‌اي در ايران، به‌ويژه در سال‌هاي ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴، روندي افزايشي داشته و به يك بحران جدي اجتماعي و اقتصادي بدل شده است. نقش خودروهاي ناايمن، جاده‌هاي پرخطر و خطاي انساني، سه ضلع اصلي اين بحران هستند. اگر سياست‌گذاران به‌جاي اقدامات مقطعي، به اصلاحات بنيادي در صنعت خودروسازي، بازسازي جاده‌ها و فرهنگ‌سازي رانندگي بپردازند، مي‌توان اميدوار بود كه ايران نيز مانند بسياري از كشورها نرخ تصادفات خود را در دهه آينده به‌طور چشمگير كاهش دهد.

 نگاهي به پويش «نه به تصادف»  و ميزان موفقيت آن

پويش «نه به تصادف» از 25 اسفند 1403 تا 20 فروردين 1404 با هدف كاهش نرخ تصادفات به اجرا در آمد اما در نهايت عليرغم تمام تبليغات اين پويش موفق به كاهش نرخ تصادفات نوروزي سال 1403 با 1404 نشد. بر اساس آمارها در اين بازه زماني، بيش از ۵۵۸ ميليون تردد ثبت شده و در همين بازه 101 هزار و 643 فقره تصادف رخ داده كه منجر به فوت 880 نفر شده است. از سوي ديگر در بازه ۱۸ روزه از اين طرح، ۶۱۵ تصادف منجر به فوت بوده و ۷۴۷ نفر جان باخته‌اند؛ همچنين تصادفات جرحي و خسارتي زياد گزارش شده‌اند. 

 آمارها چه مي‌گويند

در گزارش‌هاي منتشر شده توسط پليس راهور بيش از 83 درصد تصادفات منجر به فوت در نوروز 1403 مربوط به خودروهاي داخلي بوده است. خودروهايي مثل پرايد، پژو در صدر آمار تصادفات فوتي قرار دارند. از سوي ديگر به عقيده پليس راهور 60 درصد از علت تصادفات فوتي مربوط به خودروهاي ناايمن است چون در تصادفات نتوانسته‌اند از سرنشينان محافظت كنند. اين در حالي است كه بر اساس همين گزارش‌ها مي‌توان با ارتقاي ايمني خودروها، استفاده از فناوري‌هاي جديد داخلي، ميزان مجروحان و كشته‌ها را «حدود ۵۰ درصد» كاهش داد. 

راهكارها براي كاهش تصادفات و مرگ‌ومير

1- افزايش ايمني خودروها

   الزام رعايت استانداردهاي ايمني بين‌المللي مانند مقاومت بدنه، كيسه هوا، ترمز ABS / ESC براي همه خودروها، به ويژه آنهايي كه توليد داخلي‌اند.

   ارتقای پلتفرم خودروهاي داخلي به مدل‌هاي ايمن‌تر و استفاده از تكنولوژي‌هاي كنترل پايداري، ترمز اضطراري، فشار باد تاير و غيره.

   شفافيت در داده‌هاي ايمني خودروها؛ انتشار نتايج تصادفات، مقاومت بدنه و بررسي عملكرد خودروها در شرايط واقعي.

2- بهبود جاده‌ها و زيرساخت‌ها

   شناسايي و اصلاح نقاط حادثه‌خيز جاده‌اي: پيچ‌هاي خطرناك، نقاط با ديد كم، عدم وجود گاردريل، نبود روشنايي كافي.

   بهبود نگهداري جاده‌ها: آسفالت مناسب، خط كشي واضح، تابلوها و علائم راهنما، روشنايي شب.

   احداث جداكننده (ميان‌گذر يا گاردريل) در جاده‌هاي برون‌شهري براي كاهش تصادفات مواجهه‌اي.

3- تقويت قوانين، نظارت و مجازات

   تشديد برخورد با تخلفات حادثه‌ساز مثل سرعت زياد، سبقت غيرمجاز، عدم استفاده از كمربند، وضعيت موتوسيكلت‌ها، استفاده نكردن از كلاه ايمني.

   افزايش جريمه‌ها و تنبيهات موثر براي رانندگان و وسايل‌نقليه ناايمن.

     الزام معاينه فني جدي‌تر و كنترل دوره‌اي خودروها؛ منع تردد خودروهاي ناايمن در محورهاي خاص.

4- آموزش و فرهنگ‌سازي

   آموزش عمومي رانندگان، سرنشينان و موتورسواران درباره اهميت ايمني خودرو، مقررات راهنمايي و رانندگي، خطرات مسيرهاي شبانه و شرايط نامطلوب هوا.

   تمركز ويژه بر گروه‌هاي آسيب‌پذير: موتورسواران، عابران پياده، كساني كه در شب رانندگي مي‌كنند، جوانان.

   اطلاع‌رساني عمومي در زمان سفرهاي پر تردد (مثل نوروز، تعطيلات تابستاني) درباره خطرات رانندگي بدون رعايت ايمني.

5- سامانه‌هاي نظارتي و امدادي بهتر

   استفاده از دوربين‌ها، پهپادها، سامانه‌هاي كنترل سرعت و نمره منفي براي رانندگان متخلف.

   بهبود خدمات امداد جاده‌اي، كاهش زمان رسيدن به حادثه، امكان درمان سريع‌تر براي مجروحان.

   برنامه‌ريزي براي مديريت تردد در ساعات و مسيرهاي پرخطر؛ مثلا محدوديت ساعت براي تريلرها يا خودروهاي سنگين در برخي جاده‌ها.